Profesor Rudolf Stefan Weigl urodził się 2 września 1883 roku w miasteczku Přerow na Morawach w rodzinie morawskich Niemców. Po przedwczesnej śmierci ojca wychowywał się w polskiej tradycji kulturowej. Jego ojczym, Józef Trojnar był profesorem gimnazjalnym w Jaśle i Stryju. Rudolf Weigl uczęszczał do gimnazjum w Jaśle i Stryju, po czym podjął studia przyrodnicze na Uniwersytecie Lwowskim. Ukończył je w 1907 roku. Pracował naukowo pod kierownictwem prof. Józefa Nusbauma-Hilarowicza, zdobywając kolejne stopnie naukowe: doktorat i habilitację (1913). W czasie I wojny światowej został powołany do wojska austriackiego jako parazytolog. Rozpoczął badania nad nękającą wówczas świat epidemiczną chorobą – tyfusem plamistym i roznoszącymi go wszami. W wyniku gruntownych badań wynalazł pierwszą na świecie skuteczną szczepionkę przeciw tej groźnej chorobie. Jego epokowym wynalazkiem było wykorzystanie owadów jako zwierząt laboratoryjnych, co umożliwiło dalsze badania nad tyfusem. W 1920 roku został profesorem Uniwersytetu Jana Kazimierza, kierownikiem Katedry Biologii Ogólnej Wydziału Lekarskiego, kontynuując badania nad szczepionką przeciwtyfusową. Do lwowskiego Instytutu prof. Weigla przyjeżdżali naukowcy z całego niemal świata by poznawać tajniki wiedzy biologicznej i uczyć się metod badawczych.

Światowy rozgłos przyniosła Weiglowi akcja szczepień przeciw durowi plamistemu w katolickich misjach belgijskich w Chinach. Uratowano dzięki nim nie tylko wielu misjonarzy, ale także tysiące Chińczyków. Otrzymał za to najwyższe odznaczenie papieskie – order św. Grzegorza, odznaczenia belgijskie, członkostwo wielu instytucji naukowych, jego kandydaturę wystawiono do nagrody Nobla.

W 1939 roku profesor Weigl wyjechał do Abisynii, gdzie pomagał w opanowaniu epidemii duru plamistego.

Wobec zagrożenia wojennego zdecydował się na przerwanie tych prac i powrót do kraju. Wiedział bowiem, że tam, gdzie wojna, tam również pojawia się tyfus. Znaczenie szczepionki przeciwtyfusowej widzieli także kolejni okupanci Lwowa. W okresie pierwszej okupacji sowieckiej Lwowa (1939-1941) produkcja szczepionki przeciwtyfusowej została na żądanie sowietów znacznie rozbudowana, zaś profesor Weigl dawał zatrudnienie wielu zagrożonym represjami ludziom, ratował -w miarę swoich skromnych wówczas możliwości - deportowanych na Syberię i do Kazachstanu.

Na przełomie czerwca i lipca 1941 roku, po wkroczeniu Niemców do Lwowa i zamordowaniu przez nich na Wzgórzach Wuleckich grupy 25 polskich profesorów i kilkunastu członków ich rodzin, po zamknięciu przez okupantów wszystkich uczelni i szkół, sytuacja, w jakiej znalazło się lwowskie środowisko naukowe, stała się krytyczna. Niemcy żądali od prof. Weigla kontynuacji produkcji szczepionki, dając mu do wyboru: przeniesienie się do Berlina w zamian za poparcie jego kandydatury do nagrody Nobla, podpisanie niemieckiej listy narodowościowej (Reichsliste) i pozostanie we Lwowie na stanowisku samodzielnego kierownika Instytutu, wreszcie - podległość armii niemieckiej. Weigl stanowczo odrzucił możliwość podpisania niemieckiej listy narodowościowej i wybrał trzecie, najskromniejsze rozwiązanie. Podjął się trudnego dzieła - kierownictwa naukowego Instytutu na potrzeby armii niemieckiej, widząc w tym możliwość pomocy dla licznej rzeszy pozbawionych pracy i środków do życia profesorów i asystentów lwowskich uczelni. Wymógł na Niemcach prawo do wyłącznej decyzji w doborze personelu, biorąc za niego pełną odpowiedzialność. Instytut zaczął wzrastać w postępie geometrycznym. Uratował w ten sposób, jak się dziś ocenia, ponad 5 tysięcy przedstawicieli lwowskiego środowiska naukowego i artystycznego, zagrożonej wywozem do Niemiec młodzieży akademickiej i gimnazjalnej, a także funkcjonariuszy polskiego Państwa Podziemnego i harcerzy. Szczepionka nielegalnie trafiała do ludności cywilnej, partyzantów, a także do warszawskiego i lwowskiego getta.

