Opis botaniczny rośliny

Jeżyna, ożyna, (Rubus L.) to rodzaj roślin z rodzin różowatych. Znana także pod nazwą ostrężyna jest łatwym w uprawie krzewem owocowym. Część przedstawicieli gatunku o różnej przynależności, których cechą wspólną jest czerwona barwa owoców i odpadanie ich od dna kwiatowego, gdy są dojrzałe, zwyczajowo nazywana jest malinami. W Polsce szacuje się, że istnieje 50-90 gatunków, z których typowym jest Rubus fruticosus L.

Pędy są zazwyczaj łukowato wygięte lub ścielą się po ziemi. Uzbrojone są zwykle w kolce (proste lub hakowe, wygięte do dołu, różnej wielkości). Pod ziemią tworzą podziemne kłącza i rozłogi, dzięki którym się rozprzestrzeniają.

Liście – dłoniastodzielne, prawie zawsze z kolcami na ogonkach i głównych nerwach, zwykle piłkowane, klapowane, sezonowe półzimozielone, jak i zimozielone.

Kwiaty obupłciowe, 5-krotne, zebrane w grona lub wiechy, koloru białego lub różowego, dość liczne pręciki i słupki.

Owoce ostrężyny są 1-nasienne pestkowe, połączone w nibyowoce, które wewnątrz są wypełnione rozrośniętym dnem kwiatowym. W zależności od gatunku owoce mogą być kwaśne i słodkie, barwy czerwonej, ciemnofioletowej, czarnej, a nawet żółtej.

Uprawa jeżyn

Wyróżnia się odmiany jeżyn: o pędach sztywnych, półsztywnych, wiotkich lub płożących, w obrębie których występują zarówno odmiany jeżyn kolczyste oraz bezkolcowe.

Uprawa jeżyn jest dość prosta. Ostrężyna wymaga stanowisk słonecznych i osłoniętych od silnych wiatrów. Gleba powinna być bogata w materię organiczną i być stosunkowo wilgotna. Ziemię wokół krzewów warto ściółkować i nawozić corocznie nawozem mineralnym. Zabiegi te sprawią, że owoce jeżyn będą dorodne i znacznie ograniczy się rozwój chwastów.

Ostrężynę należy sadzić na wiosnę lub na jesieni, a przed sadzeniem, ziemię głęboko przekopać z obornikiem lub ziemią kompostową. Ze względu na to iż, pędy jeżyn mogą dorastać do 2 metrów długości należy sadzić je w odległości ok. 2 m od siebie i uprawiać przy podporach.

Jeżyny owocują na pędach dwuletnich. Konieczne jest ich regularne cięcie, które zwiększa plony.

Skład chemiczny owoców ostrężyny

Jeżyna jest źródłem cukrów, kwasów organicznych, prowitaminy A, witamin z grupy B (B1, B2, B6 i B12), witaminy C, witaminy E (której to posiada najwięcej ze wszystkich owoców). Zawiera w swoim składzie pektyny, garbniki, flawonoidy i związki mineralne, w tym związki potasu, wapnia i magnezu. Ciemny kolor jeżyny wynika z obecności antocyjanów. W owocach tych znaleźć można także kwasy fenolowe i kwas elagowy.

Znaczenie lecznicze jeżyn

W leczeniu wykorzystuje się owoce, liście i korzenie. Na pracę przewodu pokarmowego dobrze wpływają owoce. Regulują przemianę materii, zwalczają zgagę, zaparcia i biegunki. Łagodzą bolesne objawy wrzodów. Posiadają one także właściwości uspokajające, wskazane są więc w zaburzeniach nerwowych, w szczególności u kobiet w okresie przekwitania. Sok z dojrzałych jeżyn w formie zewnętrznych okładów jest dobry w leczeniu wyprysków, łuszczy i liszajów.  

Działanie moczopędne ma odwar z suchych korzeni. Odwar z liści działa natomiast napotnie, stąd stosowany jest w przeziębieniu, nieżycie górnych dróg oddechowych czy anginie. Odwar ten stosuje się także w leczeniu krwawych biegunek.

Napar z młodych liści dosłodzony  miodem, pity 3 razy dziennie po 1 szklance jest dobry w leczeniu anemii. Zewnętrznie odwary z liści i ziela dodaje się do kąpieli. Działają one wzmacniająco i oczyszczająco na skórę.

