Czy zastanawiamy się jednak nad tym, z czego składa się krem i jak naprawdę jego składniki wpływają na stan i kondycję naszej skóry? Jednym słowem czy nachodzi nas pytanie: co drzemie w kremie?

Z fizykochemicznego punktu widzenia krem jest emulsją, czyli mieszaniną dwóch nie mieszających się cieczy. Tworzą one dwie fazy - ciągłą i rozproszoną, przy czym ta ostatnia jest rozproszona w fazie ciągłej w postaci mikroskopijnych kuleczek. Aby mogła powstać emulsja do układu takiego dodaje się emulgator - substancję, która posiada zdolność do obniżenia napięcia powierzchniowego na granicy faz. Odpowiedni dobór emulgatora jest warunkiem niezbędnym do powstania stabilnej emulsji.

Z czego więc składać się może emulsja - krem, który wkładamy w sklepie do koszyka? Emulsje kosmetyczne składają się z surowców podstawowych i substancji czynnych. W niniejszym artykule skoncentrujemy się na substancjach czynnych, pamiętać jednak należy, że składniki podstawowe również pełnią dla skóry funkcje ochronne, wygładzają ją i oddziałują na wiele innych sposobów.

Substancje czynne stosowane w nowoczesnych preparatach kosmetycznych mają za zadanie pielęgnację i ochronę skóry. Działają one wielokierunkowo, wpływając na stan i funkcjonowanie różnych warstw skóry. Część substancji czynnych działa w obszarze warstwy rogowej naskórka, neutralizując wolne rodniki, modyfikując właściwości barierowe (np. ceramidy) lub zwiększając poziom nawilżenia (np. gliceryna). Inne związki docierają do głębszych partii naskórka, gdzie wykazują aktywność przeciwrodnikową i pełnią funkcje ochronne. Wreszcie, we współczesnych produktach kosmetycznych stosuje się cały szereg substancji wpływających bezpośrednio na przebieg procesów metabolicznych. Do związków takich należą m.in. retinol, flawonoidy, hydroksyprolina, pochodne wielonienasyconych kwasów tłuszczowych i wiele, wiele innych substancji o bardzo zróżnicowanej budowie i właściwościach biochemicznych.

Warto jednak zawsze pamiętać, że działanie tych związków określone podczas badań in vitro nie zawsze pokrywa się z ich aktywnością wewnątrz żywego organizmu. Czynnikiem, który w dużej mierze determinuje działanie substancji czynnych w skórze jest ich zdolność do penetracji naskórka. Wiadomo bowiem, że warstwa rogowa naskórka (stratum corneum) stanowi doskonałą barierę dla wielu substancji chemicznych, uniemożliwiając czasem lub znacznie ograniczając ich możliwość do wniknięcia w skórę, a tym samym pozbawiając ich możliwości dotarcia do spodziewanego obszaru działania. Czynnikiem wpływającym na szybkość transportu przeznaskórkowego substancji czynnych jest m.in. obecność innych składników kosmetyku, które mogą na ten proces wpływać promująco bądź hamujaco.

Substancje czynne stosowane w kremach to m.in. witaminy, związki o działaniu nawilżającym, alfa-hydroksykwasy, substancje czynne pochodzenia roślinnego i wiele, wiele innych. Ze względu szerokość tematu, ogrom i zróżnicowanie składników czynnych stosowanych w produktach kosmetycznych w artykule niniejszym skoncentruję się na jednej grupie - witaminach.

WITAMINY

Witaminy i ich pochodne, ze względu na swoje własności biochemiczne stanowią bardzo istotną grupę składników czynnych stosowanych w preparatach kosmetycznych, w tym w kremach. Są to substancje, które w niskich stężeniach wykazują wyjątkowo wysoką aktywność biochemiczną typu katalitycznego. Wpływają one na aktywność enzymów, które z kolei biorą udział w przemianach metabolicznych białek, węglowodanów i lipidów. Bez przesady można więc stwierdzić, ze witaminy są związkami, których obecność jest kluczowa dla odpowiedniego funkcjonowania wielu organów ciała, w tym także skóry.

