Niekorzystne skutki działania popularnych „upiększaczy” mogą być mniej lub bardziej dotkliwe. Wynikają one przede wszystkim z umiejscowienia kosmetyku w obrębie naszego oka. Produkty takie jak tusz do rzęs czy eyeliner aplikowane są w okolicy nasady rzęs. W ten sposób szkodliwe CPM bez problemu mogą być przetransportowane poza obręb przeznaczenia, powodując daleko idące konsekwencja dla zdrowia naszych oczu.

Skład kosmetyków przeznaczonych do makijażu oczu to nie tylko pigmenty nadające odpowiednie zabarwienie i intensywność koloru, ale również konserwanty i substancje perfumujące. W dzisiejszej dobie obserwowany jest trend minimalizowania ilości poszczególnych ingredientów, a substancje dodawane wyłącznie dla polepszenia zapachu produktu do oczu powoli odchodzą w zapomnienie. Jednak pewnej ilości dodawanych konserwantów po prostu nie da się uniknąć. Najpopularniejszym konserwantem dodawanym do kosmetyków kolorowych do oczu jest chlorek benzalkoniowy (BAC).

CPM bezpośrednio przedostaje się do naszych oczu na skutek ułatwionej migracji spowodowanej bliskim sąsiedztwem z powierzchnią gałki ocznej (aplikacja tuż przy nasadzie rzęs lub na tzw. linii łzowej), wskutek tarcia czy też w skutek fizjologicznego mrugania powieką. W ten sposób najbardziej narażone są spojówki, w skutek czego tak często obserwowane są przypadki stanów zapalnych tej okolicy, wywołane działaniem kosmetyku. Późniejsza interakcja i transport CPM w różnych warstwach rogówki zależy m.in. od właściwości składników wchodzących w skład CPM, indywidualnych właściwości filmu łzowego TF (tear film), sił napędowych takich jak pole elektryczne czy gradient stężeń. Dystrybucja dodatnich i ujemnych jonów (elektrolitów wydzielanych przez gruczoły łzowe) w warstwie wodnej w połączeniu z ujemnie naładowaną glycolalix (mucyna) prowadzi do powstania pola elektrycznego. Początkowo (w warunkach braku pola elektrycznego) penetracja filmu łzowego przez BAC zależna jest od stężenia. Badania in vivo, przeprowadzone przez G.A. Georgiev, N. Yokoi, K. Koev i.in wykazały, że przy stężeniu <0,01 % zaabsorbowane do warstwy lipidowej filmu łzowego BAC istnieją w postaci monomerów, natomiast przy stężeniu > 0,01% w formie pojedynczych miceli. Monomery zazwyczaj bez większych przeszkód mogą przenikać warstwę lipidową filmu łzowego, choć niektóre z nich mogą zostać przez nią zatrzymane. Dodatnio naładowane BAC wykazują powinowactwo do warstwy wodnej TF, inne zaś tworzą neutralne kompleksy z polarnymi lipidami filmu łzowego. BAC neutralne i kationowe bezpośrednio wpływają na właściwości TF, modyfikując m.in. jego osmolarność i lepkosprężystość, inicjując tzw. zespół suchego oka.

W skład CPM wchodzą pigmenty, woski, oleje, środki konserwujące, mikrowłókna, proszki, miki, stearyniany, rozpuszczalniki itp.

Poniżej przedstawiono schematyczną budowę oka z zaznaczeniem miejsc przeznaczenia produktów do makijażu.

Kosmetyki do oczu, takie jak tusz do rzęs, eyeliner czy cienie do powiek to trzy najbardziej popularne kosmetyki używane do malowania okolicy oczu.. Produkty te przeznaczone są do aplikacji zewnętrznej. Dostępne są w 3 konsystencjach, żelu, proszku i pasty, a także w wielu konsystencjach pośrednich.

Tusz do rzęs jest powszechnie stosowany w celu wizualnego wzmocnienia rzęs, nadania im gęstości i objętości. Popularnymi składnikami tuszu do rzęs są m.in. woski (parafina, wosk pszczeli czy carnauba), pigmenty, dodatki zagęszczające (nylon, rayon, hydrolizat białka zwierzęcego), poliwinylopirolidon, dodekan (w przypadku tuszu wodoodpornego).

Najpopularniejszymi składnikami cieni do powiek są uwodniony krzemian wapnia, stanowiący ich podstawę nadającą odpowiednią konsystencję, kaolin (uwodniony krzemian glinu, dwutlenek tytanu i węglan wapnia) oraz skrobia ziemniaczana. Stearynian cynku zapewnia gładkość kosmetyku i zwiększa jego przyczepność do powiek. Mikronizowany dwutlenek tytanu, tlenek cynku i pochodne silikonowe stosowane są jako pigmenty. Środkami wiążącymi są najczęściej lanolina, oleje mineralne, stearynian izopropylu. Tlenochlorek bizmutu i mika dodawane są w celu uzyskania konkretnego wykończenia (matowe lub  z drobinkami), sproszkowane muszle dodawane są w produktach o wykończeniu perłowym, natomiast dodatek sproszkowanej miedzi, mosiądzu, złota lub srebra zapewnia cieniom metaliczne wykończenie. Te ostatnie mogą przyczyniać się po powstawania podrażnień u osób noszących szkła kontaktowe.

