Choroba

Neisseria meningitidis jest Gram-ujemną, wewnątrzkomórkową bakterią kolonizującą jedynie człowieka. Choć zwana jest dwoinką zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych, przebieg zakażeń meningokokowych może być zróżnicowany: od zapalenia gardła, po ciężki wstrząs septyczny prowadzący do zgonu. Meningokoki przenoszą się drogą kropelkową. Bakterie te kolonizują jamę nosowo-gardłową 10-25% osób zdrowych (nosicieli), jednak w określonych warunkach mogą wywołać chorobę. Czynnikiem ryzyka, poza niedoborami odporności, jest wiek – najczęściej chorują dzieci w wieku od 3 miesięcy do 2-5 lat, następnie młodzież i młodzi dorośli w wieku 15-24 lat. Na świecie odnotowuje się rocznie ok. 1,2 mln przypadków inwazyjnej choroby meningokokowej, a 135 tysięcy z nich umiera. IChM rozwija się po przeniknięciu bakterii do krwi lub ośrodkowego układu nerwowego. Obejmuje zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych lub sepsę i może mieć piorunujący przebieg prowadzący do zgonu lub trwałych powikłań. Charakterystyczne dla IChM są gorączka i wybroczyny na skórze, które w przeciwieństwie do wysypki nie bledną pod wpływem nacisku. Choroba meningokokowa zawsze wymaga hospitalizacji. Na podstawie składu otoczki polisacharydowej wyróżnia się 13 serotypów Neisseria meningitidis. Na świecie najniebezpieczniejsze są serotypy A, B, C, W135 oraz Y wywołujące ponad 90% wszystkich zachorowań.

Epidemiologia inwazyjnej choroby meningokokowej

Na świecie występują obszary endemiczne zakażeń meningokokowych. Regularne epidemie z udziałem serogrup A i W135 występują w Afryce. Obszar rozciągający się na południe od Sahary zwany jest „pasem zapaleń opon mózgowo-rdzeniowych”. Prowadzone tam od 2010 r. programy szczepień pozwoliły wyraźnie ograniczyć liczbę zachorowań wywołanych przez serogrupę A. W Europie IChM występuje rzadko, w 2017 r. potwierdzono 3221 przypadków. W Polsce rocznie rejestrowanych jest ok. 200 zachorowań. Za większość przypadków w naszym regionie odpowiadają meningokoki serogrupy B (z czego najwięcej zakażeń odnotowuje się u dzieci do 1. roku życia), następnie serogrupy C. W ostatnim czasie obserwuje się zwiększony udział serogrup W135 i Y. Rozkład dominujących serogrup na świecie ilustruje poniższa grafika:

Szczepionki

W Polsce dostępne są obecnie dwa rodzaje szczepionek przeciw meningokokom: preparaty białkowe przeciw serogrupie B oraz preparaty skoniugowane (zawierające wielocukry otoczkowe skoniugowane z nośnikiem białkowym) przeciw serogrupom A, C, W135 i Y.

Szczepionki białkowe przeciw serogrupie B:

- Bexsero – zawiera antygeny białkowe N. meningitidis: rekombinowane białko fuzyjne NHBA (wiążące heparynę), rekombinowane białko NadA (adhezyna A), rekombinowane białko fuzyjne fHbp, pęcherzyki błony zewnętrznej (OMV) ze szczepu NZ98/254 mierzone jako całkowita ilość białka zawierającego przeciwciało PorA P1.4,

-Trunemba – zawiera antygeny białkowe fHbp podrodziny A i podrodziny B ze szczepów N. meningitidis serogrupy B.

Szczepionka skoniugowana monowalentna przeciw serogrupie C:

- NeisVac-C – zawiera polisacharyd O-deacetylowany szczepu C11 skoniugowany z toksoidem tężcowym, adsorbowany na wodorotlenku glinu.

Szczepionki skoniugowane czterowalentne przeciw serogrupom A, C, W135, Y:

- Nimenrix – zawiera oczyszczone polisacharydy N. meningitidis grup A, C, W135 i Y skoniugowane z toksoidem tężcowym,

- Menveo – zawiera oczyszczone polisacharydy N. meningitidis grup A, C, W135 i Y skoniugowane z białkiem CRM₁₉₇ Corynebacterium diphtheriae.

Kalendarz szczepień

Szczepienia przeciw meningokokom wchodzą w skład szczepień zalecanych i nie są refundowane. Zalecane jest przede wszystkim szczepienie osób przebywających w dużych skupiskach, takich jak żłobki, przedszkola, szkoły. Dzieci do 1. roku życia powinny być w pierwszej kolejności zaszczepione przeciw meningokokom serogrupy B, ponieważ to one wywołują najwięcej zakażeń u najmłodszych. W następnej kolejności należy podać szczepionkę przeciwko serogrupie C lub łączonym serogrupom A, C, W135 i Y.

Szczepionka Bexsero może być podawana niemowlętom od ukończenia 2 miesięcy, dzieciom i dorosłym:

- niemowlętom w wieku od 2 do 5 miesięcy: schemat 2+1 lub 3+1 (2 lub 3 dawki szczepienia podstawowego w zależności od odstępu oraz 1 dawka uzupełniająca w wieku 12-15 miesięcy),

- niemowlętom w wieku od 3 do 5 miesięcy: schemat 2+1,

- dzieciom w wieku od 6 do 11 miesięcy: 2 dawki w odstępie nie krótszym niż 2 miesiące oraz dawka uzupełniająca w 2. roku życia,

- dzieciom w wieku od 12 do 23 miesięcy: 2 dawki w odstępie nie krótszym niż 2 miesiące oraz dawka uzupełniająca po 12-23 miesiącach po drugiej dawce,

- dzieciom od 2 do 10 lat i starszym: 2 dawki w odstępie nie krótszym niż 1 miesiąc.

Szczepionka ta podawana niemowlętom łącznie z innymi szczepionkami zwiększa ryzyko wystąpienia gorączki, dlatego zalecane jest jej podawanie w czasie oddzielnej wizyty szczepiennej, połączone z profilaktycznym podaniem paracetamolu.

Szczepionkę Trumenba podaje się dzieciom od 10 lat i dorosłym w schemacie 2 lub 3 dawki.

Szczepionka Nimenrix może być podana:

- niemowlętom w wieku od 6 tygodni do <6 miesięcy: 2 dawki szczepienia podstawowego w schemacie 0, 2 miesiące + 1 dawka przypominająca (w wieku ≥12 miesięcy) [schemat 2+1],

- niemowlętom w wieku od 6 do <12 miesięcy: 1 dawka szczepienia podstawowego + 1 dawka przypominająca (w wieku ≥12 miesięcy) [schemat 1+1],

- dzieciom powyżej 1. roku życia i dorosłym: 1 dawka.

Szczepionka Menveo może być podana dzieciom po 2. roku życia, młodzieży i dorosłym w jednej dawce.

Szczepionki 4-walentne mogą być stosowane u osób wcześniej szczepionych szczepionką polisacharydową przeciwko serogrupom A i C (już niestosowaną) lub monowalentną szczepionką skoniugowaną przeciw serogrupie C.

Program Szczepień Ochronnych na 2020 rok.