Biotechnologia.pl
łączymy wszystkie strony biobiznesu
Etyka biomedyka, cz. 1: Wybór obszaru badań
„Badania naukowe, jak każdy rodzaj ludzkiej działalności, podlegają ocenie etycznej. Ocena ta musi być dokonana w pierwszym rzędzie w świetle osobistego systemu wartości badacza, a ponadto w świetle obowiązującego w środowisku naukowym konsensusu‟ – zauważył prof. dr hab. Marek Pawlikowski z Katedry Endokrynologii Uniwersytetu Medycznego w Łodzi podczas wygłoszonego przez siebie referatu na Konferencji Chrześcijańskiego Forum Pracowników Nauki Nauka – Etyka – Wiara w 2005 roku.

ABC badań biomedycznych

Referat przygotowany przez prof. Marka Pawlikowskiego, uznanego lekarza i naukowca, może pomóc w usystematyzowaniu docierających do nas informacji z zakresu badań biomedycznych, a praktykującym biomedykom dać nowe światło na wszystkie kwestie związane z prowadzonymi przez nich badaniami. Zatem tego, że artykuł opublikowano 10 lat temu, nie stracił na swojej aktualności.

W kolejnych artykułach postaram się przedstawić i omówić wszystkie z wyszczególnionych przez prof. Pawlikowskiego etapów badań biomedycznych, tj. wybór obszaru (tematu) badań, wybór obiektu (modelu) i metod badania, przeprowadzenie obserwacji, zebranie danych oraz ich interpretacja (wnioskowanie). Jak słusznie zauważa prof. Pawlikowski, każdy z wyżej wymienionych etapów badań dostarcza biomedykom innych problemów etycznych.

Celem poniższego artykułu jest również przybliżenie problematyki etyki badań biomedycznych osobom nieznającym tej tematyki Jedank jej znajomość, chociażby pobieżna potrzebna jest wszystkim, ponieważ każdy z nas, w sposób pośredni, doświadcza skutków prowadzonych badań.

Pomiędzy bonum utile a bonum honestum

Ocena etyczna badań biomedycznych powinna być wrażliwa na dwa elementy: bonum utile (dobro użyteczne) i bonum honestum (dobro godziwe). Poprzez „dobro użyteczne”, prof. Pawlikowski rozumie poszerzanie wiedzy oraz możliwości zwalczania i profilaktyki chorób, a także przeciwdziałanie przedwczesnym zgonom pacjentów. Jak twierdzi prof. Pawlikowski: „Fundamentalnym założeniem wszelkiej oceny etycznej badań biomedycznych winno być to, aby owo bonum utile było zarazem dobrem godziwym (bonum honestum)”. „Godziwe” znaczy zgodne z ogólnie przyjętymi zasadami etyki. Zgodność prowadzonych badań z regułami biologicznymi, nadaje im wartość merytoryczną. Natomiast uwzględnienie, podczas całości procesu badawczego (dobór celów i środków) wyższych wartości, nadaje im wartość etyczną. Jednak co to oznacza w praktyce?

Wybór tematu badań podstawowych

Badania podstawowe, których celem jest zbadanie danego zjawiska i powiększenie wiedzy w określonym zakresie, nie przysparzają poważnych problemów etycznych, poza właściwymi każdej innej pracy naukowej (kwestie dotyczące świadomej odpowiedzialności badacza względem społeczeństwa i dobra ludzkości, rzetelności prowadzonych badań). Problemy etyczne badań podstawowych mogą wiązać się m.in. z odpowiedzialnością naukowców za konsekwencje ich wynalazków (odpowiedzialność fizyków za stworzenie podstaw dla zbudowania broni jądrowej; odpowiedzialność genetyków za badania z zakresu genetyki molekularnej, której elementem jest projekt poznania ludzkiego genomu). Jednak czy powinniśmy w ten sposób podchodzić do prowadzonych badań?

Nieetyczne – ograniczyć

Naukowcy, specjalizujący się w wąskiej dziedzinie wiedzy, nie są często w stanie przewidzieć wszystkich konsekwencji dokonywanych przez siebie odkryć w zakresie badań podstawowych, jak słusznie zauważa prof. Pawlikowski. Jednakże, zaprzestanie badań wyłącznie ze względu na ich możliwie negatywne skutki byłoby, jak się wydaje, nierozsądne. Jest to istotny głos w debacie bioetycznej. Można odnieść wrażenie, że niektóre środowiska (w większości kojarzone z konserwatywnym światopoglądem) zmierzają do ograniczenia możliwości przeprowadzania badań naukowych, niezgodnych z przyjmowanymi przez nie normami, tłumacząc się dobrem ludzkości, poszanowaniem godności ludzkiej itp.  Nie będziemy w tym miejscu rozsądzać zasadności przytaczanych argumentów, gdyż nie jest to celem poniższego artykułu. Warto jednak zaznaczyć, że tego typu spory bioetyczne występują na ogół w badaniach przedklinicznych i klinicznych, które posiadają zupełnie inny charakter.

