O odporności dzieci i jej wzmacnianiu w tym trudnym czasie mówi dr n. med. Alicja Karney, specjalista pediatra II stopnia, kierownik Oddziału Hospitalizacji Jednego Dnia Instytut Matki i Dziecka w Warszawie.

Pani Doktor, czym jest odporność?

Odporność, nazywana też system odpornościowym lub immunologicznym, to nic innego jak zdolność organizmu do obrony przed szkodliwymi czynnikami zewnętrznymi, w tym również przed działaniem chorobotwórczych drobnoustrojów. Rozróżniamy dwa główne typy odporności. Pierwsza z nich to odporność wrodzona (nieswoista), z którą każdy z nas się rodzi. Drugi typ – odporność nabyta (swoista) powstaje podczas naturalnych kontaktów organizmu z czynnikami chorobotwórczymi. Proces jej kształtowania może trwać nawet do 14. roku życia. W tym czasie układ odporności uczy się, tworząc tzw. pamięć immunologiczną, jednak zanim to nastąpi – dziecko choruje i jest zdecydowanie bardziej podatne na infekcje niż zdrowa dorosła osoba.

Od czego uzależniony jest spadek odporności? Dlaczego jesienią i zimą chorujemy zdecydowanie częściej?

Jesień i zima to czas, kiedy ryzyko wystąpienia infekcji rośnie, ponieważ zmienna pogoda i wahania temperatur sprzyjają rozwojowi i rozprzestrzenianiu się chorobotwórczych patogenów. Właśnie w tym okresie bakterie i wirusy atakują ze zdwojoną siłą, trafiając na podatny grunt – nasze dzieci. Nieukształtowany w pełni system odpornościowy dziecka, a także niedobory substancji odżywczych spowodowane nieodpowiednią dietą, a także mniejszym niż podczas innych pór roku nasłonecznieniem sprawiają, że zdolności obronne organizmu są słabsze, co w efekcie prowadzi do wzrostu liczby zachorowań.

Wspomniała Pani o tym, że układ immunologiczny dzieci nie jest w pełni ukształtowany? Czy to jest powód częstszego występowanie infekcji i chorób u dzieci?

Zasadniczo dorośli chorują rzadziej niż dzieci i jedną z przyczyn jest ich nieukształtowany jeszcze całkowicie system immunologiczny. Okres najbardziej intensywnego rozwoju układu odpornościowego odbywa się między 2. a 7. rokiem życia. Właśnie w tej grupie wiekowej odsetek dzieci, u których występują niedobory witamin, lawinowo rośnie. Wpływ na to ma wiele czynników. Przede wszystkim dieta, uboga w owoce i warzywa, a także nieodpowiedni styl życia. Obecnie dzieci coraz więcej czasu spędzają w zamkniętych pomieszczeniach – w domu, przedszkolu czy szkole. Na ogół w pierwszym roku życia dziecka rodzice bardzo dbają o odpowiednią dietę i szczegółowo przestrzegają zaleceń lekarza, dzięki czemu organizm dziecka otrzymuje odpowiednie dawki niezbędnych witamin. W późniejszym okresie bywa różnie, a zapotrzebowanie na substancje odżywcze z każdym kolejnym rokiem rośnie.

Czy można sprawdzić poziom witamin w organizmie, a w przypadku niedoboru, jak można uzupełnić deficyty?

Poziom witamin możemy sprawdzić, badając ich stężenie we krwi. Kiedy ich poziom jest zbyt niski, należy zadbać o ich uzupełnienie, tak aby organizm otrzymywał dawkę odpowiadającą jego zapotrzebowaniu. Substancje, których nie jesteśmy w stanie dostarczyć w diecie, powinny być uzupełniane np. suplementami. Należy jednak pamiętać, że zarówno niedobór, ale i przedawkowanie witamin może być niekorzystne dla organizmu.

Zimą bardzo często można usłyszeć o niedoborach słonecznej witaminy. Co kryje się pod tą nazwą i dlaczego jest tak ważna?