Obecne w surowcu antocyjany mają działanie przeciwzapalne i bakteriobójcze. Wraz z flawonoidami zwalczają wolne rodniki. Wspomagają i uszczelniają naczynia krwionośne, obniżają prawdopodobieństwo zachorowań na raka czy cukrzycę, wzmacniają akcję serca. Za działanie przeciwnowotworowe zdaniem naukowców odpowiedzialny jest: cyanidin-3-glukozyd.

Dzięki dużej zawartości witaminy C i E jeżyny mogą zmniejszyć ryzyko rozwoju groźnego zwyrodnienia plamki żółtej.

Ekstrakt z owoców jeżyn w kosmetyce

Ekstrakt z owoców jeżyn (INCI:  Rubus Fruticosus [Blackberry] Fruit Powder Extract) wytwarza się z wyselekcjonowanych owoców, które to poddaje się następnie odpowiedniemu procesowi suszenia. Odpowiednio przeprowadzony proces sprawia, że ekstrakt zachowuje wszystkie właściwości świeżego owocu.

Owoce ostrężyny mają silne działanie przeciwutleniające oraz stymulują krążenie krwi. Wzmacniają i chronią naczynia krwionośne, regulują TEWL, wydzielanie sebum. Mają działanie ochronne na kolor włosow. Wzmacniają barierę skórną. Wykazują działanie przeciwzapalne. Ze względu na te cechy stosowane są w preparatach do pielęgnacji skóry suchej, zniszczonej, starzejącej czy do cery trądzikowej. Ekstrakt z owoców jeżyn jest dla skóry źródłem witaminy C, witaminy E, beta karotenu, oraz NNKT (20% kwas linolenowy, 60% kwas linolowy). Może stanowić zatem podstawę dla produktu kosmetycznego do pielęgnacji skóry delikatnej, jak i pod oczami, ponieważ związki te „naprawiają” skórę, wpływają na jej przepuszczalność, skóra staje się nawilżona gładka i elastyczna.

Polski akcent w pozyskiwaniu ekstraktu z pestek jeżyn w procesie ekstrakcji nadkrytycznej

Jedną z nowoczesnych metod pozyskiwania ekstraktów z surowców roślinnych jest metoda ekstrakcji nadkrytycznej. Uniwersytet Technologiczno-Humanistyczny w Radomiu, stosując tą innowacyjną metodę, uzyskał ekstrakt z pestek jeżyny. Naukowcy z radomskiej uczelni wykorzystali go następnie do otrzymania maseczki do pielęgnacji twarzy i dwufazowego preparatu do demakijażu. Oba produkty kosmetyczne zdaniem autorów charakteryzują się m.in. dużą wydajnością oraz naturalnym, atrakcyjnym zapachem jeżyny. Pestki z jeżyn stanowią odpad w przemyśle spożywczym m.in. przy produkcji soków i przetworów. 

Za kosmetyki te naukowcy z radomskiej uczelni zdobyli złoty medal na XVIII Moskiewskim Międzynarodowym Salonie Wynalazków i Innowacyjnych Technologii „Archimedes – 2015”. Obok Uniwersytetu Technologiczno-Humanistycznego w projekcie biorą także udział naukowcy z Instytutu Nowych Syntez Chemicznych w Puławach, Politechniki Łódzkiej oraz Politechniki Krakowskiej. Projekt jest finansowany przez Narodowe Centrum Badań i Rozwoju.

Maseczka z jeżyn dla skóry suchej

Składniki: kilka jeżyn, 1 łyżeczka śmietany, 1 łyżeczka miodu.

Sposób przygotowania: jeżyny rozgnieć, dodaj miód, śmietanę i dokładnie wymieszaj. Zaaplikuj maseczkę na twarz na czas ok. 15-20 minut. Następnie zmyj zimną wodą.

Ciekawostki:

• W starożytnej Grecji i Rzymie jeżyna była rośliną magiczną. Według jednego z mitów jej kolczaste krzewy powstały z kapiących z nieba kropel krwi Tytanów, które przegrały z Zeusem w walce o władzę nad światem.
• Liście jeżyny żuto w celu wzmocnienia dziąseł.