Jak działa szczepionka onkologiczna?

Szczepionka według definicji jest preparatem biologicznym zawierającym antygen, który stymuluje układ odpornościowy organizmu do rozpoznawania go jako obcy. W ten sposób uruchamiane zostają liczne szlaki prowadzące do wyeliminowania obcych elementów. Wirusy stanowią doskonały nośnik dla szczepionek przeciwnowotworowych ponieważ mogą one wnikać bezpośrednio do komórki rakowej i uwalniać szeroki wachlarz antygenów onkologicznych i w ten sposób uruchamiać szlaki sygnałowe, które prowadzą w efekcie do śmierci komórki. Tylko niewielka ilość wirusów jest onkolityczna z natury, natomiast większość jest ku temu precyzyjnie projektowana. Do wnętrza wirusa wprowadza się geny immunomodulujące, które następnie w komórce docelowej ulegają replikacji i inicjują produkcję czynników przeciwnowotworowych; przykładowo cytotoksycznych T-limfocytów (CTLs – cytotoxic T lymphocytes), które w następnie niszczą komórkę.

Metoda wydaje się bardzo prosta, jednak naukowcy wciąż próbują wyjaśnić zagadkę interakcji pomiędzy układem odpornościowym, komórkami nowotworowymi a wirusami onkolitycznymi. Wiadomo, że dzięki takim wirusom jest możliwa ekspresja przeciwnowotworowych białek bezpośrednio w miejscu rozwoju guza. Kolejne problemy do rozwiązania obejmują:

• Identyfikację nowatorskich i coraz bardziej specyficznych antygenów przeciwnowotworowych,
• Zahamowanie immunosupresyjnych właściwości tkanki nowotworowej,
• Wybór odpowiednich nośników i sposobu dostarczania leku do miejsca działania,
• Zrozumienie molekularnego mechanizmu odpowiedzi na szczepionki.

Jaka jest dostępność szczepionek onkologicznych?

Tylko trzy szczepionki przeciwnowotworowe zostały do tej pory zarejestrowane. Dwie z nich stanowią bardzo dobre środki profilaktyczne celowane w wirusy związane z rozwojem nowotworów. Szczepionka anty-HBV stosowana w prewencji rozwoju raka wątroby, a szczepionka anty-HPV w zapobieganiu rozwoju raka szyjki macicy. Trzecia to preparat Provenge firmy Dondreon, zarejestrowany tylko w USA i stosowany w leczeniu opornych, nawracających postaci raka prostaty.

Skuteczność wirusów onkolitycznych na modelach zwierzęcych została wykazana w wielu badaniach. Niestety jednak w przypadku ludzi efekt ten jest dużo mniejszy. Aby zwiększyć skuteczność działania wirusów onkolitycznych proponuje się ich wykorzystanie w terapii skojarzonej. Wiele szczepionek znajduje się obecnie w fazie badań klinicznych. Ogromnym krokiem milowym są pozytywne wyniki badań klinicznych 3 fazy z zastosowaniem szczepionki onkolitycznej T-VEC w leczeniu czerniaka.  Szczepionka została uzyskana z wirusa opryszczki Herpes simplex i zaprojektowana tak, aby replikować i wytwarzać wewnątrz komórek nowotworowych czynnik GM-CSF indukujący następnie regionalną i systemową odpowiedź immunologiczną.

Jakie są rokowania?

Pomimo obiecujących wyników badań wciąż należy liczyć się z wieloma problemami. Modele zwierzęce nie w pełni odzwierciedlają złożoność organizmu ludzkiego. Wirusy onkolityczne powinny być tkankowo specyficzne, dostosowane do nowotworu, a do tego nie powinny infekować zdrowych komórek organizmu. Już obecnie są konstruowane nowe formy mogące bezpośrednio zabijać komórki rakowe. Bez wątpienie wirusy onkolityczne stają się niezwykle skuteczną i precyzyjną bronią w walce z rakiem.