Daty na produktach spożywczych. Jak je interpretować?

Co stanie się, gdy zjemy przeterminowane ciasteczka, czekoladę, jogurt lub wędlinę? Terminy przydatności umieszczone na opakowaniach jedzenia nie są tak oczywistą kwestią, jak mogłoby się wydawać. Z Raportu Federacji Polskich Banków Żywności wynika, że jedynie 36% Polaków potrafi we właściwy sposób interpretować daty przydatności produktów spożywczych. W naszym kraju obowiązują dwa typy oznaczeń zdatności do spożycia. Same cyfry wyglądają tak samo, co może być mylące. Istotny jest napis na opakowaniu: „należy spożyć do” lub „najlepiej spożyć przed”. Pierwszy oznacza, że produktu nie wolno zjadać lub wypijać po upływie podanej przez producenta daty, ponieważ może być to niebezpieczne dla zdrowia. Zapis ten umieszczany jest najczęściej na opakowaniach świeżych, nieprzetworzonych lub niskoprzetworzonych produktów, takich jak: mięso, ryby, soki niepasteryzowane, jaja, nabiał i wyroby garmażeryjne. W tym przypadku pokarmy muszą być bezwzględnie spożyte przed upływem terminu, ponieważ konsekwencje zlekceważenia zalecenia mogą być naprawdę groźne. Jeżeli termin „należy spożyć do” minął, bezwzględnie wyrzucamy jedzenie. Z tego względu, robiąc zakupy, warto zwracać uwagę na daty i unikać zakupu dużego zapasu produktów z krótkim terminem ważności. Dzięki temu ograniczymy problem nadmiernego marnowania żywności.

Zapis „najlepiej spożyć przed” określa natomiast zadeklarowany przez producenta termin minimalnej trwałości. Tego typu produkty po przekroczeniu daty na opakowaniu nie ulegają zepsuciu. Mogą zmienić się jednak ich walory smakowe, zapachowe, wygląd lub konsystencja. Przykładowo czekolada po upływie dłuższego czasu pokrywa się białym nalotem tłuszczu, ale nie sprawia to, że staje się trująca. Sól w szczelnym opakowaniu nigdy nie ulega zepsuciu, jednak na jej opakowaniu umieszczana jest, zgodnie z prawem, data i podpis „najlepiej spożyć przed”. Te produkty możemy bez obaw jeść po upływie terminu ważności. Nie ma zasadnej konieczności wyrzucania ich w gospodarstwie domowym po upływie tygodnia od podanej daty. Do tej grupy należą m.in.: makarony, kasze, herbaty, kawy, alkohole i sypki cukier. Zdaniem wielu specjalistów są one zdatne do spożycia nawet przez rok od przekroczenia zalecanego terminu.

Czy leki, jak mówi obiegowa opinia, mają duży margines terminu ważności?

Substancje terapeutyczne zawarte w lekach od momentu ich produkcji przez cały czas stopniowo się rozpadają. W wyniku tego procesu zmniejsza się ich siła działania oraz powstają produkty ich rozpadu, które mogą być potencjalnie szkodliwe dla zdrowia. Producent przed rejestracją i wypuszczeniem leku na rynek musi zbadać jego skuteczność i bezpieczeństwo w obrębie podanego terminu ważności. Działanie preparatu po przekroczeniu tej daty nie jest standardowo testowane. Z tego względu trudno jest przewidzieć, jak podziała na organizm przeterminowany lek. Niektóre substancje rozpadają się szybciej, inne wolniej. Produkty rozpadu charakteryzują się również odmienną toksycznością. Często powtarzane stwierdzenie, że leki nadają się do podania pacjentowi przez 6 miesięcy po terminie ważności, jest więc mitem. Ponieważ nie możemy przewidzieć efektów zażycia przeterminowanego leku, zamiast eksperymentować na własnym zdrowiu z niepewnym preparatem, najlepiej jest go wyrzucić do specjalnego kosza w aptece.

Co mi grozi, jeżeli zażyłem przeterminowany lek?

W przypadku pomyłkowego zażycia preparatu z przekroczonym terminem ważności nie należy panikować. Zatrucia przeterminowanymi lekami zdarzają się dość rzadko. Istnieje niewiele opisanych w literaturze naukowej przypadków poważnych zatruć związanych z przyjęciem preparatu medycznego po przekroczeniu daty na opakowaniu. Według artykułu w czasopiśmie „The Medical Letter” jedynym doniesieniem o zatruciu, które mogło być spowodowane chemiczną lub fizyczną degradacją produktu farmaceutycznego, jest uszkodzenie kanalików nerkowych przez przeterminowane tetracykliny. Trudno jednak określić, jakie mogą być konsekwencje długotrwałego przyjmowania przeterminowanych farmaceutyków, zawierających toksyny pochodzące z rozpadu substancji czynnych.

Niektóre leki charakteryzują się wąskim indeksem terapeutycznym. Oznacza to, że niewielka utrata substancji czynnej w preparacie powoduje gwałtowny spadek jego aktywności farmakologicznej, czyli po prostu – przestaje on działać. To może stanowić poważne niebezpieczeństwo dla pacjentów przyjmujących leki, od których zależy ich życie. W tym przypadku niezwykle ważne jest sprawdzanie dat ważności leków znajdujących się w domowej apteczce. Do tej grupy należą:

* leki przeciwpadaczkowe,

* insulina,

* nitrogliceryna,

* warfaryna,

* teofilina,

* digoksyna,

* leki stosowane w niedoczynności tarczycy,

* epinefryna.

Preparatami, na których termin ważności należy również szczególnie uważać, są krople do oczu. Po upływie daty zadeklarowanej przez producenta dochodzi w nich do degradacji środka konserwującego, a w następstwie – zwiększenia ryzyka namnożenia bakterii w leku. Oczy są narządem szczególnie wrażliwym na atak chorobotwórczych mikroorganizmów. Z tego względu w przypadku kropli do oczu należy być szczególnie ostrożnym w kwestii terminu ważności oraz okresu dozwolonego aplikowania po otwarciu opakowania. Bardzo poważnym błędem popełnianym przez pacjentów jest przyjmowanie starych, przeterminowanych antybiotyków z domowych apteczek. Jest to szczególnie niebezpieczne, gdy kuracja jest stosowana bez konsultacji z lekarzem. Przyjmowanie przeterminowanego antybiotyku prowadzi do zwiększonego ryzyka powstania antybiotykooporności bakterii, a w konsekwencji – niepowodzenia dalszego leczenia infekcji.

Daty ważności na kosmetykach

W przypadku przeterminowanych kosmetyków, podobnie jak leków, nie warto ryzykować. Zadeklarowana przez producenta data świadczy o tym, że do jej upływu produkt jest bezpieczny i skuteczny. Po jej przekroczeniu zaś skład i konsystencja kosmetyku mogą się zmienić. W konsekwencji może być on niebezpieczny dla naszej skóry lub oczu. Dodatkowym ryzykiem są namnażające się w produktach pielęgnacyjnych mikroorganizmy. Po upływie daty ważności ich liczba może przekroczyć dopuszczalne normy. Lepiej wyrzucić kosmetyk, niż narażać swoją skórę i zdrowie na niebezpieczeństwo.