Co to jest SPF?

Wskaźnikiem ochrony przeciwsłonecznej jest SPF (Sun Protection Factor), jego maksymalna wartość to około 50. Jak mierzony jest wskaźnik? Jest on stosunkiem ilości promieniowania UV, które powoduje oparzenie skóry (mierzone w czasie ekspozycji na to promieniowanie) podczas stosowania filtra, do ilości promieniowania UV, które powoduje oparzenie podczas opalania się bez użycia filtra. To oznacza, że wskaźnik SPF informuje nas wprost o tym, o ile dłużej możemy przebywać wystawieni na działanie promieni słonecznych, stosując filtr, niż gdybyśmy go nie stosowali. Dlatego też SPF 30 oznacza, że osoba stosująca dany filtr dozna oparzeń słonecznych po 30-krotnie dłuższym czasie niż bez zastosowania żadnej ochrony przeciwsłonecznej. Przyjmując za bezpieczny czas ekspozycji na promieniowanie słoneczne bez stosowania żadnego filtra (15 minut), nałożenie na siebie kosmetyku z SPF 30 pozwala nam na bezpieczne przebywanie na zewnątrz przez 7,5 godziny. Kosmetyk o SPF 15 powinien zatrzymywać 93% UVB, o SPF 30 zaś 97%.

Stopnie ochrony fitrów SPF

Amerykańska Agencja Żywności i Leków nie zezwala na stosowanie oznaczeń innych niż SPF 30+, nawet dla kosmetyków o wyższym wskaźniku ochrony przeciwsłonecznej, na terenie Australii oraz Stanów Zjednoczonych. W krajach Unii Europejskiej maksymalna wartość wskaźnika SPF została ograniczona do wartości 50+. Regulacje te spowodowane są tym, iż kosmetyki z filtrem przeciwsłonecznym nie pozwalają bezkarnie się opalać, a jedynie zmniejszają ryzyko powstania oparzeń słonecznych. Nie ma również żadnych dowodów na to, że stosowanie kosmetyków z filtrami zmniejsza ryzyko rozwoju raka skóry – czerniaka.

SPF w ubraniach

Wskaźnik SPF używany jest nie tylko do oceniania ochrony przeciwsłonecznej w kosmetykach, ale można zastosować go również do oceny, w jakim stopniu ubrania chronią nas przed promieniowaniem UV. I tak na przykład, lekki bawełniany T-shirt to ochrona rzędu SPF 5-7. Nie jesteśmy w stanie się przez niego opalić, aczkolwiek osoby o bardzo wrażliwej, skłonnej do oparzeń skórze mogą doznać oparzenia słonecznego nawet przez ubranie, zwłaszcza gdy jest ono mokre. Warto o tym pamiętać przede wszystkim, jeśli chodzi o ubiór dzieci podczas wyprawy na otwarty basen czy nad wodę.

W przypadku nakryć głowy ochrona przeciwsłoneczna kształtuje się następująco:

- szerokie rondo/długi daszek – SPF 3 (na powierzchni żuchwy), SPF 7 (nos), SPF 5 (kark), SPF 2 (podbródek), 

- średnie rondo/daszek – SPF 2 (powyżej żuchwy), SPF 3 (nos), 

- małe rondo/daszek – SPF 1,5 (nos).

Jako bardziej skuteczne w ochronie przed UV wymienia się tkaniny z tworzyw sztucznych: poliestru, nylonu oraz te, które mają gęstszy splot i ciemniejszy, bardziej intensywny kolor. Tak samo lepiej chronią nas nowe ubrania niż wielokrotnie prane i rozciągnięte, suche bardziej niż mokre oraz obszerne bardziej niż przylegające do ciała. Jednakże zwykłe materiały najczęściej nie chronią nas w wystarczającym stopniu przed promieniowaniem UVA (czyli 97% ultrafioletu, który dociera do powierzchni Ziemi).