Wiosną 1944 roku, gdy Armia Czerwona zbliżała się do Lwowa, Niemcy ewakuowali Instytut na zachód – do Niemiec i częściowo do Częstochowy. Profesor Weigl nie ewakuował się wraz z nimi, lecz wyjechał do Krościenka. Po wojnie zamieszkał w Krakowie i kontynuował swe badania najpierw na Uniwersytecie Jagiellońskim, później – aż do emerytury w 1951 roku na Uniwersytecie Adama Mickiewicza w Poznaniu. Zmarł 11 sierpnia 1957 roku w Zakopanem, został pochowany w Alei Zasłużonych na Cmentarzu Rakowickim w Krakowie.

Niedoceniany przez komunistyczne władze, oczerniany o kolaborację z Niemcami, nie doczekał się przez wiele lat pomników i uznania.

Skromny pomnik postawiony w 2005 roku we Wrocławiu temu wspaniałemu człowiekowi, Polakowi z wyboru, gorącemu lwowskiemu i polskiemu patriocie, ufundowany staraniem Jego Uczniów, Wychowanków i Pracowników, jest wyrazem pamięci, hołdu i gorącym podziękowaniem za jego wspaniałą postawę. Powinni pamiętać o nim nie tylko ci, którzy bezpośrednio zawdzięczają mu życie ale i cały Naród.

Stanisław Kosiedowski
Autor strony internetowej o profesorze Weiglu
www.lwow.home.pl/rudolf-weigl.html

 

Praca naukowa profesora Rudolfa Weigla

Najważniejsze osiągnięcia:
 

