Skuteczna edukacja, powszechny dostęp do środków ochrony – który jest obowiązkiem pracodawcy – oraz samodyscyplina są sprzymierzeńcami w redukowaniu wpływu cytostatyków na zdrowie personelu. Według niektórych badań jedynie około 30% personelu stosuje w pracy pełny zestaw środków ochrony indywidualnej [2]. Może to wynikać zarówno z braku dostępności do takich środków, jak też niewystarczającej wiedzy personelu medycznego lub braku czasu na ich zastosowanie wskutek niedoboru kadry w oddziałach szpitalnych.

Leki cytostatyczne – niszcząc komórki nowotworowe – wywierają korzystny wpływ na leczenie pacjentów, ale mogą także działać szkodliwie na komórki zdrowe, stwarzając zagrożenie dla personelu oddziałów onkologicznych i aptek. Są to substancje niebezpieczne m.in. o potencjalnym działaniu rakotwórczym, teratogennym lub mutagennym, z którymi mają stały kontakt przede wszystkim pielęgniarki, lekarze, farmaceuci i personel sprzątający szpitali onkologicznych.

Narażenie zawodowe na cytostatyki następuje w wyniku wchłaniania przez układ oddechowy oraz skórę i błony śluzowe. Przedostają się one do organizmu pracowników na skutek wdychania lub kontaktu skóry z preparatami, ale także kontaktu z wydzielinami i środkami higieny pacjentów.

Bardzo istotne jest, aby personel mający styczność z cytostatykami był wyposażony w odpowiednie środki ochrony indywidualnej: odzież ochronną, rękawice, obuwie, sprzęt ochrony układu oddechowego oraz ochrony oczu i twarzy przeznaczone do pracy w narażeniu na roztwory cytostatyków.

– Kontakt z cytostatykami podczas pracy personelu szpitali onkologicznych nie oznacza, że jest on zupełnie bezbronny. Zachowanie zaleceń dotyczących bezpieczeństwa pracy, m.in. w zakresie stosowania środków ochrony indywidualnej, znacząco ogranicza narażenie na te niebezpieczne substancje chemiczne. Zaleca się stosowanie odpowiednio dobranej odzieży i rękawic ochronnych, filtrującego sprzętu ochrony dróg oddechowych oraz okularów ochronnych. Taki zestaw powinien być bez ograniczeń dostępny na wszystkich stanowiskach pracy z cytostatykami, ponieważ w skuteczny sposób chroni zdrowie personelu medycznego – mówi dr Małgorzata Pośniak, kierownik Zakładu Zagrożeń Chemicznych, Pyłowych i Biologicznych w Centralnym Instytucie Ochrony Pracy – Państwowym Instytucie Badawczym.

Ze względu na brak ustalonych kryteriów oceny narażenia zawodowego dla większości substancji chemicznych stosowanych jako cytostatyki, czyli wartości najwyższych dopuszczalnych stężeń w powietrzu na stanowiskach pracy oraz dopuszczalnych stężeń w materiale biologicznym, brakuje dokładnych danych dotyczących oceny narażenia zawodowego pracowników narażonych na te substancje. Ocena narażenia zawodowego na cytostatyki jest także bardzo trudna, ponieważ na oddziałach w szpitalach onkologicznych przeważnie stosuje się wiele leków cytostatycznych, a zużycie poszczególnych preparatów podlega znacznym wahaniom w czasie. Stąd też trudno jest ocenić wpływ danego cytostatyka na zdrowie pracowników. Zawodowe narażenie na leki cytostatyczne może być jednak przyczyną różnego rodzaju chorób, w tym nowotworowych.