Promieniowanie UV: UVA, UVB, UVC

UV oznacza całość promieniowania ultrafioletowego emitowanego przez słońce we wszystkich zakresach fal magnetycznych. W związku z różnym wpływem promieniowania UV na zdrowie organizmów żywych można wyróżnić trzy zakresy:

- UVA – nawet 97% całości promieniowania, które dociera do Ziemi. To ono przyspiesza starzenie się skóry, powoduje powstawanie wolnych rodników i pojawianie się przebarwień.

- UVB – ten zakres promieniowania powoduje oparzenia słoneczne, ale również nadaje skórze pożądany brązowy kolor.

- UVC – jest bardzo szkodliwe dla człowieka i powoduje uszkodzenia łańcuchów DNA, jednak na całe szczęście praktycznie w całości jest absorbowane przez atmosferę.

Wskaźnik UPF

Wysoką ochronę przed promieniowaniem ultrafioletowym oznacza się w przypadku tkanin faktorem UPF (Ultraviolet Protection Factor). Stopień ochrony określa się dla wszystkich rodzajów promieniowania, tzn. ubrania takie chronią zarówno przed UVA, jak i UVB. Współczynnik UPF pokazuje relacje poparzeń wywoływanych przez promieniowanie UV mierzone bez oraz z odzieżą ochronną. I tak wskaźnik UPF 50 oznacza, że jeżeli 50 jednostek promieni słonecznych UV zostanie skierowanych na ubranie z UPF 50, to tylko jedna jednostka promieni przejdzie przez to ubranie i dotrze do skóry. Tym samym ubranie z UPF 50 blokuje 49 jednostek promieni słonecznych, czyli 98% promieni UV.

Ocena UPF wynosząca 25 oznacza, że ​​tkanina odzieży pozwoli na przejście przez nią 1/25 (ok. 4%) dostępnego promieniowania UV. Odzież oznaczona UPF 50 pozwala tylko na 1/50 (ok. 2%) transmisji UV. Każda tkanina, która pozwala na transmisję UV poniżej 2%, jest oznaczona jako UPF 50+. Tkaniny ocenione poniżej 15 UPF nie są uważane za chroniące przed UV. Standardowe ubrania, takie jak koszulki, spodnie, sukienki, mają rating UPF na poziomie 5-6 (według amerykańskiego magazynu "Consumer Reports"), co oznacza, że ​​przechodzi przez nie 20% dostępnego promieniowania UV.

Standard UV 801

To najdokładniejszy i najbardziej rygorystyczny test pomiaru właściwości barierowych tekstyliów przed szkodliwym dla skóry promieniowaniem UV (UVA oraz UVB). Materiały poddawane testom są rozciągane, obcierane, przesuszane i przemaczane tak, aby wartość UPF wyznaczyć dla ich najbardziej niekorzystnego momentu zapewniania ochrony przed promieniami. Konsumenci mogą więc być pewni, że produkty z normą UV 801 zapewniają przydzielony im poziom ochrony przed UV w każdym stanie produktu i przez cały jego cykl życia, nie tracąc właściwości ochronnych po rozciągnięciu czy też w niekorzystnych warunkach atmosferycznych.

Ocena tekstyliów według Standardu UV 801 następuje poprzez przydzielenie UPF, którego wartość waha się między 2 (najgorsza ochrona) i 80 (najlepsza ochrona). Im większa wartość UPF, tym większą ochronę przed szkodliwym działaniem słońca zapewnia dany produkt.

Wartość UPF przypisaną danej tkaninie można zrozumieć następująco: zanim wystąpi oparzenie słoneczne, ludzka skóra (której barwa oscyluje między bardzo jasną – Typ 1 – a jasnobrązową/oliwkową – Typ 4) może być wystawiona na działanie słońca przez określoną ilość czasu. Noszenie odzieży ochronnej, takiej jak czapki, zwiększa ilość czasu, jaki dana osoba może spędzić na słońcu. Wartość UPF przypisana danemu produktowi odzwierciedla ilokrotnie dłużej jego użytkownik może spędzić na słońcu dzięki ochronnym właściwościom noszonej odzieży.

