Choroba

Ospę wietrzną wywołuje herpeswirus Human alphaherpervirus 3 (HHV-3), zwany też wirusem Varicella zoster (VZV). Jest to wirus DNA atakujący jedynie człowieka. Do zakażenia dochodzi drogą kropelkową, przez bezpośredni kontakt z chorym lub z zakażonym materiałem. Chory zakaża od 1-2 dni przed wystąpieniem objawów do momentu ich ustania (zaschnięcia pęcherzyków). Okres wylęgania trwa średnio 14-16 dni. Wirus replikuje w komórkach nabłonka górnych dróg oddechowych, skąd przedostaje się z krwią do powierzchniowych warstw skóry. Charakterystyczne objawy ospy wietrznej to: swędząca grudkowo-pęcherzykowa wysypka (na tułowiu, twarzy, owłosionej skórze głowy, kończynach lub rzadziej na błonach śluzowych), gorączka, bóle głowy i mięśni, złe samopoczucie. Choć przebieg choroby u dzieci zwykle jest łagodny, mogą wystąpić powikłania w postaci zakażeń bakteryjnych skóry, powstawania blizn, zaburzeń czynności ośrodkowego układu nerwowego, zapalenia płuc, ostrej małopłytkowości. Na powikłania 10-20 razy częściej narażona jest młodzież i osoby dorosłe. U osób wieku 30-49 lat powikłania ospy wietrznej kończą się śmiercią średnio u 1 na 4000 chorych. Ospa wietrzna jest niebezpieczna w okresie ciąży, bowiem może dojść do poronienia, porodu martwego płodu, porodu przedwczesnego czy urodzenia dziecka z niską masą ciała (tzw. wrodzona ospa wietrzna). Noworodek może mieć blizny na skórze, deformacje kończyn, zaburzenia wzroku, defekty ośrodkowego układu nerwowego. W przypadku zakażenia w okresie okołoporodowym ciężka postać ospy wietrznej u noworodków jest śmiertelna dla 30% chorych.

VZV jest wirusem latentnym, co oznacza, że nie jest usuwany z organizmu po przechorowaniu ospy wietrznej, lecz pozostaje w formie uśpionej w zwojach czuciowych. W wyniku reaktywacji wirusa nawet po wielu latach może rozwinąć się półpasiec – ostra choroba objawiająca się występowaniem bolesnych pęcherzyków i wysypki wzdłuż przebiegu nerwów. Od chorego nie można zarazić się półpaścem, jednak osoby nieuodpornione mogą zarazić się ospą wietrzną. Zachorowalność na półpasiec rośnie z wiekiem.

Epidemiologia

Ospa wietrzna występuje na całym świecie. W klimacie umiarkowanym chorują głównie u dzieci w wieku 2-6 lat, zaś ok. 90% populacji nabywa odporność do 15. roku życia. W klimacie tropikalnym więcej jest zachorowań wśród młodzieży i dorosłych. W Polsce ospa wietrzna występuje bardzo często, rocznie rejestruje się ok. 150-220 tys. przypadków. Od 2002 r. utrzymuje się tendencja wzrostowa. Zachorowalność wzrasta raz na kilka lat w okresach, gdy znaczna część populacji jest nieuodporniona – są to tzw. epidemie wyrównawcze. Każdego roku z powodu ciężkiego przebiegu ospy wietrznej hospitalizowanych jest ponad 1000 osób. Ok. 80% hospitalizowanych to dzieci do 10. roku życia, spośród których 90% to dzieci wcześniej zdrowe. Do zgonu dochodzi raz na 60 tys. zachorowań, a śmiertelność wzrasta z wiekiem. Powszechne szczepienia dzieci przeciw ospie wietrznej są obecnie realizowane w wielu krajach Europy. Wśród osób zaszczepionych obserwuje się mniejszą zachorowalność na półpasiec w porównaniu do osób, które chorowały na ospę wietrzną.

Szczepionka

Obecnie w Polsce dostępna jest szczepionka monowalentna. Preparat Varilrix zawiera żywego, atenuowanego wirusa Varicella zoster szczep Oka. Wirus namnażany jest w ludzkich komórkach diploidalnych linii MRC-5 pochodzenia embrionalnego. Szczepionka zawiera śladowe ilości neomycyny. Na rynku pojawiał się także preparat Varivax o bardzo zbliżonym składzie.

Kalendarz szczepień

Szczepienie możliwe jest po ukończeniu 9. miesiąca życia (zalecane od 12. miesiąca). Obejmuje dwie dawki w odstępie co najmniej 6 tygodni (optymalnie 3 miesięcy). Dopuszcza się także podanie szczepionki w ciągu 72 godzin po kontakcie z chorym na ospę wietrzną, aby zmniejszyć ryzyko wystąpienia choroby.

Szczepienia są obowiązkowe (finansowane z budżetu Ministra Zdrowia) dla dzieci do ukończenia 12. roku życia ze wskazanych grup ryzyka:

- chorych z upośledzeniem odporności o wysokim ryzyku ciężkiego przebiegu choroby, z ostrą białaczką limfoblastyczną w okresie remisji, zakażonych HIV, przed leczeniem immunosupresyjnym lub chemioterapią, a także dla nieuodpornionych dzieci z otoczenia wyżej wymienionych osób,

- narażonych na zakażenie ze względów środowiskowych, przebywających m.in. w domach opieki długoterminowej, domach dziecka, żłobkach, podobnych do żłobka instytucjach opiekuńczych dla dzieci do 3. roku życia.

Szczepienia są zalecane (niefinansowane z budżetu Ministra Zdrowia):

- osobom, które nie chorowały na ospę wietrzną i nie zostały wcześniej zaszczepione, w tym uczniom i studentom szkół i uczelni medycznych lub innych szkół i uczelni prowadzących kształcenie na kierunkach medycznych oraz pracownikom ochrony zdrowia,

- kobietom planującym zajście w ciążę, które nie chorowały wcześniej na ospę wietrzną (należy powstrzymać się przed zajściem w ciążę przynajmniej 1 miesiąc po szczepieniu).

Nawet do 42 dni po szczepieniu może wystąpić tzw. ospa poronna, czyli łagodne objawy ospy wietrznej. W tym przypadku zarażenie osób z bliskiego otoczenia jest niezwykle rzadkie. Zgodnie z zaleceniami można szczepić dzieci kobiet będących w ciąży, a także otoczenie osób z niedoborami odporności. Uczulenie miejscowe na neomycynę w preparatach stosowanych na skórę nie stanowi przeciwwskazania do szczepienia.