„Polscy okuliści kontra jaskra”. Druga edycja ogólnopolskiej akcji bezpłatnych badań przesiewowych w kierunku jaskry

„Polscy okuliści kontra jaskra” to projekt zainicjowany i realizowany przez Polskie Towarzystwo Okulistyczne (PTO) oraz Sekcję Jaskry PTO, przy współudziale Polskiego Związku Niewidomych. - Już po raz drugi my okuliści wychodzimy do naszych pacjentów oferując im bezpłatne badania okulistyczne w kierunku jaskry - mówi prof. dr hab. n. med. Iwona Grabska-Liberek, Kierownik Kliniki Okulistyki Centrum Medycznego Kształcenia Podyplomowego SPSK im. prof. dr W. Orłowskiego w Warszawie, Konsultant Wojewódzki w Dziedzinie Okulistyki, Prezes Polskiego Towarzystwa Okulistycznego. - Ubiegłoroczna akcja cieszyła się tak ogromnym zainteresowaniem zarówno ze strony pacjentów, jak i lekarzy, że postanowiliśmy ją kontynuować. W tym roku do projektu przystąpiły aż 64 placówki z 38 miast - dodaje prof. Iwona Grabska-Liberek.

W ramach akcji podobnie jak w roku ubiegłym wszyscy chętni, którzy zgłoszą się do wyznaczonych placówek okulistycznych będą mieli wykonany pomiar ciśnienia wewnątrzgałkowego, badanie dna oka oraz badanie grubości rogówki. W przypadku wyniku pozytywnego, każdy z pacjentów zostanie objęty opieką specjalistyczną.

- Udostępnianie pacjentom bezpłatnych badań w kierunku wczesnego wykrycia jaskry to bardzo ważny krok w walce z tą podstępną chorobą. W przypadku jaskry nie możemy mówić o profilaktyce, a jedynie o wczesnej diagnostyce - podkreśla prof. Iwona Grabska-Liberek.

- Na świecie jaskra dotyka około 3,54% osób powyżej 40. roku życia. Innymi słowy około 60 milionów osób cierpi na jaskrę, z czego około 10% procent z powodu jaskry jest obuocznie niewidomych. Tak wysoki odsetek osób ślepych związany jest z bezobjawowym przebiegiem choroby, nieregularnymi kontrolami okulistycznymi oraz późnym postawieniem rozpoznania - często w momencie, gdy uszkodzenia spowodowane przez jaskrę są zaawansowane. W Polsce aż 70% przypadków jaskry wykrywana jest zbyt późno, by uratować widzenie, nawet przy intensywnym leczeniu. - mówi prof. dr hab. n. med. Bożena Romanowska-Dixon, Kierownik Oddziału Klinicznego Okulistyki i Onkologii Okulistycznej Szpitala Uniwersyteckiego w Krakowie, Wiceprezes Polskiego Towarzystwa Okulistycznego.

Jaskra jest drugą po zaćmie najczęstszą przyczyną ślepoty w krajach rozwiniętych, jednak zdaniem Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) dużo groźniejszą, ponieważ utrata wzroku jest nieodwracalna. W Polsce problem jaskry może dotyczyć nawet 800 tys. osób.

- Na jaskrę może zachorować każdy, bez względu na wiek. Należy jednak pamiętać, że są osoby szczególnie narażone. Do czynników ryzyka zachorowania na jaskrę należą m.in. podwyższone ciśnienie wewnątrzgałkowe (IOP), krótkowzroczność, rodzinne występowanie jaskry, choroby układu sercowo-naczyniowego takie jak zaburzenia rytmu serca czy nadciśnienie tętnicze. Także u osób o bardzo niskim ciśnieniu tętniczym częściej dochodzi do tej choroby. - mówi prof. dr hab. n. med. Jacek Szaflik, Kierownik Katedry i Kliniki Okulistyki II Wydziału Lekarskiego Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego, Prezes-elekt Polskiego Towarzystwa Okulistycznego.

