Grupą kosmetyków, których receptura opiera się na łagodnych dla skóry surowcach pochodzenia roślinnego, są fitokosmetyki. W artykule przedstawiona zostanie krótka charakterystyka otrzymywania tego rodzaju kosmetyków, składniki aktywne zawarte w surowcach roślinnych oraz przykłady roślin najczęściej wykorzystywanych w fitokosmetykach.

Długa droga pozyskania fitokosmetyku
Surowcami stosowanymi do produkcji substancji, która będzie zastosowana jako składnik receptury kosmetycznej, mogą być różne części rośliny. Najczęściej są to: kwiaty, owoce, nasiona, liście, kory, korzenie lub całe rośliny – świeże lub suszone. Pierwszym etapem jest rozdrobienie surowca roślinnego, co ma na celu ułatwienie pozyskania odpowiedniego składu półproduktu. Następnie tak przygotowany surowiec poddaje się odpowiednim procesom, w zależności od tego, jakiego rodzaju preparatu ma zostać pozyskany. Do tego celu bardzo często wykorzystuje się proces ekstrakcji, dzięki któremu pożądane składniki biologicznie czynne zostaną przeniesione do ekstraktu, który następnie zostanie wykorzystany do produkcji kosmetyku. W zależności od zastosowanego czynnika ekstrakcyjnego, wyróżniamy ekstrakty wodne, wodno-glikolowe, glikolowe, olejowe, alkoholowe. Najbardziej pożądane są jednak te, które nie wymagają zastosowania rozpuszczalnika organicznego oraz wysokich temperatur. Innymi formami przetworzenia surowca są procesy: wytłaczania, destylacji z parą wodną, maceracji, naparzania. Przygotowany półprodukt jest gotowy do produkcji kosmetyku. Po uwzględnieniu pozostałych składników receptury kosmetycznej, rozpoczyna się proces technologiczny, który jest różny w zależności od rodzaju produktu.
Krótka charakterystyka wybranych związków bioaktywnych

Glikozydy
Do tej grupy związków należą flawonoidy, saponiny, związki fenolowe i antrachinowe. Działają korzystnie na układ krwionośny, poprawiają ukrwienie skóry i wzmacniają ściany naczyń krwionośnych. Są też naturalnymi antyoksydantami. Skutecznie sprawdzają się zatem w pielęgnacji skóry ze skłonnością do powstawania teleangiektazji oraz w pielęgnacji cery z pierwszymi oznakami starzenia się skóry. Bogatymi w te związki roślinami są: ruta, czarna porzeczka, borówka czarna, fiołek trójbarwny.

Garbniki
Ta grupa substancji roślinnych wykazuje działanie przeciwzapalne, przeciwbakteryjne, silnie ściągające, antywirusowe. Pod względem chemicznym są to bezazotowe związki polifenolowe o zdolności do rozpuszczania się w wodzie. Dzielą się na garbniki hydrolizujące i skondensowane. Bogatym źródłem garbników są m.in.: herbata, kora dębu, szałwia, borówka. Kosmetyki zawierające garbniki skutecznie sprawdzą się w pielęgnacji cery trądzikowej oraz ze skłonnością do nadmiernego wydzielania sebum.

Śluzy
Śluzy wykazują działanie ochronne, dzięki zdolności tworzenia filmu okluzyjnego na powierzchni skóry. Poza tym zmiękczają i nawilżają naskórek, łagodzą podrażnienia i nadmierną suchość skóry. Śluzy są mieszaniną różnych związków pektynowych. Dzięki właściwościom fizykochemicznym, stosowane są one także jako czynniki konsystencjotwórcze kosmetyków. Śluzy zawarte są w surowcach roślinnych, takich jak: korzeń prawoślazu i żywokostu, nasiona lnu i kozieradki, kwiaty i liście ślazu.

Olejki eteryczne
Są to mieszaniny lotnych węglowodorów aromatycznych i alifatycznych. Odpowiadają za zapach surowca, z którego zostały pozyskane. W przypadku tej grupy związków chemicznych, poszczególne olejki działają w odmienny sposób. Olejek z drzewa herbacianego, olejek pichtowy czy goździkowy działają przeciwbakteryjnie; olejek pozyskiwany z rumianku i krwawnika działa przeciwzapalnie, olejki walerianowy i melisowy działają rozkurczowo i uspokajająco. Odpowiadają one za zapach powstałego produktu kosmetycznego oraz popra­wiają atrakcyjność kosmetyku.

Związki krzemu

Dość dobrze znane związki tego pierwiastka wspomagają proces regeneracji naskórka, zapobiegają problemom z pa­znokciami i wypadaniu włosów. Związki krzemowe popra­wiają grubość i jędrność skóry, wspomagają leczenie blizn i wykazują działanie anti-aging. Podnoszą odporność skóry i korzystnie wpływają na naczynia krwionośne. Bogatymi w te związki roślinami są: skrzyp polny, pokrzywa, kozieradka.

Bogactwo składników bioaktywnych w świe­cie roślin

Działanie surowców roślinnych zastosowanych w kosme­tykach jest wszechstronne. Najważniejsze jest jednak to, że są to składniki w zupełności naturalne i łagodne dla skóry. Stosowanie fitokosmetyków jest bezpieczne dla osób z cerą wrażliwą i alergiczną. Bogactwo i różnorodność świata roślinnego czyni go niewyczerpalnym źródłem do pozy­skiwania cennych surowców kosmetycznych.