1. w badaniach nad tyfusem plamistym
   1. Opracowanie oryginalnej metody laboratoryjnego sztucznego zakażenia stawonogów niefizjologiczną drogą (wszy zakażano drogą analną, przez mikrolewatywkę). Metoda ta nie jest ograniczona do eksperymentów z Rickettsia prowazeki. Umożliwiło to hodowanie zarazka tyfusu plamistego, rozmnażania go w dowolnej ilości, a tym samym udostępnienia zarazka dla eksperymentów i badań wszystkich badaczy tyfusu plamistego na świecie. Koncepcja Weigla zastosowania wszy i innych owadów należących do rzędu Anoplura jako nowego typu zwierząt doświadczalnych została wykorzystana przez wielu autorów w pracach dotyczących różnych drobnoustrojów.
   2. Otrzymanie powyższą metodą czystych hodowli Rickettsia prowazeki we wszach i utrzymanie ich przy życiu. Od 1916 roku do chwili obecnej są one uznane jako szczepy standardowe.
   3. Udowodnienie, że Rickettsia prowazeki jest istotnie zarazkiem duru plamistego.
   4. Wypracowanie metody badania Rickettsii prowazeki i innych rickettsii.
   5. Wykazanie, że Rickettsia prowazeki nie jest zarazkiem przesączalnym
   6. Wprowadzenie jedynego niezawodnego kryterium diagnozy tyfusu plamistego – aglutynacji z czystą hodowlą Rickettsia prowazeki (nazwana przez Ch. Nicolle’a reakcją Weigla)
   7. Wytworzenie szczepionki przeciw tyfusowi plamistemu z czystej hodowli Rickettsia prowazeki i rozwinięcie produkcji tej szczepionki na wielką skalę. Zastosowanie tej szczepionki we wszystkich częściach świata. Zaszczepienie około 20 mln ludzi.
   8. Stwierdzenie, że odporność po przebytym tyfusie plamistym może być przemijająca i może zostać przełamana infekcją („huraganową”) u strzykaczy.
   9. Wykazanie, że wszystkie drobnoustroje z materiału zarazka duru osutkowego, wyhodowane na pożywkach, nie odpowiadają zarazkowi duru osutkowego i nie wywołują we wszy zakażenia Rickettsią prowazeki. Ta ostatnia ginie na konwencjonalnych pożywkach.
   10. Odkrycie kilku nowych gatunków Rickettsii, m.in. najważniejszej – Rickettsii Rocha-Limae i dokładne zbadanie ich własności morfologicznych i biologicznych.
   11. Wykazanie, że zarazek tyfusu Gór Skalistych, Dermacentrovenus ricketsii, przeniesiony na wesz, po szeregu pasażach nie przeistacza się w R. Prowazeki, ale zachowuje swój charakter gatunkowy zarazka tyfusu Gór Skalistych.
   12. Wykazanie, że ciałka Moosera znajdowane przy tyfusie meksykańskim w tunice vaginalia świnki morskiej, faktycznie odpowiadają Rickettsiom, tj. zarazkom tyfusu plamistego.
   13. Wykazanie, że zarazek szczepów tyfusowych wyhodowanych z organizmu dzikich szczurów: przez Lepina w Grecji, Bruynogha w Belgii i Zwierza w Polsce, wywołuje we wszy typowe wewnątrzkomórkowe zakażenie Rickettsią i że typy Rickettsii pod względem serologicznym odpowiadają najzupełniej Rikettsiom wyhodowanym z meksykańskiego tyfusu plamistego, a więc typowi szczurzemu.
   14. Wprowadzenie metody miernego uodpornienia człowieka przeciw durowi osutkowemu przy użyciu surowicy ludzi szczepionych szczepionka Weigla.
   15. Opracowanie kombinowanej metody uodporniania człowieka przeciw durowi osutkowemu: po zaszczepieniu szczepionka Weigla kolejne zakażenie żywym zarazkiem duru osutkowego.
   16. Przeprowadzenie szerokich wieloletnich badań porównawczych nad skutecznością wszystkich typów szczepionek ochronnych przeciw durowi osutkowemu (szczepionki mysiej Castaneda-Sparrow, szczepionki jajowej Coxa) i wykazanie, że żadna z nich nie dorównuje szczepionce wszowej Weigla.
   17. Otrzymanie z czystej hodowli Rickettsii prowazeki we wszach, proteus vulgaris szczep OX/19 i postawienie teorii, że tak ten szczep, jak i inne zarazki wyhodowane z materiału tyfusowego przez różnych autorów, nie odpowiadają wprawdzie zarazkowi tyfusu plamistego, pozostają jednak w pewnym związku genetycznym z Rickettsją prowazeki.
2. w cytologii:
   1. Udowodnienie, że aparat Golgi-Kopscha znajduje się w dojrzałych komórkach płciowych i prawdopodobnie przechodzi z pokolenia na pokolenie
   2. Wykazanie, że aparat Golgi-Kopscha występuje we wszystkich komórkach każdego organizmu u wszystkich grup zwierzęcych, a także że aparat ten może być morfologicznie różny u różnych grup zwierzęcych, choć jego struktura chemiczna wykazuje dużą jednolitość
   3. Wykazanie, że aparat Golgi-Kopscha jest stałym organem komórki, który nigdy nie znika w żadnej funkcji życiowej komórki, natomiast w życiu komórki spełnia ważne, specyficzne funkcje i nie może być zastąpiony przez żadne inne struktury.
3. w transplantacji:
   1. Udowodnienie, że rozwój rysunku i zabarwienia określonej partii ciała u płazów nie jest wynikiem korelatywnego działania całego organizmu, natomiast jest wynikiem czynności determinantów istniejących już w samej skórze larwalnej
   2. Udowodnienie, że czynniki wyzwalające metamorfozę u płazów zawarte są w całym organizmie i nie wykazują gatunkowo specyficznego charakteru, że czynniki te istnieją w organizmie larwy płazów nie tylko w stadium jej metamorfozy, ale i po metamorfozie.

 

Działalność Instytutu Profesora Weigla

Profesor Rudolf Weigl stworzył w swej pracowni lwowską szkołę badań nad durem plamistym i innymi rickettsiozami. Ze szkoły tej wyszedł cały szereg wybitnych pracowników naukowych oraz liczne prace naukowe. Pracownia profesora Weigla stała się ośrodkiem zainteresowania wybitnych badaczy duru plamistego i rickettsioz. Przyjeżdżali do niej Ch. Nicolle (Francja), E.Weil, Breinl (Czechosłowacja), Felix (Palestyna), Kuczyński (Niemcy), Sparrow (Tunis), Polev (Maroko), Anigstein (USA), Combiesco, Zotta (Rumunia), Tchang, Gajdos (Chiny), Mariani (Włochy), co jeszcze bardziej umocniło jej światową pozycję.

Wybitną i aktywną działalność podjął Instytut również na polu badań epidemiologicznych na terenie kraju. Po raz pierwszy podjęto na terenie Polski badania, które prowadzono przez szereg lat na dużą skalę w powiatach: jaworowskim, turczańskim, stryjskim, kołomyjskim, suwalskim, białostockim, kieleckim, limanowskim.


(Opracowano na podstawie opracowania prof. Zbigniewa Stuchly z katalogu konferencji i wystawy Weiglowskiej we Wrocławiu w październiku 1994 r.)