Ftalany częściowo zakazane
Związki z grupy ftalanów, czyli estrów kwasu ftalowego, są obecne w plastyfikatorach dodawanych do produktów z tworzyw sztucznych, farb i rozpuszczalników. Nadają one elastyczność, przejrzystość i trwałość materiałowi np. jako dodatek do polichlorku winylu (PVC). Aż trudno uwierzyć, że niektóre z nich można znaleźć w kosmetykach do pielęgnacji ciała. W lipcu 2005 Parlament Europejski (Dyrektywa 2005/84/WE) całkowicie zakazał wyrobu i dystrybucji zabawek i kosmetyków dla dzieci zawierających niektóre ftalany (lista poniżej). Jednak nie ma żadnych uregulowań prawnych co do obecności ftalanów w artykułach dla dorosłych, dlatego można je znaleźć w wielu wyrobach z tworzywa sztucznego: w podłogach winylowych, urządzeniach medycznych czy foliach do pakowania. Ftalany znajdują się także w kosmetykach np. balsamachnawilżających, lakierach do paznokci, mydłach, lakierach do włosów i bardzo często w perfumach. Ftalan dietylu (Diethylphtalat, DEP) oraz Ftalan dimetylu (Dimethylphtalat, DMP) spotykane w kosmetykach, łatwo się wchłaniają do wnętrza organizmu i mogą powodować po dłuższej ekspozycji szereg zaburzeń zdrowotnych. Mimo to producent nie ma obowiązku umieszczania tych substancji na liście składników na opakowaniu, zatem konsument nie wie czy dany produkt zawiera ftalany.
Na liście substancji zakazanych w produktach dla dzieci ustalonej przez Parlament Europejski znajdują się:
- Ftalan dibutylu - Dibutyl phthalate
- Ftalan bis(2-etyloheksylu) - bis(2-Ethylhexyl) phthalate
- Ftalan bis(2-metoksyletylu) - (2-Methoxyethyl) phthalate
- Ftalan n-pentylu-izopentylu - n-pentyl-isopentylphthalate
- Ftalan di-n-pentylu - di-n-pentyl phthalate
- Ftalan diisopentylu - diisopentylphthalate
- Ftalan benzylu butylu - benzyl butyl phthalate
Rodzaje zaburzeń.
Podczas szeregu badań In vivo (na zwierzętach i ludziach) nad wpływem działania ftalanów na organizm, wykryto kilka zaburzeń wywoływanych przez te związki. Należą do nich głównie zaburzenia hormonalne ze względu na ich słabe działanie estrogenne. Największym problemem okazała się ekspozycja na ftalany u kobiet w ciąży i dzieci. Rozwój narządów płciowych męskich zostaje wtedy zaburzony już w łonie matki przez obniżanie poziomu testosteronu co prowadzi do tzw. feminizacji chłopców. Ftalany są rozpuszczalne w ślinie i łatwo przedostają się do przewodu pokarmowego i krwi co ma wpływ na narządy wewnętrzne. W eksperymentach na zwierzętach substancje te okazały się być szkodliwe dla nerek i wątroby, a także dla płuc po długotrwałej ekspozycji. Ostanie doniesienia mówią o wpływie tych związków na rozwój cukrzycy typu 2 zwłaszcza u kobiet, u których wykryto ftalany we krwi lub ich metabolity w moczu. (patrz niżej)
Ftalany a cukrzyca
Podczas prac badawczych prowadzonych na szwedzkim uniwersytecie Uppsala University naukowcy analizowali wpływ obecności ftalanów w kremach do twarzy, samoopalaczach i perfumach na poziom cukru we krwi. Poziom ftalanów we krwi oraz glukozy na czczo zbadano u 1000 osób w wieku 65 lat. Okazało się, że osoby z wyższym poziomem ftalanów należące do starszej populacji są dwukrotnie bardziej narażone na wystąpienie cukrzycy typu 2. Jednak mimo, że niektóre czynniki środowiskowe takie jak palenie papierosów, podwyższony poziom cholesterolu albo wysokie ciśnienie krwi zostały wzięte pod uwagę przy analizie wyników to nie sposób było ująć je wszystkie. Ponadto wiek 65 lat sam w sobie jest czynnikiem predysponującym do cukrzycy, co za tym idzie wyciąganie daleko idących wniosków z badań było ograniczone.