Słoneczna witamina to nic innego jak witamina D, której nazwa pochodzi od jednego z jej źródeł, czyli słońca. Witamina D powstaje w organizmie człowieka w wyniku procesu syntezy skórnej. Drugim naturalnym źródłem witaminy D są produkty spożywcze, np. ryby, jajka, mleko oraz inne produkty mleczne. Położenie geograficzne Polski i kąt padania słońca w miesiącach jesienno-zimowych uniemożliwiają efektywny proces powstawania witaminy w skórze, podobnie jak w przypadku pożywienia – jest jej zbyt mało, aby dostarczyć organizmowi odpowiednią dawkę. W tej sytuacji rozwiązanie jest jedno – jeśli witaminy D jest za mało – trzeba zadbać o uzupełnienie jej poziomu.

Jakie jest zapotrzebowanie organizmu na witaminę D?

Zapotrzebowanie witaminy D zależy od kilku czynników – wieku, wagi, a także klimatu, w jakim dana osoba żyje. W przypadku tej witaminy suplementacja uzupełniająca jest rekomendowana zarówno populacji zdrowej, jak i grupom o dużym ryzyku deficytu, np. dzieciom z nadwagą bądź otyłością. Jej niedoborem zagrożone są również osoby, które przez większość dnia przebywają w pomieszczeniach zamkniętych, np. pracownicy biurowi, uczniowie i osoby starsze. W wyniku niewystarczającej ekspozycji na promienie słoneczne organizm nie jest w stanie sam wyprodukować odpowiedniej ilości witaminy D. W takich przypadkach, ze względu na obniżoną zdolność do syntezy skórnej, eksperci zalecają suplementację całoroczną. Szczegółowe zalecenia dla wszystkich grup wiekowych populacji Europy Środkowej, w tym Polski, są powszechnie dostępne. W okresie od września do kwietnia dobowe zapotrzebowanie u dzieci zdrowych w wieku 1-18 lat wynosi 600-1000 i.u.

Jaka jest rola witaminy D? Czym może skutkować jej niedobór?

Jeszcze kilka lat temu uważano, że główną rolą witaminy D jest utrzymanie prawidłowej gospodarki wapniowo-fosforowej organizmu, która jest niezbędna podczas procesu mineralizacji kości i zębów, co pozytywnie wpływa na rozwój i wzrost dziecka – zapewnia zdrowe i mocne zęby oraz szkielet, zmniejszając w ten sposób ryzyko wystąpienia krzywicy. Z czasem dostrzeżono inne właściwości witaminy D, wspierające funkcjonowanie całego organizmu, w tym układu odpornościowego. Ze względu na potwierdzone w wielu badaniach korzystne oddziaływanie optymalnego poziomu witaminy D na stan zdrowia, warto zadbać o uzupełnienie jej deficytów jesienią i zimą przede wszystkim u dzieci.

Pani Doktor, dlaczego uzupełnienie niedoborów jest tak ważne? Czy odpowiednia suplementacja wystarczy, aby organizm otrzymał to, czego potrzebuje?

Odpowiednia suplementacja, uzupełniająca niedobory, korzystnie wpływa na rozwój dziecka, wspierając jego układ odpornościowy i rozwój. Substancje, których nie jesteśmy w stanie dostarczyć w diecie, powinniśmy dostarczyć do organizmu inną drogą, m.in. poprzez odpowiednią suplementację. W okresie jesienno-zimowym warto w szczególności zadbać o uzupełnienie poziomu witaminy D. Nasz klimat sprawia, że jej brak jest powszechny zarówno u osób dorosłych, jak i dzieci. Odpowiedni poziom substancji odżywczych to istotne wsparcie dla rozwijającego się organizmu i odporności. Prawidłowa reakcja układu odpornościowego jest kluczowa dla zachowania zdrowia – zmniejsza częstotliwość infekcji, szczególnie dróg oddechowych, a w przypadku choroby – pomaga skrócić okres jej trwania. Należy jednak pamiętać, że suplementy diety nie mogą być stosowane jako substytut, czyli zamiennik zrównoważonej diety i zdrowego trybu życia.