Mówiąc o opakowaniach, często przychodzi nam na myśl jedynie plastik, tworzywa sztuczne. Owszem, to tworzywo jest najpopularniejszym opakowaniem w branży FMCG (opakowań jednostkowych). Warto jednak pamiętać, że opakowania to też papier, aluminium, stal czy szkło. 

Opakowania przydatne do recyklingu – wyzwania, regulacje

Opakowania nadające się w pełni do recyklingu to nieustająco gorący temat dyskusji. Nie tylko na skutek prowadzenia coraz to ambitniejszej polityki gospodarowania odpadami opakowaniowymi przez Komisję Europejską czy chęci zamykania gospodarki o obiegu zamkniętym. To też kwestie finansowe, ponieważ z roku na rok cele recyklingu dla wprowadzających produkty w opakowaniach rosną, a z drugiej strony gminy są zobowiązane do minimalizowania ilości odpadów, które są przeznaczane na składowisko. Niestety, duża część odpadów, która trafia na składowiska, to odpady opakowaniowe, które m.in. poprzez zły projekt opakowania nie miały szansy zostać wysortowane i przekazane do recyklera.

Wprowadzanie na rynek opakowań, które nadają się do recyklingu, to już nie tylko dobra praktyka, ale niebawem obowiązujące prawo. Warto zaznaczyć, że dużą rolę odgrywają tu również: technologia, potrzeby rynkowe, ale i możliwości finansowe. Nie każde opakowanie jest tak samo przydatne do recyklingu, nawet jeśli jest z tego samego materiału. Często kluczowymi kwestiami są: rozmiar opakowania, jego przeznaczenie, ale też dodatki.

Regulacje prawne dotyczące opakowań i nadchodzące zmiany w PPWR

Unijna dyrektywa opakowaniowa oraz polska ustawa o gospodarce opakowaniami i odpadami opakowaniowymi, wraz z towarzyszącymi im aktami wykonawczymi, to podstawowe akty prawne, w których zawarte są wymagania wobec opakowań i odpadów opakowaniowych. Niestety brakuje wprost regulacji krajowej dot. konkretnie tematyki przydatności do recyklingu, recyklingowalności opakowań czy też ekoprojektowania. Obecnie posługujemy się dobrymi praktykami wypracowanymi na styku branż, czekając na prawne zobowiązania. Głównym aktem, który będzie rozwiewać wątpliwości i regulować jednakowo na wszystkich rynkach unijnych problem przydatności do recyklingu, ma być PPWR, czyli projekt rozporządzenia w sprawie opakowań i odpadów opakowaniowych (rozporządzenie ma zastąpić docelowo aktualną ww. dyrektywę opakowaniową). PPWR przewiduje w swoich przepisach obowiązki dot. przydatności do recyklingu, a dokładniej – wszystkie opakowania wprowadzane na rynek mają nadawać się do recyklingu. Metodyka oceniania i inne szczegóły zostaną podane w aktach wykonawczych, które zostaną przyjęte dopiero po wejściu w życie samego rozporządzenia.

Przydatność opakowań do recyklingu

To, które opakowania spełniają kryteria recyklingowalności zależne jest od wielu aspektów. Sam fakt, że opakowanie ma potencjał, tzn. może być poddane recyklingowi, nie jest wystarczający. Zatem istnieje znacząca różnica, kiedy mówimy, że opakowanie jest przydatne do recyklingu – nie zawsze takie opakowanie będzie poddane recyklingowi (dobrym przykładem jest materiał PET, który jest przydatny do recyklingu, ale z uwagi na sposób zastosowania nie zawsze recykling zajdzie – transparentna butelka PET po napojach jest chętnie przyjmowana przez recyklerów, ale już czarna tacka PET nie). Kiedy myślimy, czy moje opakowanie ma szansę zostać skierowane do recyklingu, warto patrzeć oczami recyklera. Dla recyklera ważne będzie to, czy:

• produktu z recyklingu reprezentuje dodatnią wartość rynkową,

• istnieje zapotrzebowanie na rynku na produkt z recyklingu,

• produkt powstały z recyklingu jest/będzie dobrej jakości,

• czy materiał jest powszechnie występujący.

Norma PN-EN 13430, która opisuje przydatność opakowania do recyklingu materiałowego, wskazuje, że aby uznać opakowanie za takie, należy: zapewnić zorganizowany i powszechny system zbiórki danego typu odpadu opakowaniowego, muszą ponadto funkcjonować tzw. przemysłowe zdolności recyklingu, nie wolno stosować elementów, które będą prowadzić do utrudnień w recyklingu danego opakowania, dodatkowo cały proces musi być pozytywnie ekonomiczny.

