Co to jest Atopowe Zapalenie Skóry i kogo najczęściej dotyczy?

 Atopowe Zapalenie Skóry to choroba zapalna skóry o podłożu alergicznym, która charakteryzuje się przewlekłym i nawrotowym przebiegiem. Zwykle ujawnia się we wczesnym dzieciństwie, aż w 60% przypadków przed ukończeniem pierwszego roku życia (najczęściej pomiędzy trzecim, a szóstym miesiącem życia dziecka), a w około 85% przed ukończeniem piątego roku życia. Zdarza się, że choroba po kilku latach ustępuje, niekiedy jednak trzeba z nią walczyć przez całe życie. Znane jest też zjawisko marszu alergicznego, czyli u pacjenta z atopią jedna choroba atopowa przechodzi w inną np. po ustąpieniu objawów AZS u dziecka w wieku szkolnym pojawia się alergiczny nieżyt nosa czy zapalenie spojówek a nawet astma atopowa.

Jakie są fazy choroby – typowe dla poszczególnych grup wiekowych, oraz typowe objawy i przebieg choroby?

Typowym objawem Atopowego Zapalenia Skóry są: silnie swędzące, wypryskowate zmiany skórne, czyli zaczerwienione ogniska z tendencją do złuszczania, w obrębie, których mogą występować grudki i pęcherzyki.  Atopowe zapalenie skóry przebiega typowo z okresami zaostrzeń, kiedy na skórze występują opisane powyżej zmiany zapalne oraz okresami remisji, kiedy zmiany zapalne ustępują, skóra pozostaje jednak sucha, skłonna do podrażnień, a w miejscach gdzie często nawraca stan zapalny także pogrubiała (lichenizacja).  Najbardziej uciążliwym objawem AZS jest silny świąd skóry. Związane z nim uporczywe drapanie powoduje dalsze uszkodzenie skóry i prowadzi do zaostrzenia stanu zapalnego, sprzyjając wnikaniu alergenów i drobnoustrojów w głąb skóry.  W zależności od wieku pacjenta obraz i lokalizacja zmian chorobowych może ulec zmianie. W związku z tym w przebiegu AZS wyróżnia się trzy charakterystyczne fazy:

• Faza niemowlęca – do drugiego roku życia – zmiany zapalne zlokalizowane najczęściej na głowie i twarzy – typowo na policzkach. Niemowlęta i małe dzieci alergizują się przede wszystkim przez przewód pokarmowy, dlatego każdy składnik pokarmu może nasilać u nich objawy atopowego zapalenia skóry. Do najczęściej uczulających pokarmów należą: białka mleka krowiego, jajko, ryba, mięsa – cielęcina, wołowina, owoce – cytrusy, poziomki i truskawki, czekolada, kakao, orzechy,
• Faza dzieciństwa – do dwunastego roku życia – typowa lokalizacja zmian w zgięciach łokciowych, podkolanowych, w obrębie nadgarstków oraz na twarzy i szyi. U starszych dzieci i młodzieży alergeny pokarmowe nie mają tak dużego znaczenia jak u dzieci małych ze względu przede wszystkim na dojrzałość przewodu pokarmowego, z czym wiąże się m.in.: mniejsza przepuszczalność śluzówki przewodu pokarmowego. U dzieci w tym wieku zaostrzenie objawów AZS wywołują alergeny powietrznopochodne, takie jak: kurz domowy, roztocze, pyłki, sierści zwierząt,
• Faza młodzieńcza i wieku dorosłego – mogą występować rozsiane zmiany wypryskowate, czasem grudkowe, często zmiany skórne zlokalizowane są wokół oczu.
   

W zależności od stopnia nasilenia i rozległości zmian skórnych wyróżnia się AZS o przebiegu łagodnym, średnim lub ciężkim.

Jakie są przyczyny powstawania AZS, czy jest w jakiś sposób uwarunkowane genetycznie?

AZS należy do grupy schorzeń atopowych, których istotą jest genetycznie uwarunkowana skłonność do rozwoju reakcji alergicznej. Wiele badań wskazuje, że alergia pokarmowa odgrywa ważną rolę w patogenezie AZS – szczególnie u małych dzieci, u których najczęściej stwierdza się alergię na alergeny pokarmowe – najczęściej na mleko. Stąd inna nazwa AZS – skaza białkowa. Z doświadczeń klinicznych wynika, że z czasem u tych dzieci dochodzi do rozwoju tolerancji na mleko, a jednocześnie może pojawić się alergia powietrznopochodna. Wtedy zmianom skórnym często towarzyszą objawy alergii ze strony innych układów, najczęściej układu oddechowego. Niezależnie od opisanych powyżej mechanizmów alergicznych u chory na AZS występują także genetycznie uwarunkowane zaburzenia prawidłowej budowy i funkcji bariery naskórkowej, w tym niedobór nienasyconych kwasów tłuszczowych, czy niedobór NMF (składników naturalnego czynnika nawilżającego). Nieprawidłowa bariera naskórkowa u chorych na AZS nie chroni ich skóry należycie zarówno przed nadmierna utratą wody – stąd suchość skóry, jak i przed wnikaniem przez skórę alergenów i substancji drażniących. W wyniku uszkodzenia bariery ochronnej skóra chorych na AZS jest często kolonizowana przez drobnoustroje w tym bakterie Staphylococcus Aureus ( gronkowiec złocisty), co dodatkowo nasila reakcję zapalną. Z uwagi na opisane powyżej uwarunkowania genetyczne obserwujemy rodzinne występowanie AZS i tak ryzyko, wystąpienia atopii u dziecka, którego jeden z rodziców choruje na tę chorobę wynosi ok 25%, gdy chorują oboje rodzice – wzrasta do ponad 50%.

