Opis botaniczny rośliny i jej budowa

Marchew zwyczajna (Daucus carota L) należy do rodziny selerowatych i jest rośliną dwuletnią. W pierwszym roku roślina wyrasta jako korzeń, następnie tworzy łodygę i wydaje kwiaty. Liście marchwi zwyczajnej są 2- lub 3-krotnie pierzastosieczne, równowąskie. Łodyga szorstko owłosiona jest wzniesiona, rozgałęziona i pusta wewnątrz. Posiada bruzdy.

Kwiaty marchwi są małe i białe. Gromadzą się u szczytu rośliny w tzw. baldachu złożonym. Drobne kwiaty są w większości promieniste. Wewnątrz pojedynczego kwiatu jest słupek z dwoma szyjkami i dolną zalążnią wraz z 5 pręcikami.

Owoc (rozłupnia) rozpada się na 2 jednonasienne rozłupki. Najistotniejszą częścią marchwi jest jadalny korzeń, który ma rozbudowany miękisz spichrzowy, służący do magazynowania substancji pokarmowych. Źródłem cennych składników, w tym karotenoidów, jest część zewnętrzna korzenia.

Tempo wzrostu marchwi zwyczajnej jest duże. Kilkanaście dni po zasianiu pojawiają się pierwsze liście ułożone naprzemiennie, spiralnie. Wraz ze wzrostem i wydłużeniem łodygi, wyrasta kwiatostan. 

Mimo, iż istnieje wiele odmian marchwi zwyczajnej (w tym białe, żółte, pomarańczowoczerwone i purpurowe), wciąż najbardziej popularna jest odmiana pomarańczowa. Odmiany marchwi klasyfikowane są głównie ze względu na kształt, kolor, jakość kory i rdzenia.

Uprawa marchwi             

Marchew uprawiano w Egipcie już w czasach starożytnych, skąd rozpowszechniła się w Azji, a następnie przybyła do Europy. W starożytnych Chinach najbardziej znaną odmianą była odmiana marchwi w kolorze białym. W Polsce pojawiła się w roku 1484. Jest rośliną rosnącą w stanie dzikim, ale także powszechnie uprawianą. 

Marchewkę pomarańczową wyhodowali Holendrzy w XVII wieku. W klimacie umiarkowanym (optymalna temperatura uprawy wynosi 15-20°C) rośnie na prawie wszystkich typach gleb. Dziko rosnąca forma rośnie na ugorach, łąkach, miedzach i przydrożach.

Marchew zwyczajna kwitnie od czerwca do jesieni, jest owadopylna. Podczas jej uprawy należy stosować płodozmian, pamiętać o odchwaszczaniu, podlewaniu i pielęgnacji. Uprawy marchwi zwyczajnej stanowią ok. 15% ogólnej masy upraw i 12% powierzchni wszystkich upraw. Średnio co roku zbiera się jej 800 tysięcy ton.

Jak smakuje marchew zwyczajna?

W skali roku osoba dorosła zjada 21 kg marchwi. Marchew zwyczajna zalecana jest do spożycia już od pierwszych miesięcy życia dziecka. Marchew krojona w kawałku znana jest ze swojej słodkości i kruchości. Starta jest mniej słodka, ale bardziej miękka.

Korzeń marchwi ma wiele zastosowań - można go spożywać na surowo jako surówkę czy w postaci gotowanej, smażonej, duszonej w zupach, surówkach, ciastach. Z marchwi otrzymuje się także soki i przeciery.

Sposób przygotowania marchwi wpływa na ilość uwolnionego z niej b-karotenu (z surowej marchwi uwalniane jest w procesie fermentacji 3%, po dodaniu do niej oleju do gotowania można zwiększyć tą ilość do 39%). 

Marchew jaki  źródło wielu składników aktywnych

W korzeniu marchwi zwyczajnej można znaleźć węglowodany (m.in. sacharozę i glukozę), białka, karoteny (8-22 mg, prowitaminy A i b-karoten), olejek lotny, witaminy z grupy B (B₁, B₂ – 0,06 mg i B₆ 6-10 mg), witaminy E, H, K, PP oraz wapń, żelazo, miedź, jod, kobalt, mangan, molibden i fosfor oraz pektyny. Wartość energetyczna 100 g marchwi wynosi ok. 33-35 kcal. Olej z nasion z marchwi bogaty jest w olejki eteryczne i flawonoidy. Liście marchwi to źródło potasu i witaminy K. Kwiaty marchwi są bogate w antocyjany, flawonoidy, a ziele - w karotenoidy i witaminę B₂.