Witamina A i prowitamina A (karotenoidy)

Witamina A (retinol) jest substancją rozpuszczalną w tłuszczach. Substancjami wykazującymi aktywność witaminy A są retinol, retinal i kwas retinowy. Kwas retinowy jest substancją odpowiedzialną za proliferację i stymulowanie procesów odnowy tkankowej. Formą witaminy A stosowaną w produktach kosmetycznych, a więc także i w kremach jest retinol i jego estry. Ze względu na obecność wiązań podwójnych w strukturze cząstki, retinol jest substancją dość podatną na utlenianie. Związkami bardziej odpornymi na procesy utleniania są estry witaminy A - octan i palmitynian, substancje powszechnie stosowane w kremach, ze względu na swoją lipofilowość i własności fizykochemiczne łatwo wnikające w skórę.

Witamina A działa na skórę normalizująco, reguluje procesy związane z proliferacją i wzrostem naskórka. Ze względu na stymulację aktywności fibroblastów (co jest związane z procesem syntezy kolagenu) jej obecność jest wyjątkowo istotna dla skóry starzejącej się. Wpływając na procesy wzrostu komórek w warstwie podstawnej witamina A aktywizuje odnowę komórkową i stymuluje metaboliczną aktywność skóry.

Dzięki głębokiej penetracji skóry, witamina ta działa także w jej głębszych partiach, gdzie zapewnia np. ochronę przed promieniowaniem ultrafioletowym A. Istotne z kosmetologicznego punktu widzenia jest także działanie przeciwrodnikowe opisywanych związków, przede wszystkim β-karotenu, czyli prowitaminy A, która bardzo łatwo jest w naszym organizmie przekształcana do witaminy A. β-karoten jest substancją bardzo stabilną, dużą wadą jest jednak jego kolor, który zmienia barwę kremu w sposób nie akceptowalny dla części konsumentów. Substancja ta stanowi jednak naturalny filtr słoneczny, a stosowana w emulsjach kosmetycznych zmniejsza negatywne skutki powodowanie działaniem promieniowania ultrafioletowego.

W kremach, zarówno estry retinylu jak i β-karoten są zawarte w fazie olejowej. Stosowane substancje mogą być zarówno pochodzenia naturalnego jak i syntetycznego.

Witamina B5 (kwas pantotenowy)i prowitamina B5 (D-pantenol)

Kwas pantotenowy, wchodzi w skład koenzymu A, który pełni kluczową rolę podczas wielu procesów metabolicznych przebiegających w całym organizmie, także i w skórze. Wywiera on regulujący wpływ na funkcjonowanie skóry, przyspieszają gojenie się ran i działa przeciwzapalnie. W kremach stosuje się także sól wapniową witaminy B5 - pantotenian wapnia.

Substancją znacznie częściej stosowaną w emulsjach jest prowitamina B5 - D-pantenol, która w organizmie ulega przekształceniu do witaminy B5. Ze względu na swoją budowę i własności jest to substancja dobrze wchłaniająca się w skórę, łagodząca podrażnienia i wykazująca silne działanie nawilżające. Po przekształceniu do kwasu pantotenowego związek ten wchodzi w skład koenzymu A przez co wpływa na procesy metaboliczne zachodzące w skórze i przyspiesza procesy wzrostu naskórka.

Witamina C (kwas L-askorbinowy)

Kwas askorbinowy jest substancją, która ze względu na swoje bardzo cenne własności znalazła szerokie zastosowanie w wielu emulsjach. Jest to jednak związek, który nie rozpuszcza się w fazie olejowej, natomiast w roztworze wodnym jest nietrwały. W dodatku hydrofilowy charakter witaminy C uniemożliwia wnikanie tej substancji w naskórek. W kremach i innych produktach kosmetycznych stosuje się więc estrowe formy witaminy C - palmitynian askorbylu (rozpuszczalny w fazie olejowej, dobrze wnikający w naskórek) i fosforan askorbylu (rozpuszczalny w wodzie).

