Obecną sytuację na ukraińskim rynku farmaceutycznym charakteryzują następujące zjawiska: rosnący od pięciu lat popyt na leki i preparaty lecznicze ze strony ludności, wzrost podaży leków krajowych i zagranicznych, umiarkowany wzrost cen na leki, wysoki udział leków krajowych nie odpowiadających standardom GMP, patologiczne zjawiska w obrocie lekami, groźba monopolizacji rynku przez największych producentów leków, pilna potrzeba modernizacji zakładów przemysłu farmaceutycznego przy braku środków na inwestycje. Tak przynajmniej wynika z ocen ukraińskich i zagranicznych analityków tego rynku, opublikowanych w piśmie specjalistycznym „Ekspert Handlowy". Ujmując bardziej szczegółowo - wymienione wyżej zjawiska i tendencje ilustrują następujące dane i informacje: • W latach 2000 - 2004 średnioroczna dynamiczna sprzedaż leków na Ukrainie kształtowała się na poziomie 15% (w wyrażeniu wartościowym). W roku 2004 - według danych szacunkowych - sprzedaż ta osiągnęła 1016 mln USD, przy czym w sprzedaży detalicznej - 833 mln USD, a w sieci aptek i punktów sprzedaży szpitalnej - 183 mln USD. 15% wartości zakupów dokonanych zostało ze środków budżetu państwa, pozostała część - ze środków własnych ludności. • Na globalną podaż leków i preparatów leczniczych składa się produkcja około 500 producentów -350 kompanii zagranicznych i 150 krajowych. W wyrażeniu ilościowym udział producentów ukraińskich w realizacji dostaw na rynek wynosi 70%, ale w ujęciu wartościowym tylko 30%. Leki zagraniczne są więc droższe. Jak obliczają analitycy, średnia wartość jednego opakowania leku krajowego jest 6-8 razy niższa niż preparatu importowanego. Uogólniając - w ujęciu wartościowym -na rynku ukraińskim domlnują leki zagraniczne, a w ujęciu ilościowym (ilość opakowań) - leki krajowe. • Wśród firm i kompanii, które zajmują czołowe miejsca na rynku farmaceutycznym Ukrainy pod względem wartości sprzedaży, wymienić należy: wschodnioeuropejską kompanię Berlin-Chimie (lider); firmę farmaceutyczną „Darnica" (do 2003 r. -była liderem); korporację „Arterium" (stworzoną niedawno przez inne kompanie ukraińskie - „Kijewmedpreparat", „Hałyczfarm" i „U-Farma"); kompanię słoweńską KRKA; kompanię „Aventis", spółkę FARMAK; spółkę „Borszczagowskij ChFZ"; spółkę „Farmaceutyczna Firma Zdrowie"; kompanię „Gedeon Richter" i firmę „Chel". Ostatnio wielką aktywnością odznacza się. spełniająca wymogi GMP, odeska spółka „InterChim". • Wzrost cen na leki produkcji krajowej ma charakter umiarkowany i na przestrzeni mlnionego roku wynosił w granicach 5%. Obawy wysokiego wzrostu cen, nawet 2-3 -krotnego, dotyczą przyszłości, gdyż wprowadzenie obowiązkowej certyfikacji zgodnie ze standardami GMP, może spowodować zmniejszenie liczby producentów leków do kilkudziesięciu, a przy rosnącym popycie - wywołać to może efekt skoku cenowego. Niezależnie od tego jak rozstrzygną się te sprawy przewiduje się, że ceny na leki certyfikowane będą wyższe o 10-20% od cen leków nie certyfikowanych. Sytuację na ukraińskim rynku farmaceutyków określać będą i inne czynniki. Po pierwsze - to proces standaryzacji leków, zgodnie z systemem jakości GMP (Good Manufacturing Practice). System ten obejmuje cały cykl produkcji - od stosowanych materiałów, pomieszczeń produkcyjnych, urządzeń do produkcji, po kwalifikacje i przygotowanie kadr i warunków higienicznych. Ukraiński wariant GMP został, co prawda, zatwierdzony przez