Jakie są sposoby leczenia skóry z problemem atopowym (jakie składniki aktywne powinien zawierać dobry kosmetyk)?

Podstawą leczenia AZS zarówno w fazie zaostrzeń jak i w fazie remisji jest odpowiednia pielęgnacja skóry. Najskuteczniejszymi preparatami do pielęgnacji skóry atopowej są emolienty – produkty o działaniu natłuszczająco-nawilżającym, które zawierają fazę wodną i olejową. Emolienty powinny być stosowane stale, co najmniej dwa razy dziennie (maksymalny czas ich działania wynosi, bowiem ok 6 godzin), a w okresach zaostrzeń nawet cztery razy na dobę. Strategia leczenia AZS obejmuje także unikanie czynników wyzwalających objawy choroby w tym eliminacja alergenów; oraz w fazie nasilenia objawów leczenie przeciwzapalne. W zależności od stopnia nasilenia objawów zaleca się stosowanie glikokortykosteroidów o różnej mocy oraz inhibitorów kalcyneuryny. W cięższych przypadkach konieczne może być leczenie systemowe z zastosowaniem leków przeciwhistaminowych, czasem także glikokortykosteroidów, antybiotyków a nawet cyklosporyny.

Główne składniki aktywne zawarte w preparatach kosmetycznych Eucerin:

•  Kwasy Tłuszczowe Omega-6 z oleju z wiesiołka i oleju z pestek winogron są niezbędnym elementem płaszcza lipidowego: wzmacniają uszkodzoną barierę skórną, przywracając jej naturalną funkcję bariery ochronnej,
• Licochalcone A wyciąg z korzenia lukrecji (Glycyrrhiza Inflata) – jest naturalnym flawonoidem o właściwościach przeciwzapalnych. Szybko i długotrwale redukuje zaczerwienienia i koi podrażnienia skóry,
• Decandiol – wykazuje właściwości przeciwbakteryjne o szerokim spektrum działania. Redukuje liczbę bakterii (Staphylococcus ureus), wykazuje także działanie nawilżające.
• Menthoxypropanediol – uśmierza świąd, działa chłodząco i kojąco,
• Polidocanol – wykazuje natychmiastowe działanie przeciwświądowe.

Czy stosowanie maści, zawierającej hydrokorytyzon jest skuteczne (kiedy należy aplikować preparat z Kortykosteroidami, czy jest to bezpieczne)?

Jeżeli na skórze występują silnie swędzące zmiany zapalne o znacznym nasileniu (rumień, grudki), konieczne jest leczenie farmakologiczne. Najskuteczniejsze preparaty przeciwzapalne do stosowania miejscowego to glikokortykosteroidy (tzw. maści sterydowe). Maści sterydowe szybko redukują zaczerwienienie i dotkliwy świąd, mają jednak szereg działań ubocznych, dlatego o ich zastosowaniu zawsze decyduje lekarz. Im dłuższe stosowanie maści sterydowych tym większe ryzyko działań ubocznych, dlatego pacjent musi ściśle stosować się do zaleceń lekarza i nie nadużywać maści sterydowych. Z drugiej jednak strony czasem ich zastosowanie jest konieczne, a leczenie cięższych objawów AZS bez maści sterydowych niemożliwe. Poszczególne preparaty sterydowe różnią się między sobą siłą działania i ryzykiem wystąpienia działań ubocznych, dlatego należy dostosować siłę działania leku (konkretna substancja czynna) do nasilenia zmian chorobowych, a także ich lokalizacji i wieku pacjenta. Inne preparaty stosujemy na gruba skórę np. stóp, inne na podudzia, a inne w tzw. fałdy skórne (pachy czy pachwiny) gdzie skóra jest cienka, a lek łatwo wchłania się do krążenie. U małych dzieci skóra jest cienka stąd większe ryzyko działań ubocznych maści sterydowych, dlatego ich stosowanie warto ograniczyć do minimum. Tylko niektóre preparaty są dozwolone do stosowania u małych dzieci. Skóra twarzy jest szczególnie podatna na wystąpienie działań ubocznych maści sterydowych, dlatego nie należy stosować sterydów na twarz, tu dobrze sprawdzają się inhibitory kalcyneuryny.  Zmniejszenie ilości stosowanych maści sterydowych możliwe jest dzięki właściwej pielęgnacji skóry. Według aktualnej wiedzy prawidłowa pielęgnacja skóry u pacjentów z objawami AZS pozwala na skrócenie okresu leczenia i wydłużenie okresu remisji.