Kwas askorbinowy jest związkiem odgrywającym kluczową rolę w syntezie kolagenu. Dowiedziono, że substancja ta jest odpowiedzialna za funkcjonowanie hydroksylazy prolilowej - enzymu, który katalizuje proces hydroksylacji proliny w łańcuchach polipeptydowych do hydroksyproliny. Hydroksyprolina jest z kolei aminokwasem stanowiącym około 10% kolagenu zawartego w skórze właściwej.

Drugim istotnym kierunkiem aktywności witaminy C jest jej działanie polegające na neutralizacji wolnych rodników i aktywnych form tlenu, w tym tlenu singletowego. Kwas askorbinowy, neutralizując wolne rodniki sam przekształca się w rodnik witaminy C - formę nieaktywną i nie wchodzącą w reakcje z innymi rodnikami. Procesy enzymatyczne zachodzące w organizmie umożliwiają witaminie C regenerację (w przeciwieństwie do innych inhibitorów wolnych rodników).

Witamina C stymuluje lepsze ukrwienie skóry, poprzez wspomaganie procesu syntezy kolagenu wpływa na jędrność i elastyczność skóry, wzmacnia ścianki naczyń krwionośnych i wpływa na spłycenie zmarszczek.

Warto również wspomnieć, że obecność kwasu askorbinowego powoduje regenerację witaminy E.

Witamina E (tokoferol)

Witaminę E stanowią substancje pochodzenia naturalnego - tokoferole i tokotrienole. Ze względu na swoje własności fizykochemiczne związki te łatwo wnikają w głąb skóry.

Działanie witaminy E w skórze jest wielokierunkowe i złożone. Dzięki wysokiej aktywności przeciwrodnikowej chroni ona zarówno fosfolipidy w błonach komórkowych, jak i lipidy cementu międzykomórkowego. Wiadomo również, że poprzez hamowanie uwalniania mediatorów stanów zapalnych tokoferole wykazują działanie przeciwzapalne.

Warto również wspomnieć o pozytywnym wpływie, jaki tokoferole wywierają na ścianki naczyń krwionośnych. Dzięki swojej aktywności przeciwrodnikowej i zapobieganiu stanom zapalnym wzmacniają one ścianki naczyń krwionośnych i ogólnie poprawiają mikrokrążenie skórne.

Podsumowując należy zauważyć, że opisane powyżej substancje czynne, z którymi tak często spotykamy się stosując różnego rodzaju emulsje, działają w skórze wielokierunkowo i są do jej prawidłowego funkcjonowania niezbędne. Główne kierunki aktywności witamin w skórze to:
- ochrona przeciwrodnikowa
- stymulowanie procesów odnowy tkankowej
- wpływ na proliferację i wzrost komórek w skórze
- stymulacja aktywności fibroblastów
- aktywność przeciwzapalna
- działanie nawilżające
- wpływ na stan naczyń krwionośnych i mikrokrążenie skórne
- stymulacja syntezy kolagenu
-ochrona lipidów cementu międzykomórkowego przed utlenianiem
- wpływ na barierowe funkcje skóry
- ochrona błon fosfolipidowych
- i wiele, wiele innych rodzajów aktywności
W podsumowaniu niniejszego artykułu warto zaznaczyć, że wyżej opisane witaminy, to tylko jedna z grup składników czynnych, które są na szeroką skalę stosowane w produktach kosmetycznych, w tym w kremach. Istnieje jeszcze wiele innych rodzajów substancji, których działanie wywiera znaczny wpływ na kondycję i funkcjonowanie skóry. Istotną rolę pełnią tu związki wpływające na poziom nawilżenia skóry i im poświęcona będzie następna część tej publikacji.

**Dr inż. Anna Oborska* - chemik kosmetolog, od roku 1997 członek Polskiego Towarzystwa Kosmetologów, dyrektor ds. naukowych i legislacyjnych Polskiego Stowarzyszenia Producentów Kosmetyków i Środków Czystości.Wykładowczyni w Wyższej Szkole Zawodowej Kosmetyki i Pielęgnacji Zdrowia w Warszawie, Autorka ponad 80 publikacji z zakresu chemii kosmetycznej zamieszczonych w krajowej i międzynarodowej prasie branżowej. Konsultant merytoryczny wielu firm kosmetycznych