Szałwia lekarska (łac. Salvia officinalis L., ang. Garden Sage) od zarania wieków była symbolem zdrowia i długowieczności. O uzdrawiających właściwościach świadczy już jej nazwa, bowiem łacińskie salvare oznacza leczyć, uzdrawiać.

Szałwia lekarska jest rośliną wieloletnią, należąca do rodziny Jasnotowatych (łac. Lamiaceae L.). Jest wiecznie zielonym półkrzewem o pokładających się pędach (dorastających nawet do 70 cm wysokości), szarawych, kutnerowato owłosionych liściach i jasnofioletowych, bądź fioletowo czerwonawych kwiatach (okres kwitnienia przypada na czerwiec i lipiec).

Charakteryzuje się intensywnym zapachem kamfory. Jej naturalnym siedliskiem jest rejon Morza Śródziemnego, gdzie rośnie na skalistych, wapiennych glebach, w miejscach suchych i słonecznych (największe skupiska spotykane są nad Adriatykiem, gdzie pokrywa całe zbocza górskie aż do wysokości 800 m). Uprawiana jest w niemal całej Europie, a także w Ameryce Północnej.

W Polsce szałwia nie rośnie dziko, nadaje się jednak do upraw — spotykamy ją nie tylko na dużych plantacjach zielarskich, ale także dość powszechnie w ogródkach wiejskich, w miejskich ogródkach przydomowych i na działkach.

Surowcem pozyskiwanym do celów leczniczych i kosmetycznych są liście szałwii (łac. Folium Salviae) oraz (rzadziej) ziele szałwii (łac. Herba Salviae). Zawierają one te same związki czynne, choć w różnych ilościach (ziele jest nieco uboższe w związki czynne).

Tab. 1. Związki czynne występujące w szałwii lekarskiej.

Ze względu na różnorodność związków biologicznie czynnych, szałwia lekarska wykazuje wielokierunkowe działanie farmakologiczne. Przede wszystkim jest to silne działanie antyseptyczne, a także przeciwzapalne, przeciwbakteryjne (zwłaszcza wobec bakterii Gram-dodatnich —m.in. Staphylococcus aureus, Staphylococcus faecalis, Staphylococcus epidermidis), przeciwgrzybiczne (m.in. na drożdżaki —Candida albicans i grzyby pleśniowe —Aspergillus fumigatus), przeciwpotne, ściągające, antyoksydacyjne, wywiera także wpływ uszczelniający i wzmacniający na ściany naczyń kapilarnych.

Najważniejszym składnikiem liści i ziela szałwii jest olejek eteryczny, nadający roślinie wspomniany już swoisty zapach kamfory—bogaty w terpeny i seskwiterpeny (Tab. 1.). Zawartość olejku eterycznego w liściach szałwii lekarskiej wg wymagań jakościowych określonych dla tego surowca wynosi ok. 2,5%.

Olejek szałwiowy pozyskiwany jest w procesie destylacji surowca pozyskiwanego z trzech podgatunków szałwii, tj. ssp. Major, ssp. Minor i ssp. Lavandulaefolia, różniących się nieco składem olejku eterycznego. Należy dodać, że skład olejku zmienia się także w zależności od terminu zbioru surowca. Surowiec z którego pozyskuje się olejek zbiera się z roślin niekwitnących, w końcu sierpnia (już w pierwszym roku uprawy), a w drugim i następnych — w maju i na początku czerwca.

Ze względu na swoje dobroczynne właściwości olejek szałwiowy oraz ekstrakty z szałwii stosowane są w przemyśle kosmetycznym jako dodatek m.in. do past do zębów, płynów do płukania ust, dezodorantów, mydeł, toników, kremów, balsamów, szamponów, olejków do masażu, preparatów odkażających (w tym farmaceutycznych dermokosmetyków).

Należy wspomnieć, że olejek i ekstrakty z szałwii doskonale sprawdzają się w preparatach kosmetycznych do pielęgnacji skóry łojotokowej i trądzikowej. Wpływają na przywrócenie prawidłowej gospodarki sebum, zmniejszenie widoczności porów. Działają przeciwbakteryjnie i odkażająco, a także przeciwzapalnie wspomagając terapie przeciwtrądzikowe.

Współcześnie przemysł kosmetyczny powraca do tzw. źródeł, stawiając na znane i cenione surowce roślinne. Jednym z takich „źródeł” jest szałwia lekarska — uważana za jedną z najważniejszych roślin olejkowych, ze względu na bogactwo zawartych w jej olejku związków czynnych wywierających dobroczynny wpływ na skórę.

Opracowała: Maja Haczyk