- Brak podwyższonego ciśnienia wewnątrzgałkowego (IOP) nie wyklucza występowania jaskry. Nawet 50% pacjentów z uszkodzeniem jaskrowym ma ciśnienie wewnątrzgałkowe utrzymujące się poniżej 22mmHg, czyli w normie. Dlatego diagnozując pacjenta z podejrzeniem jaskry w wywiadzie należy zawsze badać dno oka i grubość rogówki - podkreśla dr hab. n. med. Anna Kamińska, Przewodnicząca Sekcji Jaskry Polskiego Towarzystwa Okulistycznego.

Badanie w kierunku jaskry należy wykonać co 2 lata, a w przypadku osób z grupy podwyższonego ryzyka co 6-12 miesięcy.

Badania w diagnostyce jaskry [1]:

* stereoskopowa ocena tarczy n. II - podstawową metodą obrazowania tarczy nerwu wzrokowego jest oftalmoskopia, która służy ocenie ewentualnych jego ubytków. Lekarz bada kształt tarczy, zagłębienia, proporcje ich wielkości i symetrię;

* tonometria - pomiar ciśnienia wewnątrzgałkowego;

* pachymetria - pomiar grubości rogówki w jej centrum;

* gonioskopia - metoda badania kąta przesączania przy pomocy gonioskopu (specjalnej soczewki). Pozwala ocenić czy kąt przesączania jest otwarty i szeroki czy też wąski i zamknięty, a także wskazuje ilość barwnika w kącie;

* perymetria - jest jednym z podstawowych badań czynnościowych funkcji widzenia, wskazuje ewentualne ubytki w polu widzenia spowodowane jaskrą (ograniczenie pola widzenia, mroczki).

Jaskra - mechanizm powstawania

Istnieją 2 podstawowe odmiany jaskry o zbliżonym mechanizmie powstawania – jaskra otwartego kąta i jaskra zamykającego się kąta przesączania.

Ciecz wodnista, która jest stale wytwarzana w oku i zapewnia prawidłowe jego funkcjonowanie, opuszcza gałkę oczną i dostaje się do krwioobiegu w miejscu nazywanym kątem przesączania. Jeżeli odpływ płynu jest blokowany, wzrasta ciśnienie wewnątrzgałkowe, co prowadzi do ucisku na nerw wzrokowy.

W konsekwencji włókna nerwowe są niszczone, a nerw wzrokowy zanika, ograniczając pole widzenia i w końcowym etapie powodując ślepotę.

W jaskrze otwartego kąta przesączania odpływ cieczy wodnistej jest ograniczony. Ciśnienie wzrasta powoli, tym samym nerw wzrokowy jest niszczony stopniowo. Ta odmiana jaskry stanowi około 90% przypadków w Europie [2]. Zazwyczaj nie daje wyraźnych objawów. Okresowo mogą wystąpić bóle gałek ocznych, bóle głowy, zamazanie widzenia określane jako obraz „tęczowych kół” wokół źródeł światła. Objawy te często nie są kojarzone ze schorzeniem oczu. Zdarza się również, że chorzy w zaawansowanym stadium jaskry zgłaszają się do okulisty w celu dobrania okularów, nieświadomi prawdziwej przyczyny trudności z widzeniem [3].

W przypadku jaskry zamykającego się kąta przesączania specyficzna budowa przedniej części oka powoduje, że odpływ cieczy wodnistej jest blokowany przez tęczówkę, co prowadzi do wzrostu ciśnienia i wystąpienia ostrego ataku jaskry. Do zaburzenia może dojść np. w wyniku silnego stresu albo poszerzenia źrenicy. Wtedy w krótkim czasie mogą zanikać włókna nerwowe, powodując ślepotę. W jaskrze zamykającego się kąta możliwe jest wystąpienie silnych objawów bólowych głowy i oczu, przekrwienie gałek ocznych, nudności, wymioty, pogorszenie widzenia, wrażenie „tęczowej poświaty”. Z powodu wzrostu ciśnienia gałki oczne są twarde jak kamień [4]. Taki stan wymaga natychmiastowej interwencji lekarza.