Międzynarodową Organizację Zdrowia już 14 grudnia 2001 roku, ale nie jest on w sposób należyty i pełny stosowany. Na dzień dzisiejszy - na Ukrainie wydanych zostało zaledwie 8 certyfikatów GMP, a mianowicie trzy dla „Borszczagowskiego ChFZ" i po jednym - dla spółek „Indar", „Kijewmedpreparat", „Farmak", „Darnica" i „FarmaStart". Przewiduje się, że ukraiński przemysł farmaceutyczny przejdzie na europejskie standardy w latach 2007-2010. Już dzisiaj jednak podaje się w wątpliwość możliwość takiego przejścia w przypadku 125 spółek i firm. Po drugie - pod hasłem koncentracji produkcji grozić może zjawisko monopolizacji rynku przez wąską relatywnie grupę producentów leków. Po trzecie - narasta pilna potrzeba modernizacji zakładów farmaceutycznych. Według ocen ekspertów zagranicznych dla dostosowania ich do standardów GMP potrzebne są inwestycje o wartości 100-250 mln USD. To oznacza, że inwestycje w skali jednego zakładu kształtować się powinny w granicach 1-18 mln USD. Mniejsze lub małe zakłady, których roczne obroty wynoszą od 300 do 500 tys. UAH - wymogowi temu nie będą w stanie sprostać. Z analiz bardziej szczegółowych wynika, że na rynku ukraińskim dostępnych jest 8 tysięcy różnego rodzaju leków, z tego 2,9 tys. - to leki produkcji krajowej. Tylko 6 największych zakładów farmaceutycznych wytwarza 650 rodzajów leków (nazw). Jeden zakład jest w stanie podjąć produkcję co najwyżej 20 nowych rodzajów leków w ciągu roku. Jeżeli standardy GMP stałyby się obligatoryjne za 2 lata - to z rynku wypadnie około 2000 nazw leków krajowych, które zastąpione zostałyby przez leki importowane (droższe). Ponadto ma miejsce zjawisko dublowania produkcji leków (w ok. 20%), przy zmianie nazwy. Określa się to niekiedy mianem dywersyfikacji asortymentowej. Prawdziwa dywersyfikacja ma także miejsce np. poprzez uruchomienie produkcji nowych rodzajów leków (np. w spółce „Kijewmedpreparat") i odchodzenie w ten sposób od produkcji jednego tylko wyrobu - antybiotyków. Na Ukrainie prowadzona jest aktywna kampania promocyjna leków. Rynek reklamowy leków tylko w 2003 roku wzrósł o 77% (przy wysokim wzroście cen usług reklamowych). Leki reklamowane są głównie w telewizji, chociaż - w znacznie mniejszym stopniu - również w radiu i w prasie. Reklamo-dawcami są przede wszystkim firmy zagraniczne (w 95%), udział firm ukraińskich w reklamie farmaceutyków wynosi tylko 5%. W uzupełnieniu przedstawionych zjawisk i tendencji warto dodać, że leki i preparaty lecznicze sprzedawane są ludności za pośrednictwem 10,5 tys. aptek, 6,5 tys. kiosków aptecznych i 5 tys. tzw. punktów aptecznych. W układzie regionalnym - największa sprzedaż leków ma miejsce w obwodach: dnie-propietrowskim (9,5% ogólnej wartości sprzedaży w 2004 r.), doniec-kim (10,3%), charkowskim (7,3%), w Republice Autonomicznej Krymu (7,1%) i w obwodzie zaporoskim (5,6%). Najmniejszy udział w globalnej sprzedaży (poniżej 2%) mają obwody: czerniowiecki, czerni-howski, wołyński, sumski, żytomierski i zakarpacki. Głównymi eksporterami leków na Ukrainę są firmy zachodnioeuropejskie, w tym niemieckie, a importerami leków ukraińskich - Rosja. Azerbejdżan, Kazachstan, Uzbekistan, Białoruś, Gruzja i Mołdawia. W roku 2003 eksport leków ukraińskich wzrósł o 26% w porównaniu do roku poprzedniego, a import - o ok. 40%. Danych szczegółowych za rok 2004 jeszcze nie podano.

Mikołaj Onlszczuk, WEH- Kijów Źródło: Rynki Zagraniczne