Złota czwórka recyklingu

W kontekście recyklingu opakowań kluczowe są cztery elementy: 

1. dobry projekt opakowania (uwzględniający zasady ekoprojektowania),

2. zachodząca na dużą skalę i powszechna selektywna zbiórka danego odpadu opakowaniowego – konsument wie, jak przygotować odpad do wyrzucenia (np. oderwać etykietę, opróżnić) i wie, gdzie powinien trafić dany odpad opakowaniowy (np. szkło do zielonego pojemnika), 

3. technologia pozwalająca wysortować odpad opakowaniowy w sortowni z danego strumienia (nie każde opakowanie wykonane z PET będzie możliwe do wysortowania w sortowni, chociażby ze względu na rozmiar),

4. funkcjonujące i znane technologie prowadzenia recyklingu (mniej istotne będą bardzo wyspecjalizowane projekty pilotażowe).

Poniżej przedstawiamy skondensowane, najważniejsze dobre praktyki dla każdego z materiałów. Warto jednak pamiętać, by każdorazowo weryfikować swoje opakowanie. Stosowanie zasad ekoprojektowania powinno przede wszystkim maksymalizować ilości wysokiej jakości odpadów opakowaniowych spełniających wymagania recyklerów. Ważnym elementem jest również edukacja konsumentów i zapewnienie ich, że opakowania z recyklingu są bezpieczne. W Polsce działają już producenci opakowań zawierających materiały z recyklingu, które są dopuszczone do kontaktu z żywnością.

Analizując przydatność opakowań do recyklingu, powinno się uwzględniać wszystkie dodatkowe elementy zdobnicze i pomocnicze. Etykiety należy przymocowywać w sposób punktowy, używając niedużej ilości kleju. Etykieta optymalnie powinna pokrywać ok. 1/4 powierzchni opakowania (max. wielkość etykiety na opakowaniu nie powinna przekraczać 2/3 powierzchni opakowania).

Greenwashing w recyklingu

Ponadto zwracamy uwagę, że deklarowanie, iż opakowanie jest przydatne do recyklingu, podczas gdy nie spełnia ono faktycznych kryteriów, stanowi nieprawdziwą deklarację i może być uznane za greenwashing. Greenwashing to praktyka wprowadzania konsumentów w błąd co do rzeczywistego wpływu produktu na środowisko, co podważa zaufanie do marki i wprowadza fałszywe przekonanie o jej zrównoważonym charakterze. Deklaracje o recyklingowalności opakowań, które w praktyce nie mogą być poddane recyklingowi z powodu ich konstrukcji, użytych materiałów czy braku dostępnych technologii, są manipulującą informacją. Takie działanie nie tylko szkodzi środowisku, ale również podważa sens regulacji prawnych zmierzających do zamknięcia obiegu materiałów. Wprowadzanie na rynek opakowań deklarowanych jako przyjazne środowisku, ale w rzeczywistości nieprzydatnych do recyklingu, staje się formą fałszywego marketingu ekologicznego. Greenwashing w tym kontekście osłabia wysiłki na rzecz zrównoważonego rozwoju i wprowadza nieuczciwą konkurencję na rynku. Przykłady, takie jak stosowanie nieodpowiednich etykiet, niewłaściwych klejów czy trudnych do oddzielenia materiałów, pokazują, jak łatwo manipulować pojęciem „przydatności do recyklingu”. Konsumenci mają prawo do rzetelnej informacji o produktach, a nieprawdziwe deklaracje naruszają to prawo i prowadzą do dezinformacji. Skuteczne przeciwdziałanie greenwashingowi wymaga transparentności, edukacji oraz ścisłego przestrzegania norm prawnych dot. opakowań i recyklingu.

Podsumowanie

Podsumowując, ekoprojektowanie opakowań nie musi oznaczać rezygnacji z atrakcyjnego i konkurencyjnego wyglądu produktu. Warto jednak wprowadzić pierwsze zmiany w kierunku zrównoważonego projektowania, pamiętając o następujących zasadach:

1. redukcja ilości materiału – stosowanie minimalnej ilości opakowań, aby spełniały swoją funkcję,

2. wybór materiału – stawianie na surowce zrównoważone i nadające się do recyklingu, w tym materiały pochodzące z recyklingu,

3. unikanie trwałych połączeń różnych materiałów – ułatwia to recykling,

4. optymalizacja kształtu – zapewnianie maksymalne opróżnienie opakowania i łatwość transportu,

5. dekoracja opakowania – stosowanie zdobień, które nie utrudniają recyklingu, zwracanie uwagi na używane kolory,

6. unikanie składników szkodliwych, toksycznych i niebezpiecznych,

7. wybór i stosowanie opakowań zwrotnych.

Ekoprojektowanie to szansa na innowacyjne i przyjazne środowisku rozwiązania, które mogą podnieść wartość produktu i zyskać uznanie konsumentów. 

Autor: Dr Radosław Maruszkin, adwokat, zarządzający kancelarią Maruszkin