Przykładowo, osoba mająca skórę typu 3 może przebywać na słońcu przez około 20-30 minut. Produkt zapewniający ochronę rzędu 20 UPF wydłuża ten czas do 400-600 minut, czyli ochrona skóry przed promieniowaniem ultrafioletowym została wzmocniona dwudziestokrotnie. W przypadku osoby o skórze typu 4, dzięki której może ona przebywać na słońcu przez około 40 minut, noszenie odzieży ochronnej o współczynniku 20 UPF umożliwia ekspozycję na słońce przez przeszło 800 minut.

Technologie

Specjalne ubrania ochronne robione są ze ściśle tkanego poliestru, wzbogaconego nanocząsteczkami dwutlenku tytanu, przy czym pigment jest wtapiany we włókno, co zapewnia trwałą ochronę przeciwsłoneczną, niezależnie od wieku tkaniny, ilości prań itd. Materiał ten prawie nie przepuszcza światła.

Często do wykonania produktów mających chronić przed promieniowaniem słonecznym używa się specjalnych nici poliamidowych. Tego typu materiały, to chociażby Q.M.C. czy supplex, który ma mikrowłóknistą strukturę łączącą takie zalety jak miękkość i wysoka odporność na uszkodzenia mechaniczne. Dodatkowo materiał ten jest miły w dotyku, szybkoschnący, lekki i elastyczny.

Prócz wyżej opisanej technologii stosuje się też powlekanie tkanin od zewnątrz substancjami filtrującymi promieniowanie słoneczne. Wadą tych tkanin jest możliwość wywoływania negatywnych reakcji skórnych oraz fakt, że przy kolejnych praniach ochrona słoneczna sukcesywnie się wymywa. Przed kilku laty na rynku niemieckim można było dostać produkt, który niwelował ten mankament, a mianowicie proszek do prania z filtrem UV, który poprawiał właściwości ochronne odzieży. Cechował się wysoką skutecznością (zmianą faktora ochronnego odzieży ze SPF 15 do SPF 50). Mimo wykazywania szeregu zalet: braku negatywnego wpływu na skórę, ceny i skuteczności prania porównywalnej do normalnych proszków, niewielkiej wagi oraz małej tendencji do zmiany barw jasnych tkanin, nie zdobył on popularności i został wycofany ze sprzedaży.

W 2016 r. w Instytucie Włókiennictwa PŁ opracowano dwa sposoby wzmocnienia ochrony przed promieniowaniem UV w ubraniach. Jednym z nich są absorbery organiczne na bazie triazyny, o których mówimy, że są to bezbarwne barwniki, które dodawane do kąpieli barwiącej będą wchodziły w strukturę wyrobu włókienniczego i w ten sposób działały jako filtr przed promieniowaniem ultrafioletowym. Drugi sposób to użycie absorberów nieorganicznych powstałych na bazie tlenków metali np. ditlenku tytanu odpowiednio zmodyfikowanego powierzchniowo i wprowadzanego w strukturę materiałów w postaci mikro- i nanocząstek.

Kto powinien pamiętać o kompleksowej ochronie?

- ludzie wrażliwi na słońce: m.in. ci o jasnej skórze, która łatwo się opala,

- dzieci: mają cieńszą, bardziej wrażliwą skórę, ponadto poparzenia skóry w młodym wieku mogą zwiększyć ryzyko wystąpienia poważniejszych problemów w późniejszym wieku,

- ludzie przebywający na wysokościach, spędzający dużo czasu na wodzie, w regionach równikowych lub na śniegu,

- ludzie przyjmujący leki zwiększające wrażliwość na słońce m.in. te stosowane podczas leczenia trądziku, leki przeciwhistaminowe, antybiotyki, niektóre środki przeciwzapalne, a nawet suplementy ziołowe,

- osoby o ciemnych odcieniach skóry, mimo że rzadko odczuwają pieczenie po długotrwałym przebywaniu na intensywnym słońcu, mogą nadal zachorować na raka skóry. Tak więc również w ich przypadku zalecane jest stosowanie ochrony przed promieniowaniem słonecznym.