Cienie kremowe zawierają bezwodne preparaty pigmentów, wazelinę, masło kakaowe lub lanolinę, nadające im odpowiednią kremową konsystencję. Cienie w kredkach zawierają w swym składzie talk (wypełniacz), mikę, serycyt miki (drobnoziarnisty), stearynian magnezu, barwniki, środki konserwujące i stearynian magnezu (środek wiążący na sucho). Cienie w formie kredek, ze względu na swą twardą konsystencję stanowczo odradzane są osobom po zabiegach chirurgicznych oczu.

Głównymi składnikami eyelinera są woda, pigmenty, guma celulozowa, zagęszczacze (krzemiany magnezu i glinu), spolimeryzowany akrylan amonu i inne.  W zależności od konsystencji produktu możemy mieć do czynienia z substancjami pomocniczymi, zapewniającymi odpowiednie właściwości kosmetyku. Są to, m.in. naturalne i syntetyczne woski połączone z olejami, dodawane do produktów o konsystencji ołówka. Produkty o konsystencji  żelowej natomiast, w zasadzie nie różnią się składem od kremowych cieni, ale zawierają środki powierzchniowo czynne, zapewniające obwiednio trwałą konsystencję.

Produkty do demakijażu oczu zawierają w swym składzie głównie metyl hydroxy cellulose, glikol propylenowy, eter mirystylowy siarczanu sodu, wodę, olej rycynowy oraz konserwanty. Zazwyczaj produkty przeznaczone do demakijażu oczu są hipoalergiczne, natomiast mogą być źródłem podrażnienia i stanów zapalnych spojówki.

Najczęściej wyróżnianymi w produktach do makijażu oczu konserwantami są chlorek benzalkoniowy (BAC), thimerosol, chlorheksydyna i kalafonia. Wszystkie mogą być bezpośrednią przyczyną alergii (alergia kontaktowa) oraz silnych podrażnień okolic oczu. Thimerosol jest jednym z podstawowych środków konserwujących dodawanych do tuszów do rzęs. Kalafonia (ekstrakt z sosny) sporadycznie stosowana jest w cieniach do powiek i tuszu do rzęs. Chlorek benzalkoniowy i chlorheksydyna stosowane są do konserwowania produktów przeznaczonych do wrażliwych oczu lub dla osób noszących soczewki kontaktowe. 

BAC jest czwartorzędową solą amoniową o właściwościach powierzchniowo czynnych. Chlorek benzalkoniowy w niskich stężeniach indukował apoptozę komórek hodowlanych, w wysokich zaś ich martwicę. Innymi popularnymi składnikami są konserwanty uwalniające formaldehyd. Wykazują one szczególną skuteczność w zapobieganiu rozwojowi Gram-ujemnych mikroorganizmów, jednak należą do grupy ingredientów szczególnie niebezpiecznych.

Działania niepożądane kosmetyków do oczu, wywołane są obecnością CPM (cosmetic product material). W zależności od indywidualnej wrażliwości, mogą być to objawy dyskomfortu w postaci pieczenia, swędzenia, podrażnienia itp., aż po zapalenie skóry powiek, zakłócenia stabilności filmu łzowego, zapalenie spojówek, zapalenie rogówki etc. Alergie, alergiczne kontaktowe zapalenie skóry są przyczyną negatywnego oddziaływania substancji zapachowych i konserwantów. To właśnie substancje zapachowe należą do najczęstszych alergenów, dlatego coraz rzadziej wchodzą w skład receptur kosmetycznych produktów przeznaczonych do makijażu oka. Nie mniej jednak, drugie pod względem szkodliwości – konserwanty są składnikiem obligatoryjnym, których obecność w formułach komercyjnych produktów jest niezastąpiona, lecz stale ilościowo ograniczana.

Alergiczna reakcja na tusze do rzęs obejmuje kontaktowe zapalenie skóry powiek. Reakcja ta może wynikać również w skutek wytrącania się szkodliwych składników produktu, takich jak tlenek żelaza, kalafonia czy nikiel. Nieumiejętnie stosowany aplikator tuszu, może spowodować mechaniczne uszkodzenie rogówki, które może stanowić otwarte wrota dla zakażeń wtórnych, głównie bakteriami Pseudomonas aeruginosa. Podobne zakażenia obserwowane były także w przypadku eyelinerów o konsystencji płynnej lub żelowej.

Kluczową rolę w ochronie naszego oka przed szkodliwymi skutkami środowiska zewnętrznego odgrywa mucyna. W warunkach niedoboru mucyny wszystkie składniki CPM, bez żadnych przeszkód mogą oddziaływać z nabłonkiem rogówki, wywołując stany podrażnień, stany zapalne, uczucie dyskomfortu, nadmierną suchość gałki ocznej itp. co w dalszych konsekwencjach może pociągać za sobą daleko idące skutki.

Anna Tomczak

Źródła:

A. Malik, C. Claoué; Transport and interaction of cosmetic product material within the ocular surface: Beauty and the beastly symptoms of toxic tears; Contact Lens and Anterior Eye; Available online 10 August 2012

G.A. Georgiev, N. Yokoi, K. Koev et al. Surface chemistry study of the interactions of benzalkonium chloride with films of meibum, corneal cells, lipids and whole tears; Investigative Ophthalmology and Visual Science, 52 (7) (2011), pp. 4645–4654