Ostatnie badania opublikowane 13 lipca 2012 przez Environmental Health Perspectives wykazały zwiększone ryzyko rozwoju cukrzycy typu 2 u kobiet narażonych na działanie ftalanów. Badania na ten temat odbyły się w amerykańskim Szpitalu Brigham and Women's Hospital (BWH) w Bostonie. Naukowcy z Division of Women's Health w BWH zbadali poziom metabolitów ftalanów w moczu u 2350 kobiet i wykazali, że ich obecność zwiększa ryzyko wystąpienia cukrzycy. Najbardziej niebezpieczne okazały się ftalan mono-benzylowy i mono-izobutylowy, które zwiększały ryzyko dwukrotnie. Kolejno ftalan bis(2-etyloheksylu) podwyższał ryzyko rozwoju cukrzycy o 70% a ftalan mono-(3-karboksypropylu) o 60%.
Efekt procukrzycowy może być dwojaki w przypadku ftalanów. Naukowcy prowadzący badania przekrojowe w USA w 2007 roku zaobserwowali zwiększoną oporność na insulinę u osób narażonych na te związki. W 2012 roku stwierdzono natomiast u takich osób zwiększone ryzyko rozwoju cukrzycy związane z uszkodzeniem mechanizmu produkcji insuliny.
Nadal w użytku
Choć niejednokrotnie wykazano szkodliwość działania ftalanów na organizm to jednak pewne aspekty zmuszają producentów do wykorzystywania tej grupy związków. Ftalany używane w produkcji kremów, balsamów i mleczek do ciała, lakierów do paznokci i włosów oraz perfum sprawiają że produkt efektywnie przylega do ciała i trwa na skórze przez długi czas. Dzięki temu także zapach kosmetyku utrzymuje się dłużej. W lakierach ftalany zapobiegają sztywności i złuszczaniu się produktu a zwiększają elastyczność. Niektóre szkodliwe ftalany mogą się znaleźć w kosmetyku przypadkowo poprzez migrację z materiałów opakowaniowych, dlatego ważne jest także z czego jest ono wykonane. Istnieją sprzeczne teorie na temat szkodliwości niektórych ftalanów. Komitet Naukowy ds. Produktów Konsumenckich SCCP uznał za nieszkodliwe niektóre ftalany np. ftalan dietylu (DEP) a obecność tych szkodliwych w śladowych ilościach rzędu 100 ppm za bezpieczne. Biorąc jednak pod uwagę wyniki badań na zwierzętach i ludziach oraz obecność tych związków w wielu kosmetykach codziennego użytku należy być ostrożnym w doborze artykułów kosmetycznych w szczególności dla kobiet w ciąży, karmiących, osób otyłych i z niewydolnością wątroby nerek lub płuc. Co się tyczy producentów kosmetyków wykorzystujących ftalany, powinni oni zwrócić uwagę na to do kogo adresowane są ich artykuły, by bardziej pomagały niż szkodziły.
Przeczytaj również:
Właściwości i zastosowanie tlenków w kosmetyce
Roślinne metabolity pierwotne jako surowce kosmetyczne
Klaudia Majewska
Piśmiennictwo:
http://eur-lex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ.do?uri=OJ:L:2005:344:0040:0043:PL:PDF
http://www.zdrowe-kosmetyki.pl/niebezpieczne_subst.php
http://en.wikipedia.org/wiki/Phthalate
http://www.fda.gov/cosmetics/productandingredientsafety/selectedcosmeticingredients/ucm128250.htm
KOMENTARZE