Wybór tematu badań przedklinicznych i klinicznych

Badania przedkliniczne i kliniczne dostarczają wielu emocji uczestnikom debat bioetycznych, a naukowców przysparzają o ból głowy.... Tym większy, im bardziej kontrowersyjny jest obszar ich badań.  W przypadku tego typu badań, wnikliwej ocenie etycznej poddawane są zarówno cele jak i środki prowadzące do ich osiągnięcia. W swoim referacie prof. Pawlikowski podaje przykłady celów budzących „moralny sprzeciw‟: badania nad możliwością wykorzystania embrionów ludzkich jako źródła komórek macierzystych, pozyskiwanych dla celów terapeutycznych, poszukiwanie środków wczesnoporonnych. Są to problemy ciągle aktualne, biegnący czas nie przyniósł żadnego kompromisowego rozwiązania w tym zakresie. Z resztą, czy takie rozwiązanie jest możliwe? Kompromis w kwestiach etycznych nie jest chyba najlepszym rozwiązaniem… Jednak to już temat innego rozważania, które mam nadzieję, w niedługim czasie podejmiemy na łamach Portalu Biotechnologia.pl.

Prof. Pawlikowski zauważa, że ocena moralna pozyskiwania komórek macierzystych z ludzkich embrionów nie zależy wyłącznie od ostatecznego celu tych badań, czyli wykorzystania tych komórek w terapii nieuleczalnych dotąd chorób. Zwraca uwagę na środki powzięte do osiągnięcia tego celu, które budzą zastrzeżenia. W tym punkcie, autor podejmuje problem znalezienia definicji początku życia ludzkiego, jako wyznacznika dla obu stron sporu o wagę moralną badań nad ludzkim embrionem. My tego tematu nie będziemy poruszać. Warto jednak zauważyć, że w sporach etycznych istotne jest pełne i merytoryczne uzasadnienie. Prof. Pawlikowski zauważa również, że istotnym jest wskazywanie możliwych, innych dróg pozyskiwania materiałów do badań (np. pozyskiwanie komórek macierzystych z krwi pępowinowej lub tkanki osobników dorosłych).

Język medyczny jest nieetyczny a język prawny?

Swoją wypowiedź na temat wyboru tematu badań, prof. Pawlikowski kończy w następujący sposób: „(...) etycznie dopuszczalne są jedynie takie cele badań, które zmierzają ku pożytkowi człowieka, nie naruszając jego godności ani nie naruszając zdrowia, życia i godności innych istot ludzkich”. Jest to stwierdzenie z którym, prawdopodobnie każdy by się zgodził. Praktyka bioetyczna pokazuje jednak inną tendencję… W kwestiach podstawowych, a za takie można przyjąć zakres obszaru badań (przed- i klinicznych) spory aksjologiczne zaczynają schodzić na poziom stosowanych definicji, jak w przypadku sporu o status życia ludzkiego w prenatalnej fazie rozwoju (spór o zakres znaczeniowy terminów: „istota ludzka‟ i „osoba ludzka‟). Obecnie, bioetycy (i nie tylko) zaczynają, dla doprecyzowania swojego stanowiska, pytać o dokładne rozumienie słów: „godność człowieka”, „zdrowie ludzkie” „życie ludzkie”, „godność istot ludzkich”. Ta, zdawałoby się, aptekarska precyzja z jednej strony jest obecnie niezbędna. Z drugiej, do czego prowadzi ta drobiazgowość? I na co wskazuje? Na relatywizację podstawowych wartości…(?)

 
Artykuł napisano na podstawie: prof. dr hab. Marek Pawlikowski, "Dylematy etyczne w badaniach biomedycznych - próba usystematyzowania", Konferencja Chrześcijańskiego Forum Pracowników Nauki Nauka-Etyka-Wiara 2005.
KOMENTARZE
news

<Wrzesień 2025>

pnwtśrczptsbnd
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
21
22
23
24
25
26
27
28
29
30
1
2
3
4
5
Newsletter