Jakie produkty firma Eucerin oferuje pacjentom z AZS?

Naukowcy z Centrum Badań Eucerin we współpracy z dermatologami opracowali linię emolientów do pielęgnacji skóry atopowej zarówno w fazie remisji AZS jak i w okresie zaostrzenia choroby. W skład specjalistycznych preparatów Eucerin AtopiControl wchodzą

• Olejek oczyszczający do kąpieli i pod prysznic 400 ml,
• Pielęgnujące mleczko do ciała 400 ml i 250 ml,
• Krem pielęgnujący 75 ml,
• Pielęgnujący krem do twarzy 50 ml,
• Krem intensywnie pielęgnujący 40 ml,
• Przeciwświądowy spray pielęgnujący 15 ml.

Wszystkie ww. preparaty nie zawierają substancji zapachowych, barwników oraz parabenów. Charakteryzują się szerokim spektrum działania: od redukcji uczucia swędzenia skóry, wygładzenie szorstkiego i suchego naskórka, po długotrwałe nawilżenie i ochronę skóry przed utrata wilgotności.

Jakie są Pani „złote rady”, przydatne wskazówki w codziennym stylu życia z AZS?
 

• Emolienty – podstawą postępowania w AZS jest pielęgnacja przy użyciu emolientów, by ukoić świąd i zredukować zaczerwienienie.
• Kąpiel – jeśli to możliwe lepiej wybrać kąpiel pod prysznicem zamiast kąpieli w wannie. Jeśli wybieramy wannę warto dolać do wody emolienty. Temperatura wody w kąpieli powinna być równa temperaturze ciała, a czas kąpieli nie powinien przekraczać 10 minut. Zbyt długa i gorąca kąpiel może nasilać suchość skóry i powodować swędzenie. Skórę należy osuszać delikatnie przykładając ręcznik do ciała, zabronione jest tarcie skóry. Po kąpieli należy właściwie nawilżyć skórę, aby zapobiec utracie wody z warstwy rogowej naskórka.
• W celu natychmiastowego ukojenia swędzenia warto trzymać produkty pielęgnacyjne w lodówce.
• Częstość aplikacji – produkty pielęgnacyjne warto stosować co najmniej dwa razy dziennie. Maksymalny czas ich działania wynosi sześć godzin. Jeśli produkty pielęgnacyjne uzupełniają leczenie warto je stosować nawet trzy, cztery razy na dobę. Po zastosowaniu leków należy odczekać ok. 10 minut i dopiero po upływie tego czasu nałożyć produkt pielęgnacyjny.
• Ubrania – warto wybierać miękkie i delikatne ubrania bawełniane oraz ubierać się odpowiednio do temperatury, aby nie przegrzewać ciała (najlepiej na cebulkę). Pacjenci z AZS źle tolerują odzież wełnianą, która wywołuje na skórze podrażnienia, dlatego warto jej unikać.
• W mieszkaniu należy ograniczyć ilość rzeczy, na których może gromadzić się kurz jak ciężkie zasłony, puszyste dywany itp. Z sypialni należy usunąć rośliny doniczkowe – w ziemi mogą znajdować się grzyby pleśniowe, na które uczulonych jest wielu pacjentów.
• Odpowiednia temperatura – nie wolno przegrzewać skóry, w pomieszczeniach, zwłaszcza w sypialni warto utrzymywać stosunkowo niskie temperatury, wysoka temperatura i potliwość nasilą świąd i podrażnienie skóry
• Dieta – jeśli to konieczne pod kierunkiem doświadczonego lekarza należy wyeliminować z diety produkty powodujące alergię.

AZS nie jest „wyrokiem” dla pacjenta, warto pamiętać, że dzięki odpowiedniej pielęgnacji (prawidłowe natłuszczanie i nawilżanie) często udaje się utrzymać skórę w dobrej kondycji. Właściwa pielęgnacja oraz unikanie czynników zaostrzających przebieg AZS wydłuża okresy remisji i zmniejsza ilość zmian zapalnych.
 

Marta Hasse-Cieślińska – Doktor nauk medycznych, specjalista dermatologii i wenerologii, kosmetolog. Od wielu lat praktykujący dermatolog, zarówno w zakresie dermatologii ogólnej, jak i dermatologii estetycznej, członek Stowarzyszenia Lekarzy Dermatologów Estetycznych. Nauczyciel akademicki, pracownik naukowy Uniwersytetu Medycznego w Poznaniu. Ekspert marki Eucerin.

Sobierska Anna oraz portal biotechnologia.pl składa ją serdeczne podziękowania ekspertowi firmy Eucerin Pani dr n. med. Marcie Hasse-Cieślińskiej za udzielenie wywiadu oraz wszystkie informacje niezbędne przy pisaniu powyższego artykułu.