Ochrona zdrowia konsumenta i preparatu kosmetycznego to główna rola opakowania, które w momencie zakupu okazuje się kluczowe dla nabywcy. Przedstawiamy najważniejsze wytyczne w etykietowaniu i opakowaniach kosmetycznych.

Opakowanie to element priorytetowy w wyborze i zakupie kosmetyku. Musi przyciągać wzrok konsumenta swoją ciekawą konstrukcją i oryginalną szatą graficzną. Powinno być funkcjonalne, odpowiadać najnowocześniejszym trendom, zaś etykieta, jako pośrednia forma komunikacji pomiędzy firmą a nabywcą, wskazane by była niezachwianym nośnikiem praktycznej informacji.

Funkcja, funkcjonalność

Wybierając produkt kosmetyczny konsument bierze pod uwagę kilka czynników: cena, marka oraz opakowanie. Są to typowe dla przeciętnego klienta najważniejsze dane o nowym zakupie. Rola opakowania to zarządzanie i kreowanie marki.  Od momentu zapoczątkowania toku produkcyjnego, po dostanie się kosmetyku na łazienkową półkę, zużycie i utylizację, opakowanie kosmetyku spełnia szereg funkcji (Rysunek 1). 

- Właściwy rodzaj opakowania może pomóc utrzymać wyrób gotowy w pożądanym stanie, od produkcji i wprowadzenia na rynek, aż do momentu znalezienia się w rękach konsumenta – komentuje Alicja Lisowska-Kęcik, kierownik Laboratorium Żywnościowego TÜV Rheinland Polska.

Opakowanie to technologia skupiająca obszary naukowe, m.in.: marketing, towaroznawstwo, ekologię. Każda z nich odpowiada za odrębne funkcje opakowania (marketingowa, ochronna, ekologiczna, informacyjna), które docelowo wiążą się w spójną całość pomagającą zidentyfikować produkt i wyróżnić markę kosmetyku. Wygląd połączony z nowoczesną technologią produkcji opakowania to tania forma reklamy produktu pomagająca w dotarciu do nowego, wymagającego klienta.

- Funkcją opakowania jest przede wszystkim ochrona produktu. Dlatego tak istotna jest świadomość odnośnie właściwości materiałów, z których wykonano opakowanie będące w bezpośrednim kontakcie z produktem. Aby móc ocenić potencjalne ryzyko niezbędna jest wiedza w zakresie: składu materiału, z którego wykonano opakowanie, w tym substancji technicznych pełniących funkcje dodatków oraz zanieczyszczeń, których uniknięcie jest niemożliwe ze względów technicznych, a także możliwej migracji substancji szkodliwych z materiału opakowaniowego do produktu – wylicza Alicja Lisowska-Kęcik.

Ciekawie zaprojektowane opakowanie, charakterystyczny kolor, oryginalność w kształcie (butelki, słoika), łatwość aplikacji, jednym słowem wygoda i funkcjonalność muszą iść w parze ze zmianą stylu życia, technologią oraz kulturą.

Wymagania prawne, a opakowanie i etykieta kosmetyku

W myśl Rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) Nr 1223/2009 z 30 listopada 2009 r. dotyczącego opakowań kosmetycznych, na firmy kosmetyczne oraz na wszystkie podmioty odpowiedzialne za wprowadzenie kosmetyku na rynek europejski nałożono obowiązki dotyczące oznakowania opakowań i etykiet kosmetycznych. Zgodnie z VI rozdziałem, art. 19 Rozporządzenia, każde oznakowanie kosmetyku powinno być: nieusuwalne, łatwe do odczytania oraz w pełni widoczne.
Na opakowaniu kosmetyku i/lub na etykiecie powinny znaleźć się następujące informacje:

• Imię, nazwisko oraz adres osoby odpowiedzialnej (preparaty importowane powinny zawierać nazwę kraju pochodzenia)
• Zawartość nominalna w momencie pakowania (wyjątek stanowią opakowania zawierające mniej niż pięć gramów/mililitrów preparatu, bezpłatne próbki, opakowania jednorazowego użytku oraz opakowania zbiorcze pod warunkiem, że informacje o zawartości nominalnej znajdują się na opakowaniach jednostkowych w opakowaniu zbiorczym)
• Data minimalnej trwałości preparatu kosmetycznego (znak PAO lub zwrot: „Najlepiej zużyć przed końcem”)
• Szczególne środki ostrożności
• Oznaczenie pozwalające na identyfikację produktu (numer partii)
• Funkcja kosmetyku
•  Wykaz składników preparatu kosmetycznego opisanego zgodnie z nazwami przyjętymi w Międzynarodowym Nazewnictwie Składników Kosmetycznych (INCI) uszeregowanych w kolejności od największego do najmniejszego stężenia. INCI poprzedzone słowem „Ingredients” lub „Składniki”.

