Choroba
Poliomyelitis, nazywana także chorobą Heinego-Medina, ostrym nagminnym porażeniem dziecięcym lub wirusowym zapaleniem rogów przednich rdzenia kręgowego, to choroba zakaźna wywołana przez poliowirusy z rodzaju enterowirusów. Choroba atakuje wyłącznie ludzi. Do zakażenia dochodzi głównie drogą pokarmową przez kontakt z przedmiotami lub żywnością zanieczyszczoną przez osoby chore – wirus przenosi się drogą kropelkową, wraz z wydzielinami z gardła i kałem (tą drogą wirus może być wydalany przez okres do 6 tygodni). Wirus namnaża się w jelitach i przedostaje do krwiobiegu, skąd może trafić do ośrodkowego układu nerwowego i wywołać uszkodzenie nerwów. Infekcja może wówczas prowadzić do niedowładów lub trwałego porażenia mięśni skutkującego m.in. deformacją ciała lub porażeniem mięśni przepony, przy którym w latach 50. i 60. ubiegłego wieku masowo stosowano słynne „żelazne płuco” (na zdjęciu). Ok. 95% wszystkich zakażeń przebiega bezobjawowo. Przebieg może być również łagodny lub poprzez zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych. Ryzyko wystąpienia ciężkiego zachorowania porażennego zależy od wieku i innych chorób. Najbardziej narażone są starsze dzieci, dorośli i kobiety w ciąży.
Epidemiologia
Poliowirus typu dzikiego (ang. wild poliovirus) występuje w postaci trzech serotypów WPV1, WPV2 i WPV3 różniących się nieznacznie budową białka kapsydu. Zakażenie jednym serotypem wirusa nie chroni przed zachorowaniem wywołanym przez pozostałe serotypy. Pierwszą szczepionkę przeciw poliomyelitis (OPV) wprowadzono pod koniec lat 50. XX w. Jej twórcą był polski wirusolog prof. Hilary Koprowski (1916-2013). Od 1988 r. prowadzony jest ogólnoświatowy program eradykacji poliomyelitis, który przyczynił się do spadku zachorowań o 99%. W Polsce od 40 lat nie odnotowano żadnego przypadku poliomyelitis. Obecnie na świecie pozostają jedynie 3 państwa endemiczne (Afganistan, Nigeria i Pakistan). W 18 państwach po wcześniejszej eradykacji odnotowuje się wtórne zakażenia. 13 państw (w tym Ukraina) zaliczanych jest do krajów wysokiego ryzyka, gdzie ze względu na niski poziom immunizacji istnieje ryzyko powrotu poliowirusa.
WHO ogłosiło całkowite wyeliminowanie dwóch z trzech dzikich serotypów poliowirusa: WPV2 (ogłoszone w 2015 r.) i WPV3 (ogłoszone 24 października 2019 r., podczas gdy ostatni przypadek zakażenia dzikim serotypem 3 odnotowano w roku 2013).
Część wtórnych zakażeń wywołana jest przez tzw. cVDPV (ang. circulating vaccine-delivered poliovirus), czyli wirus pochodzenia szczepionkowego. Jest to atenuowany wirus wchodzący w skład doustnej „żywej” szczepionki OPV, który w trakcie procesu immunizacji jest wydalany przez osobę zaszczepioną. W warunkach niedostatecznej higieny wirus pochodzenia szczepionkowego może rozprzestrzenić się w lokalnej społeczności. Atenuowany wirus nie jest chorobotwórczy i w uodpornionej populacji po czasie wymiera. Gdy jednak w populacji zachowany jest niewystarczający poziom immunizacji (występuje zbyt duża liczba osób niezaszczepionych), wirus pochodzenia szczepionkowego może krążyć w środowisku przez dłuższy okres, powyżej 12 miesięcy. W tym czasie atenuowany wirus gromadzi mutacje, które mogą skutkować jego wtórnym przekształceniem do formy chorobotwórczej. Od 2000 r. (tj. odkąd szczepionka OPV zawierająca wszystkie trzy serotypy wirusa została podana niemal trzem milionom dzieci na świecie) cVDPV wywołał 760 zachorowań w 21 krajach. Zakażenia cVDPV nie są spowodowane wadliwością szczepionek, lecz występują, gdy zbyt duży odsetek populacji pozostaje nieuodporniony – szczepienie zapewnia bowiem odporność zarówno przeciw serotypom dzikim, jak i wirusom pochodzenia szczepionkowego. cVDPV może zostać wyeliminowany już po 2-3 skutecznych kampaniach immunizacyjnych. Jednak ze względu na to, że 90% wszystkich przypadków cVDPV wywoływał komponent serotypu 2, w 2016 r. zadecydowano o wycofaniu z użycia trójwalentnej szczepionki OPV na rzecz szczepionki dwuwalentnej, zawierającej jedynie serotypy 1 i 3.
Szczepionki
W Polsce szczepienia dzieci przeciw poliomyelitis są obowiązkowe i finansowane z budżetu Ministra Zdrowia (refundowane). Wykonuje się je w następującym schemacie: trzy dawki szczepienia podstawowego w 3-4., 5-6. i w 16-18. miesiącu życia oraz jedna dawka szczepienia przypominającego w 6. roku życia (po ukończeniu 5. roku życia). Szczepienie podaje się podskórnie lub domięśniowo.
Szczepionką aktualnie stosowaną w Polsce jest IPV zawierająca trzy inaktywowane (zabite) serotypy poliowirusa (szczepy Mahoney, MEF-1 i Saukett). „Żywa” szczepionka OPV została wycofana z użycia w 2016 r.
Preparatem jednoskładnikowym dostępnym obecnie na polskim rynku jest Imovax Polio. Szczepionka IPV wchodzi także w skład preparatów wieloskładnikowych (nierefundowanych). Są to:
- Infanrix-IPV+Hib oraz PENTAXIM (5w1) zawierające toksoid błoniczy + szczepionkę przeciw H. influenzae typ b + szczepionkę przeciw krztuścowi (bezkomórkową) + szczepionkę przeciw poliomyelitis (inaktywowaną) + toksoid tężcowy,
- Hexacima oraz Inranrix Hexa (6w1) zawierające toksoid błoniczy + szczepionkę przeciw H. influenzae typ b + szczepionkę przeciw WZW B (rekombinowaną) + szczepionkę przeciw krztuścowi (bezkomórkową) + szczepionkę przeciw poliomyelitis (inaktywowaną) + toksoid tężcowy,
- Boostrix Polio oraz TETRAXIM (3w1) – preparaty przeznaczone do szczepienia przypominającego zawierające toksoid błoniczy + szczepionkę przeciw krztuścowi (bezkomórkową) + szczepionkę przeciw poliomyelitis (inaktywowaną) + toksoid tężcowy,
- Dultavax – preparat przeznaczony do szczepienia przypominającego zawierający toksoid błoniczy + szczepionkę przeciw poliomyelitis (inaktywowaną) + toksoid tężcowy.
Szczepionka IPV może być wskazana u osób, u których stosowano wcześniej szczepionkę OPV lub jako dawka przypominająca po szczepieniu OPV. Zaleca się szczepienie osobom z przewlekłym niedoborem odporności, np. zakażonym wirusem HIV, nawet jeżeli odpowiedź immunologiczna może być ograniczona wskutek choroby. Szczepionkę można stosować u kobiet w ciąży, jeśli istnieje takie wskazanie.
KOMENTARZE