Z badań wynika, że wśród skutków narażenia stwierdzono m.in.:

* zwiększoną zapadalność na choroby układu krwiotwórczego, wątroby, nerek i układu oddechowego,

* alergie i choroby skóry,

* owrzodzenia błony śluzowej nosa,

* nasilenie wypadania włosów,

* zaburzenia funkcji rozrodczych,

* uczulenia układu oddechowego i wystąpienie astmy oskrzelowej czy też alergicznego nieżytu nosa,

* działanie rakotwórcze – zwiększone ryzyko wystąpienia chorób rozrostowych układu krwiotwórczego (odnotowano przypadki zachorowania na ostrą białaczkę mieloblastyczną, przewlekłą białaczkę szpikową i ziarnicę złośliwą) [3].

Znaczące zmniejszenie lub wyeliminowanie narażenia można osiągnąć dzięki środkom ochrony zbiorowej, monitorowaniu środowiska pracy oraz środkom ochrony indywidualnej, a także zabezpieczeniu pomieszczeń pracowni leków cytostatycznych w aptekach szpitalnych i sal dla pacjentów chorych onkologicznie.

Obowiązki związane z zapewnieniem bezpiecznego stosowania środków ochrony indywidualnej spoczywają na pracodawcy. Zgodnie z art. 2376, p. 1 Kodeksu pracy (ustawa z dnia 26 czerwca 1974 r.) pracodawca jest zobowiązany dostarczyć pracownikowi środki ochrony indywidualnej zabezpieczające przed działaniem niebezpiecznych i szkodliwych dla zdrowia czynników występujących w środowisku pracy oraz informować go o sposobach posługiwania się tymi środkami.

Obowiązki pracodawcy obejmują:

* nieodpłatne dostarczanie pracownikom środków ochrony indywidualnej,

* właściwy dobór środków do zagrożeń,

* organizowanie szkoleń,

* zapewnienie odpowiedniego sposobu przechowywania, czyszczenia, dezynfekcji,

* konserwację środków ochrony indywidualnej.

Niezależnie od rodzaju substancji niebezpiecznych, ograniczenie narażenia w środowisku pracy powinno polegać przede wszystkim na stosowaniu odpowiednich środków ochrony zbiorowej. Wszędzie tam, gdzie to jest możliwe, należy dążyć do hermetyzacji czynności zawodowych. W pozostałych przypadkach, na podstawie analizy parametrów cytostatyków pobranych u źródła emisji, należy dobrać odpowiedni system lub urządzenie filtracyjno-wentylacyjne, adekwatne do rodzaju i stężenia zanieczyszczeń. Ostatnim działaniem, jakie powinno być podjęte, jest dobór sprzętu ochrony układu oddechowego, a następnie jego indywidualne dopasowanie do użytkownika. Zastosowanie powyższych zabezpieczeń oraz środków ochrony indywidualnej zapewni minimalizację narażenia na szkodliwe oddziaływanie cytostatyków, a tym samym poprawi ochronę zdrowia personelu medycznego, a także pracowników laboratoriów i firm sprzątających. Należy też pamiętać o tak ważnym czynniku powodzenia, jakim jest popularyzacja wiedzy na temat szkodliwego działania cytostatyków.

Pracodawcy powinni mieć również na uwadze, że w odniesieniu do powyższych danych wśród wytycznych Głównego Inspektora Sanitarnego dotyczących planowania i działalności Państwowej Inspekcji Sanitarnej w latach 2019-2020 znalazło się prowadzenie nadzoru nad warunkami pracy i wypełnianiem przez pracodawców obowiązków wynikających z oceny ryzyka zawodowego pracowników narażonych na substancje rakotwórcze zawarte w lekach cytostatycznych.

--

Więcej informacji znajdziecie tutaj. 

Centralny Instytut Ochrony Pracy – Państwowy Instytut Badawczy

Krajowy Punkt Centralny Europejskiej Agencji Bezpieczeństwa i Zdrowia w Pracy

Ul. Czerniakowska 16, 00-701 Warszawa, www.ciop.pl

Eliza Misiecka, Magdalena Okrzeja, Małgorzata Dębińska

GENESIS PR