Producent kosmetyku wraz z ww. informacjami ma obowiązek umieszczenia na opakowaniu, etykiecie lub ulotce dołączonej do opakowania odpowiednich znaków graficznych (Tabela 1).

Trendy w opakowaniach

„Trendy to procesy dynamiczne – jedne znikają, drugie się pojawiają” 

Opakowanie jednostkowe jest ściśle powiązane z rozwojem produktu kosmetycznego. Zapewnienie bezpieczeństwa, rozwój gospodarki, zmiana stylu życia, wzrost świadomości konsumenta odnośnie ochrony środowiska, wygoda w użytkowaniu, materiały wtórne i surowce odnawialne to najważniejsze wyzwania stawiane producentom opakowań kosmetycznych. Joanna Burbridge, Senior Art Director Dragon Rouge mówi, że rynek kosmetyków podlega ogólnym trendom, choć generuje specyficzne charakterystyki i style. Dragon Rouge wyłoniło 11 takich trendów dotyczących kosmetyków. Do najważniejszych należą:

1. Przyspieszone tempo życia. Aktywni i wymagający dużo od siebie ludzie generują widoczny w kosmetyce trend kosmetyków kompaktowych, wygodnych, szybkich w użyciu
2. Pojawienie się nowego mężczyzny zainteresowanego, jak nigdy dotąd, dbałością o swój wygląd, zachowanie młodości i styl
3. Rewolucja w handlu spowodowana nowym graczem, czyli Internetem generującym nowe zachowania konsumentów
4. Nowe formy sprzedaży są również odzwierciedleniem potrzeby eksperta i doradcy

Innowacyjne materiały, odpowiedni marketing oraz rozwój funkcjonalności to główne wytyczne w projektowaniu nowego, lepszego i unikatowego opakowania kosmetycznego.
Materiały, z których wykonane są opakowania kosmetyczne powinny być biodegradowalne, przeznaczone do recyklingu. Ekologia w opakowaniu to istotny czynnik w produkcji opakowań. Polimery typu: „Zielony polietylen” (polimeryzacja etylenu z alkoholu etylowego pochodzącego z trzciny cukrowej), polihydroksyalkanolany (PHA), polilaktyd (PLA) to jedne z najważniejszych związków stosowanych podczas projektowania nowego opakowania. Uwagę zwracają nanokompozyty, które pomagają uzyskać szereg cennych właściwości opakowania typu: wytrzymałość mechaniczna, wyższa biodegradowalność oraz odporność na ogień czy ochrona mikrobiologiczna gotowego preparatu.

Marketing. Opakowanie kosmetyczne przede wszystkim powinny być trwałe i wyróżniać się wyglądem. Jego zróżnicowany kształt, charakterystyczna kolorystyka, ciekawa grafika oraz interesujące rozwiązania produktów jednorazowego użytku pozwalają stworzyć indywidualne oraz nietypowe dla innych opakowanie.

Funkcjonlaność. Opakowanie kosmetyczne to opakowania inteligentne, umożliwiające monitorowanie danego parametru kosmetyku. Funkcjonalność opakowania wiąże się z odpowiednim systemem dozującym (typ np. airless) i zamknięciem (np. push-pull). Komfort w użytkowaniu kosmetyku niewątpliwie kreuje wizerunek marki oraz skutecznie wpływa na całość eksponowanego preparatu kosmetycznego.

Skład chemiczny opakowania – bezpieczeństwo kosmetyku

Surowce wykorzystane przy produkcji opakowania powinny być dobrane w taki sposób, by nie wchodziły w interakcje z masą kosmetyczną. Niewłaściwy proces wytwarzania opakowania, zanieczyszczenia surowców mogą wpływać na pojawienie się śladowych ilości substancji niezamierzonej w preparacie kosmetycznym. Do tego dochodzi obawa przed migracją, czyli przejściem związków chemicznych z/do opakowania/gotowej masy.

Mgr Adam Fotek, specjalista ds. Badań Opakowań w J. S. Hamilton Poland SA podkreśla: - Decyzja Wykonawczej Komisji w sprawie wytycznych dotyczących załącznika I do rozporządzenia (WE) nr 1223/2009 dotyczącego produktów kosmetycznych podaje trzy właściwości związane z kosmetykiem i opakowaniem. 

