Początki

Friedrich Wilhelm Adam Ferdinand Serturner urodził się w Neuhaus w 1783 roku. Pochodził z zamożnej rodziny. Jego ojcem chrzestnym był sam książę Paderborn Friedrich Wilhelm. Jednak kiedy w wieku 15 lat zmarł zarówno ojciec Serturner’a jak i jego chrzestny, pozostał on bez wystarczających środków do życia. Zmusiło go to do poszukiwania pracy i rozpoczęcia praktyki w aptece. Serturner pierwszą własną aptekę otworzył w 1809 roku w Einbeck w Niemczech, w 1822 kupił aptekę w Hameln, w której pracował aż do śmierci w 1841 r.

Opium

Zainteresowanie młodego aptekarza przyciągnął szeroko stosowany środek przeciwbólowy – opium. Lek ten składał się z soku mlecznego z niedojrzałych makówek maku lekarskiego. Przyjmowanie opium wraz z dużą skutecznością wiązało się z ryzykiem. Aplikacja nie rzadko kończyła się śmiercią pacjenta. Główną przyczyną tego stanu rzeczy był fakt, że wysuszony sok z maku nie posiadał ścisłej, standaryzowanej dawki substancji aktywnej.

Po wielu próbach w 1803 roku Serturnerowi  udało się wyizolować białe kryształy substancji aktywnej. Friedrich w wyniku badań ustalił, że posiada ona właściwości nasenne. Substancję tę nazwał morfiną. Nazwę zaczerpnął z mitologii greckiej od boga snu Morfeusza.

Serturner postanowił zbadać właściwości nowo wyizolowanej substancji oraz ustalić bezpieczną dawkę. Do serii eksperymentów wykorzystał piwniczne myszy i bezdomne psy. Po wstępnych doświadczeniach w działaniu morfiny na żywe organizmy, postanowił przetestować substancje na swoich znajomych. Kiedy znajomi po kilku eksperymentach odmówili dalszego udziału, Serturner za podmiot badań obrał samego siebie doprowadzając się tym do uzależnienia.

Dokonania

Serturner wydal kilka prac dokumentując swoje odkrycia. Nie zyskały one jednak powszechnego rozgłosu. Dopiero trzeci artykuł zatytułowany „Ueber das Morphium als Hauptbestandteil des Opiums” zyskał uznanie. Serturner dostał specjalne wyróżnienie od Uniwersytetów w Marburgu, Berlinie, St. Petersburgu, Paryżu i Lizbonie. Dostał również nagrodę pieniężną od Instytutu Francuskiego. Niektóre środowiska nie uznawały jednak zasług Serturnera, uważając sposób wykonywania doświadczeń za amatorski. Ze względu na skromny budżet badania farmaceuty zawierały pewne błędy, m.in. przeprowadzone były na zbyt małej grupie ochotników. Pomimo wielu nieprzychylnych opinii Serturner zaangażował się w kolejne badania. Opierały się one głównie na tezach i przypuszczeniach, niepotwierdzonych eksperymentami doświadczalnymi. Serturner teoretyzował na temat powstawania eteru z kwasu siarkowego i alkoholu oraz natury alkaloidów.

Upadek

Serturner zaczął cierpieć na depresje, miał kilka załamań nerwowych. Zaczął winić siebie za niepowodzenia, odwrócił się od środowiska naukowego. Zainteresował się militariami. Zaczął doskonalić broń palną, naboje. Stworzył również amunicje ze stopu antymonu. Jego badania nad prochem strzelniczym nie powiodły się i po niedługim czasie zaniechał dalszych eksperymentów. Za swoje doświadczenia i innowacje na tym polu został później uhonorowany.

U schyłku życia Serurner pogrążył się w bólu i uzależnieniu od morfiny. Stał się hipochondrykiem. Zmarł 20 lutego 1841 roku w Hameln nieświadomy pełnego potencjału własnego osiągnięcia. Dopiero kilka lat później zaczęto stosować dożylną drogę podawania substancji, co pozwoliło na stosowanie morfiny podczas operacji jako analgetyk, bez konieczności usypiania pacjenta.

Zdania na temat odkryć Serturnera są podzielone. Niektórzy pochwalają jego wkład, zaangażowanie i poświęcenie dla dobra nauki pomimo skromnych warunków finansowych. Inni krytykują brak poparcia swoich tez badaniami, a także zbyt skromne eksperymenty. Nie da się jednak zanegować, że Serturner był twórcą chemii alkaloidów, przyczynił się do rozwoju krystalizacji, jako metody pomocnej przy ekstrakcji substancji czynnych. Ostatecznie odkrył substancję, która po dziś dzień stosowana jest szeroko jako jeden z najsilniejszych analgetyków na świecie.

Mateusz Wasiak

Friedrich Wilhelm Sertürner and the discovery of morphine.

Schmitz R. Pharm Hist. 1985; 27(2):61-74.