Jak wskazują autorzy raportu „The value of prevention for economic growth and the sustainability of healthcare, social care and welfare systems”, w obliczu aktualnych wyzwań, z jakimi mierzy się Unia Europejska, w tym powolnego wzrostu gospodarczego, transformacji demograficznej i epidemiologicznej, potrzebna jest zmiana modelu opieki zdrowotnej z reaktywnego (leczenia chorób) na proaktywny (promocję zdrowia), uwzględniając inwestycje w profilaktykę zdrowotną. Dokument został opracowany przez The European House – Ambrosetti w partnerstwie z Vaccines Europe oraz IFMPA.

Dostępne badania dowodzą, że inwestycja w profilaktykę przynosi realne korzyści. Każde 1 euro wydane na profilaktykę generuje zwrot w wysokości 14 euro. Z kolei szczepienia dorosłych mogą przynieść społeczeństwu i gospodarce nawet 19-krotność inwestycji. Szczepienia odegrały kluczową rolę w zmniejszeniu częstości występowania i śmiertelności wielu chorób zakaźnych, które kiedyś stanowiły poważne zagrożenie dla zdrowia publicznego. Skuteczność szczepień była tak duża, że zapomniano już o niszczycielskim wpływie chorób, takich jak polio i ospa prawdziwa. W latach 1980-2019 globalny wskaźnik śmiertelności z powodu chorób zakaźnych na 100 tys. mieszkańców spadł o 64,2%, a w Europie – o 59,2%. Badanie WHO/Europe dowodzi, że od grudnia 2020 r. do marca 2023 r. szczepienia przeciwko COVID-19 odegrały kluczową rolę w zmniejszeniu liczby zgonów o co najmniej 59%, ratując życie ponad 1,6 mln osób w europejskim regionie WHO. Tymczasem dziś tylko niewielki procent krajowych budżetów zdrowotnych przeznaczanych jest na profilaktykę, a jeszcze mniej na szczepienia. Aż 77% krajów europejskich na szczepienia wydaje mniej niż 0,5% budżetu na opiekę zdrowotną. – Analizując bezsprzeczne dowody na wartość profilaktyki – zarówno dla jednostki, jak i całego społeczeństwa – pojawia się pytanie, dlaczego wciąż kraje europejskie inwestują w nią tak mało? Autorzy raportu zwracają uwagę na to, że programy profilaktyczne, głównie strategie szczepień, są podatne na cięcia budżetowe, ponieważ korzyści z inwestycji nie są obserwowane natychmiast. Na wydatki przeznaczane na profilaktykę powinniśmy zatem patrzeć jak na inwestycję. To ważne, gdyż koncentrując się na profilaktyce, kraje europejskie mogą złagodzić przyszłe obciążenie swoich systemów opieki zdrowotnej – mówi dyrektor generalny INFARMA Michał Byliniak.

W obliczu wyzwań gospodarczych, demograficznych, epidemiologicznych i politycznych, z jakimi mierzy się Unia Europejska, inwestycje w profilaktykę stały się niezbędne. Starzejące się społeczeństwo na całym kontynencie europejskim wymaga coraz większych wydatków na zdrowie, a malejąca liczba osób w wieku produkcyjnym skutkuje zmniejszeniem wpływów z podatków. Prognozy wskazują, że do 2050 r. aż 19,9% populacji UE będzie w wieku powyżej 80 lat, a 1 na 3 osoby (29%) będzie w grupie wiekowej 65+. Obciążenie finansowe krajów UE potęgowane jest powolnym wzrostem gospodarczym. Co więcej, zarówno choroby zakaźne, jak i niezakaźne stanowią coraz większe obciążenie dla krajowych systemów opieki zdrowotnej. Działania reaktywne są dziś niewystarczające. To inwestycja w profilaktykę pozwoli sprostać tym wieloaspektowym wyzwaniom. Raport dowodzi jednak dużych dysproporcji w zakresie inwestycji w profilaktykę wśród państw Unii Europejskiej. W Austrii na ten cel przeznacza się aż 10,3% ogółu wydatków na zdrowie, w Danii 8,9%, podczas gdy na Słowacji jedynie 1,6%, a w Polsce – 2,1%. W Austrii na profilaktykę wydaje się rocznie aż 481 euro na osobę, w Holandii 395 euro, w Polsce – jedynie 36 euro. – Z uwagi na wyzwania zdrowotne stojące przed Unią Europejską niezbędne jest dążenie do zmniejszenia dysproporcji między krajami w zakresie inwestycji w profilaktykę. Niepokojące jest to, że Polska plasuje się na drugim od końca miejscu w zakresie wydatków na profilaktykę na osobę. Nadzieja na zmianę tej sytuacji pojawia się wraz z dostrzeżeniem przez decydentów w Polsce wartości i znaczenia profilaktyki. Tym bardziej cieszy nas, że to właśnie profilaktyka wymieniana jest jako jeden ze zdrowotnych priorytetów Prezydencji Polski w Radzie Unii Europejskiej. To stwarza niepowtarzalną szanse dla Polski i UE na nowe otwarcie w tym obszarze – zwraca uwagę Michał Byliniak.

Od 2000 r. liczba badań klinicznych szczepionek prowadzonych w Unii Europejskiej spadła o 35%, a na przestrzeni lat to właśnie dzięki szczepieniom udało się wyeliminować szereg poważnych zagrożeń – ospa prawdziwa została całkowicie wyeradykowana, a zachorowania na m.in. polio czy błonicę spadły na naszym kontynencie praktycznie do zera. – Obok konieczności zwiększenia inwestycji w profilaktykę dostrzegamy również potrzebę dalszej edukacji społeczeństwa w zakresie korzyści, jakie za sobą niesie. Alarmujące są dane zarówno dotyczące niskiego odsetka osób zaszczepionych, jak i tych poddających się badaniom profilaktycznym – podkreśla Michał Byliniak.

Autorzy raportu wskazują na to, że w tym krytycznym dla UE momencie zostały wprowadzone nowe ramy zarządzania gospodarczego (z ang. NEGF – New Economic Governance Framework), które dają możliwość rozważenia inwestycji w sektor opieki zdrowotnej, zwłaszcza profilaktykę, jako inwestycji w zabezpieczenie społeczne. Przezwyciężenie trwającego tzw. permanentnego kryzysu wymaga podjęcia konkretnych działań. Zgodnie z ich rekomendacjami w perspektywie krótkoterminowej konieczne jest, aby inwestycje w profilaktykę (zwłaszcza w szczepienia) zostały uznane za korzystne dla długoterminowej stabilności budżetowej i zapewniania większej elastyczności w ramach planów fiskalnych państw członkowskich. W perspektywie średnio- i długoterminowej nowe zmienione zasady fiskalne powinny wykluczać inwestycje w profilaktykę i szczepienia z obliczeń poziomów deficytu lub zadłużenia państw członkowskich przy ocenie zgodności z regułami fiskalnymi.

Profilaktyczna opieka zdrowotna przekłada się nie tylko na wydłużenie życia i poprawę jego jakości, ale przynosi również korzyści ekonomiczne, takie jak oszczędności w wydatkach na opiekę zdrowotną i zwiększoną produktywność pracowników, wspierając tym samym wzrost gospodarczy i społeczny kraju oraz jego odporność. Co więcej, ograniczenie wydatków publicznych uwalnia zasoby, które można przeznaczyć na poprawę jakości świadczonych usług, badania i rozwój w zakresie leczenia chorób nieuleczalnych i inwestycji w sektory, takie jak edukacja czy zatrudnienie.