Są to:

a) Interakcja między produktem a materiałem, z którego wykonano opakowanie

b) Właściwości barierowe materiału, z którego wykonano opakowanie

c) Migrację substancji z/do materiału, z którego wykonano opakowanie

- Punkty a) i c) są ze sobą związane. Interakcja kosmetyku z opakowaniem zachodzi wskutek migracji składników opakowania do kosmetyku i migracji składników kosmetyku do opakowania – zauważa Adam Fotek. - Zachodząca migracja ma wpływ na skład kosmetyku i właściwości użytkowe opakowania (np. wymywanie plastyfikatorów przyczynia się do utraty elastyczności opakowania) oraz do obecności w kosmetyku substancji niedozwolonych. Substancje silnie utleniające mogą powodować szybką degradację tworzywa. Warstwa kleju poliuretanowego użytego w laminacie może spowodować skażenie produktu kosmetycznego pierwszorzędowymi aminami aromatycznymi. 

Okresowe badania sensoryki oraz migracji globalnej i specyficznej są niezbędne w celu potwierdzenia, że zapakowany preparat nie zostanie zanieczyszczony związkami pochodzącymi z opakowania.

- Punkt b) ma związek z przepuszczalnością (przenikalnością) gazów przez opakowanie – mówi Adam Fotek. - Opakowanie może mieć właściwe parametry mechaniczne, chemiczne, jeżeli jednak nie zapewnia właściwej nieprzepuszczalności, czyli barierowości dla gazów takich jak tlen, para wodna, dwutlenek węgla, to może okazać się nieprzydatne do pakowania danego kosmetyku.

Ochrona wzoru etykiety i opakowania

Ochrona prawna opakowania to dodatkowa forma zabezpieczająca, spełniająca funkcje informacyjne oraz będąca strategiczną, zamierzoną formą promocji.  - Producenci preparatów kosmetycznych, rozpoczynając pracochłonny i kosztowny proces opracowywania i wprowadzania na rynek nowego produktu powinni szczególnie zadbać o elementy zapewniające jego rozpoznawalność wśród konsumentów, czyli znak towarowy i design opakowania – zwraca uwagę Alicja Kicińska-Fujawa, rzecznik patentowy, Kancelaria JWP Rzecznicy Patentowi. - Warto objąć ochroną również całość opakowania produktu wraz z wszystkimi jego elementami, począwszy od zamknięcia (aplikator produktu, nakrętka, dozownik), etykiety, po kolor, fakturę, powierzchnię czy kształt opakowania. W przypadku, gdy opakowanie ma niestandardową formę, kształt albo został przy jego produkcji użyty nietypowy materiał, można rozważać uzyskanie ochrony na kilku płaszczyznach.

Najczęściej producenci kosmetyków decydują się na zarejestrowanie swojego opakowania, jako wzoru przemysłowego. Podmioty rejestrujące:

• Urząd Patentowy RP – ochrona na terytorium kraju
• Urząd ds. Harmonizacji Rynku Wewnętrznego / Alicante (Hiszpania) – ochrona obejmuje państwa członkowskie UE (28 państw)
• Biuro Światowej Organizacji Własności Intelektualnej / Genewa (Szwajcaria) – ochrona w systemie porozumienia haskiego na terytorium 62 państw z całego świata, w tym UE

- Po upływie okresu ochrony wzoru przemysłowego (maksymalnie 25 lat) produkowane na jego podstawie dobra nie podlegają ochronie prawnoautorskiej – przypomina Alicja Kicińska – Fujawa.

- Gdy opakowanie posiada funkcję odróżniającą, wówczas można je zarejestrować, jako trójwymiarowy znak towarowy. Jeśli jest bogato zdobione i unikalne, to stanowi utwór w rozumieniu ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych, co nie wyklucza wzmocnienia jego pozycji na rynku i sięgnięcia po dodatkowe narzędzie prawne w postaci uzyskania ochrony, jako wzoru przemysłowego całego opakowania, czy też poszczególnych jego części – mówi Alicja Kicińska-Fujawa.

Znak towarowy nie ma ograniczeń czasowych. Udzielany jest wprawdzie na 10 lat, ale po tym okresie możliwe jest jego ponowne przedłużanie.

Etykietowanie i opakowania to szeroki temat dla branży kosmetycznej. Na budowanie pozytywnego wizerunku firmy wpływa wiele czynników. Opakowanie kosmetyczne jest jednym z podstawowych kryteriów w zakupie nowego preparatu. Połączenie naukowej, technologicznej wiedzy z marketingiem oraz ochroną środowiska pozytywnie kreuje i wyróżnia markę kosmetyczną.