Związki sygnałowe

Związki sygnałowe, inaczej nazywane związkami semiochemicznymi od gr. semio – sygnał, są niezmiernie istotne nie tylko dla zachowanie życia pojedynczych osobników, ale także dla zapewnienia przetrwania gatunku. Związki te ułatwiają zdobywanie pożywienia, reprodukcję oraz obronę poprzez wydzielanie substancji alarmujących, odstraszających lub toksycznych. Znane są także połączenia chemiczne ułatwiające bądź utrudniające koegzystencję. Dużą grupę wśród związków semiochemicznych stanowią związki infochemiczne – służące do przekazywania informacji zarówno pomiędzy osobnikami tego samego gatunku, jak i z przeznaczeniem dla organizmów innych gatunków. Związki infochemiczne podzielono na dwie grupy. Pierwsza z grup oddziałująca na osobniki tego samego gatunku – feromony i druga grupa - związki allelochemiczne, czyli działające międzygatunkowo.

Feromony i ich podział

Feromony są lotnymi, bezzapachowymi substancjami, produkowanymi przez zwierzęta i owady, prawdopodobnie również rośliny, które pełnią rolę środka przenoszenia informacji pomiędzy osobnikami tego samego gatunku. Nazwa feromon pochodzi z połączenia greckich słów pherein (przekazywać) i hormon (pobudzać). Główna różnica pomiędzy hormonami a feromonami polega na tym, że hormony wydzielane są przez gruczoły lub tkanki z przeznaczeniem dla organizmu, który je wytwarza, a wydzielane na zewnątrz organizmu feromony są adresowane do osobników innych niż organizm wydzielający.

Feromony podzielono na 30 grup w zależności od pełnionych funkcji. Do najbardziej znanych należą: feromony płciowe, ścieżkowe, agregacyjne, rozpraszające, alarmujące, stymulujące składanie jaj, dyskryminujące, zniechęcające, wprowadzające w błąd, znakujące czy identyfikujące. Znane są także feromony wielofunkcyjne np. obronno-alarmujące, jak kwas mrówkowy wydzielany przez mrówki.

Feromony rozumiane jako wabiki płciowe, zwane atraktantami, należą do naturalnych substancji nazywanych womeroferynami. Działają one na narząd lemieszowy, odpowiedzialny za odbiór sygnałów chemicznych. U człowieka, jest on umiejscowiony w odległości 2 cm od nozdrzy, po obu stronach przegrody nosowej. Womeroferyny posiadają zdolności wywoływania w organizmie wielu reakcji, jak chociażby zmiany tempa oddychania, temperatury, pulsu, ciśnienia krwi.

Skład feromonów

Większość feromonów stanowi skomplikowaną mieszaninę, często z jednym dominującym składnikiem. Feromony mogą zawierać zarówno składniki lotne, jak i nielotne. Skład zmienia się w zależności od rodzaju przekazywanej informacji, pory roku, dnia, miejsca występowania gatunku, przynależności do określonej kolonii, diety, a nawet wieku osobnika i jest gatunkowo zależny. Substancje występujące obok składnika głównego w mieszaninie stanowiące określony feromon mogą działać synergistycznie lub antagonistycznie. Dla skutecznego oddziaływania feromonów znaczenie ma nie tylko skład jakościowy i ilościowy mieszaniny  stanowiącej feromon, ale oddziaływanie istotnych jego składników równocześnie, a nie jednego po drugim. Wynika to z faktu, iż składniki w tym samym czasie muszą dotrzeć do receptorów.

Zastosowanie feromonów

Feromony działają w małych stężeniach, są selektywne i najczęściej nieszkodliwe dla większości organizmów w związku z czym znajdują zastosowanie w wielu dziedzinach. Do najważniejszych obszarów zastosowań feromonów zaliczyć można:

• przemysł spożywczy,
• środki ochrony roślin,
• przemysł kosmetyczny.

W pierwszych dwóch przykładach feromony wykorzystuje się m.in. w tworzeniu tzw. pułapek do walki z mikroorganizmami, owadami czy gryzoniami niszczącymi plony.

Feromony w kosmetyce - koncepcje wykorzystania

Feromony w kosmetyce stosuje się głownie w przemyśle perfumeryjnym.

Istnieją dwie koncepcje wykorzystywania feromonów. Pierwsza z nich zakłada się, że istnieje pewna zależność pomiędzy oddziaływaniem zwierzęcych feromonów płciowych na atraktanty seksualne człowieka.  Stąd dodawanie do perfum cywetu, kartoreum, piżma czy androstenów, powszechnie uważanych za substancje zapachowe, które nie stymulują narządu lemieszowego u człowieka oraz nie działają na jego układ nerwowy i gruczoły wydzielnicze.

Wg drugiej koncepcji feromony człowieka są substancjami trudno lotnymi, dlatego dyfuzyjne oddziaływanie typu odbiorca-nadawca nie ma miejsca.  Dodatek feromonów do perfum nie ma zatem na celu oddziaływania na odbiorców, ale na osobę, która ich używa.

Najważniejszymi związkami, jakie dodawane są do perfum są steroidy, takie jak: androstenol, androstenon i androsteron. Substancje te wchodzą w skład takich perfum jak: B2 Easy, Andros, Date-Mate FM, Relationship Magic, Alchemy, APC, Hi-Octane

Androstenol w znacznym stopniu ułatwia nawiązywanie kontaktów, z tej przyczyny posiada opinię feromonu socjalnego. Pod jego wpływem, ludzie poddają się wzajemnej, pozytywnej weryfikacji, a najbardziej spektakularne efekty zauważalne są w kontaktach damsko-męskich. Związek ten zmniejsza onieśmielenie, pozwala wytworzyć swego rodzaju aurę życzliwości, wprawia w doskonały nastrój i radość, ludzie stają się bardziej otwarci, rozmowni, okazują zainteresowanie i sympatię. Osoby stosujące androstenol posiadają opinię bardziej atrakcyjnych.

Androstenon  - feromon agresji, lub dominacji. Jest żeńskim atraktantem. Polecny jest osobom chcącym zwiększyć pewność siebie.

Właściwości intensyfikujące działania dwóch wyżej wymienionych feromonów posiada androsteron.  

Na rynku wśród kosmetyków z feromonami dostępne są hydrożele po goleniu dla mężczyzn, balsam do ciała dla kobiet, a także żele pod prysznic dla kobiet i mężczyzn. Firmy kosmetyczne reklamują swoje produkty jako specyfiki, gdzie panowie zyskają na stanowczości i sile oddziaływania na otoczenie, a panie wykorzystując nuty zapachowe lekkie, delikatne, niewinne, ale i dominujące i pikantne sugerują, że lubią intensywne, acz romantyczne przygody. Rzeczywisty cel zastosowania feromonów w kosmetykach odbiega zatem od tego, jakim „karmią nas” reklamy. Ich rola ogranicza się do utrwalania oraz wzmocnienia innych składników perfum, wpływając na końcowy efekt otrzymywanego zapachu.