Związki zawarte w korzeniu marchwi mają właściwości przeciwcukrzycowe, przyspieszają metabolizm oraz usprawniają pracę przewodu pokarmowego, natomiast substancje obecne z nasionach maja właściwości rozkurczowe. Dzięki bogactwu witamin korzenie marchwi mogą być stosowane w leczeniu niedoborów witamin, przede wszystkim witaminy A.  

Sok z marchwi jako źródło soli potasu i innych minerałów uzupełnia braki w tych związkach obserwowane u ludzi długo leczonych lekami moczopędnymi i u osób cierpiących na bolesne skurcze łydek. Marchwianka jest stosowana u dzieci na biegunki. Sam korzeń marchwi może być też wykorzystywany w leczeniu zapaleń jelit i pomóc w walce z glistami i owsikami. Dzięki zawartości pektyn i innych związków marchew obniża poziom cholesterolu i tłuszczów we krwi. 

Duża zawartość karotenoidów w marchwi sprawia, że jest ona lubiana przez miłośników kąpieli słonecznych. Wierzą oni, że regularne spożywanie marchwi pozwala przedłużyć opaleniznę. Marchew zwyczajna może być także stosowana na potrzeby maseczek kosmetycznych.

Surowce kosmetyczne, jakie można otrzymać z marchwi zwyczajnej

Hydrolat z marchwi to produkt destylacji surowca z parą wodną. Jest to woda, otrzymana po rozdzieleniu od niej olejku eterycznego. Zawiera w sobie substancje aktywne rozpuszczalne w wodzie. Do destylacji wykorzystuje się całą roślinę lub jej poszczególne części. Hydrolat ten ma przede wszystkim działanie pielęgnacyjne i regeneracyjne. Jest odpowiedni dla skóry suchej, wrażliwej, w szczególności nadaje się do skóry dojrzałej. Zmiękcza i ściąga skórę, łagodzi podrażnienia. Może być używany jako faza wodna w emulsjach, ale i samodzielnie zastępując toniki i mgiełki do ciała bądź też może służyć jako dodatek to płynów do demakijażu twarzy czy po goleniu. Ze względu na właściwości regeneracyjne i łagodzące stosuje się go po zabiegach medycyny estetycznej jako okład po depilacji czy też po opalaniu. Wartość pH hydrolatu z marchwi wynosi ok. 4. Sam surowiec należy przechowywać w lodówce.

Olej z nasion marchwi otrzymywany jest w procesie destylacji z parą wodną nasion marchwi dzikiej. Odznacza się charakterystycznym ziołowo-ziemistym zapachem. Podobnie jak hydrolat ma właściwości regeneracyjne, natłuszczające, uelastyczniające, dlatego nadaje się do skóry dojrzałej. Polepsza podział komórek, zapobiega pogłębianiu się zmarszczek. Działa tonizująco. Wyrównuje koloryt skóry. Olej z marchwi znalazł zastosowanie w kremach do cery dojrzałej, przeciwzmarszczkowych, a także do skóry suchej. Jest dodatkiem do kremów ochronnych lub kosmetyków po opalaniu. Olej powinien być przechowywany w szczelnie zamkniętych pojemnikach bez dostępu powietrza i światła oraz stosunkowo szybko zużyty, gdyż może ulec utlenieniu.

Produkty kosmetyczne z dodatkiem oleju z marchwi przyjmują żółto-pomarańczowe zabarwienie, w związku z czym w celu uniknięcia zafarbowania skóry czy ubrania należy stosować go w ograniczonym stężeniu w recepturze.

Ciekawostki

• Marchew zwyczajna „nie lubi moknąć” - na noc baldachy marchwi zginają się w dół co zabezpiecza je przed zmoknięciem.
• W przeszłości powszechna była marchew w kolorze białym, żółtym, fioletowym i tzw. tęczowym. Marchew pomarańczową wyhodowali i wypromowali Holendrzy w XVII wieku.

Zgonie z klasyfikacją urzędową UE marchew zwyczajna jest uznawana za warzywo. Portugalia, która produkuje z niej dżemy, ustalając parametry ich produkcji traktuje marchew jako owoc.