Sepsa to zagrażająca życiu, nieprawidłowa reakcja organizmu na zakażenie, prowadząca do rozwoju dysfunkcji narządowej. Do grup szczególnie narażonych należą: małe dzieci, osoby w podeszłym wieku oraz pacjenci z obniżoną odpornością lub chorobami przewlekłymi. Na wczesnym etapie objawy sepsy są niespecyficzne i mogą przypominać wiele innych chorób. Dodatkowym wyzwaniem diagnostycznym jest zróżnicowana etiologia sepsy obejmująca zakażenia bakteryjne, wirusowe oraz grzybicze. Taki obraz kliniczny sprawia, że bez sprawnej i szybkiej diagnostyki wiele przypadków rozpoznawanych jest zbyt późno, co istotnie pogarsza rokowanie.

Nowoczesne metody diagnostyki sepsy i rekomendacje ekspertów

Jak dziś wygląda skuteczna diagnostyka sepsy? Grupa ekspertów z zakresu intensywnej terapii, epidemiologii i mikrobiologii opracowała dokument pt. „Diagnostyka sepsy z wykorzystaniem biomarkerów” (dostępny w załączniku). Oto kluczowe rekomendacje:

* kompleksowa ocena kliniczna pacjenta – diagnostyka sepsy opiera się na analizie objawów klinicznych, ze szczególnym uwzględnieniem cech zakażenia, oraz dokładnie zebranym wywiadzie; niezbędnym uzupełnieniem są badania laboratoryjne, diagnostyka mikrobiologiczna oraz obrazowa;

* wykorzystanie biomarkerów stanu zapalnego – pomiar prokalcytoniny, białka c-reaktywnego czy interleukiny-6 wspomaga wczesne wykrycie sepsy oraz monitorowanie skuteczności leczenia;

* standaryzacja procedur klinicznych i laboratoryjnych – ujednolicone protokoły rozpoznawania i leczenia sepsy ułatwiają szybką, spójną reakcję i leczenie w różnych ośrodkach;

* całodobowa diagnostyka mikrobiologiczna i molekularna – badania mikrobiologiczne, testy molekularne i panele syndromiczne umożliwiają szybkie identyfikowanie patogenów i ocenę oporności na antybiotyki, także poza standardowymi godzinami pracy laboratorium;

* stosowanie skal wczesnego ostrzegania – narzędzia wykorzystywane w wielu krajach Unii Europejskiej, takie jak skala NEWS2, umożliwiają ocenę ryzyka pogorszenia stanu pacjenta i wczesne wykrycie zagrożenia sepsą;

* zastosowanie narzędzi cyfrowych i algorytmów wspomagania decyzji klinicznych – integracja danych klinicznych i laboratoryjnych z elektroniczną dokumentacją medyczną pozwala na ciągłe monitorowanie stanu pacjenta, automatyczne generowanie alertów o podejrzeniu sepsy oraz szybką reakcję zespołu medycznego; jest to szczególnie istotne, ponieważ sepsa nie posiada jednego uniwersalnego markera diagnostycznego;

* edukacja personelu medycznego oraz wdrażanie międzynarodowych standardów, takich jak Surviving Sepsis Campaign – regularne szkolenia zwiększają świadomość zagrożeń, poprawiają wczesne rozpoznawanie sepsy i umożliwiają skuteczne stosowanie rekomendowanych procedur.

– Diagnostyka sepsy opiera się głównie na ocenie objawów klinicznych, ze szczególnym uwzględnieniem cech zakażenia, oraz zebraniu wywiadu od pacjenta, a uzupełniają ją badania laboratoryjne, mikrobiologiczne i obrazowe. Ponieważ nie istnieje pojedynczy, swoisty marker sepsy, w diagnostyce laboratoryjnej ocenia się wskaźniki odpowiedzi zapalnej, takie jak prokalcytonina, białko c-reaktywne czy interleukina-6, oraz parametry odzwierciedlające zaburzenia funkcji narządów. Wczesne rozpoznanie sepsy ma kluczowe znaczenie, gdyż każda godzina opóźnienia leczenia zwiększa ryzyko powikłań, wydłuża hospitalizację i wiąże się z wyższą śmiertelnością – podkreśla dr hab. n. med. Barbara Adamik z Katedry i Kliniki Anestezjologii i Intensywnej Terapii na Wydziale Lekarskim Uniwersytetu Medycznego we Wrocławiu, prof. uczelni.

Współczesna medycyna dysponuje dziś narzędziami umożliwiającymi znacznie szybszą reakcję niż jeszcze kilka lat temu. Samo ich istnienie nie jest jednak wystarczające – ważne znaczenie ma powszechny dostęp do szybkiej diagnostyki oraz odpowiednio przeszkolony personel medyczny. – Sepsa to w dalszym ciągu jedno z największych zagrożeń w medycynie. W najcięższych przypadkach, przy opóźnionej diagnostyce i leczeniu, śmiertelność przekracza 50%. Dlatego tak ważna jest wczesna identyfikacja – połączenie ostrożnej oceny klinicznej z monitorowaniem parametrów życiowych (np. przy pomocy skal wczesnego ostrzegania) oraz natychmiastowy dostęp do badań mikrobiologicznych i molekularnych. Tylko wtedy mamy realną szansę na uratowanie życia – zaznacza dr n. med. Mateusz Szymański z Wojewódzkiego Szpitala Specjalistycznego w Lublinie.

Jak zwiększyć skuteczność walki z sepsą?

Kluczowym krokiem w walce z sepsą w Polsce jest utworzenie krajowego rejestru przypadków sepsy. Bez rzetelnych danych nie jest możliwe poznanie rzeczywistej skali zachorowań, przebiegu leczenia ani jego wyników, a tym samym – skuteczne planowanie działań systemowych. Równolegle należy zapewnić całodobowy dostęp do diagnostyki mikrobiologicznej i molekularnej umożliwiający wczesną identyfikację zakażeń. Konieczne jest również wdrożenie jednorodnych, ogólnokrajowych protokołów rozpoznawania i leczenia sepsy oraz powszechne stosowanie skal wczesnego ostrzegania, co pozwoliłoby na szybką, spójną i skuteczną reakcję w każdej placówce medycznej. Istotną rolę mogą odegrać także nowoczesne systemy cyfrowe integrujące dane kliniczne i laboratoryjne oraz automatycznie generujące alerty o podejrzeniu sepsy umożliwiające natychmiastową reakcję zespołów medycznych. Równocześnie kluczowe są regularne szkolenie personelu medycznego zwiększające świadomość zagrożeń i poprawiające wczesne rozpoznawanie sepsy oraz skuteczne wdrażanie standardów postępowania.

Inicjatywa Surviving Sepsis Campaign od lat przypomina, że walka z sepsą jest jednym z najpilniejszych wyzwań współczesnej medycyny – skuteczna diagnostyka, natychmiastowa interwencja, standaryzacja postępowania oraz edukacja personelu realnie zwiększają szanse pacjentów na przeżycie. Każde opóźnienie leczenia pogarsza rokowanie, a w przypadku sepsy nie ma miejsca na zwłokę. Sepsa pozostaje pilnym i realnym problemem zdrowia publicznego. Wdrożenie zaleceń ekspertów może istotnie poprawić rokowanie pacjentów. Ostatecznie wszystko zależy od decyzji systemowych – czy sepsa zostanie potraktowana jako priorytet? Liczy się każda godzina.