Hipertermię możemy zdefiniować jako stan podwyższonej temperatury ciała, która spowodowana jest działaniem czynników zewnętrznych (np. słońce) lub wewnętrznych (nadmiar ciepła wytworzony w organizmie bądź zaburzenie jego przemian).

 - W przypadku samego procesu hipertermii, możemy wyróżnić jej dwa rodzaje – tłumaczy Dariusz Droś, prezes zarządu Centrum Medycznego Onkologii i Hipertermii w Warszawie. -  Pierwsza, tzw. patologiczna, powiązana jest z niekontrolowaną gorączką powyżej 42⁰C, która stanowi zagrożenie dla zdrowia i życia pacjenta. W drugim przypadku mamy do czynienia z formą terapeutyczną, czyli celowo wywoływaną w celu osiągnięcia zamierzonego efektu w organizmie.

W potocznym znaczeniu, podwyższona temperatura ciała powiązana z hipertermią kojarzona jest jako sygnał ukazujący niepokojące zmiany w organizmie. W przypadku jej kontrolowanego wywoływania, ma właściwości lecznicze. Jest stosowana m. in. w onkologii (w skojarzeniu z chemio -  i radioterapią). Pierwsze wzmianki użycia tej metody w terapii pacjentów sięgają czasów Hipokratesa, a w nowożytności 1866 r., gdy niemiecki lekarz Bush opisał korzystny wpływ podwyższonej temperatury w przypadku mięsaków tkanek miękkich.

Typy hipertermii w terapii

Hipertermia terapeutyczna stosowana jest w trzech podstawowych trybach. Po pierwsze, możliwe jest wykorzystanie  tzw. metody perfuzyjnej, stosowanej wyłączne w wyspecjalizowanych szpitalach oraz oddziałach chirurgicznych. Polega ona na wyodrębnieniu z krwiobiegu odcinka naczynia krwionośnego odpowiedzialnego za ukrwienie danego narządu, a następnie przetaczaniu krwi z cytostatykiem przy jednoczesnym jej podgrzaniu. Innymi słowy, tkanka nowotworowa jest płukana ciepłym (powyżej 40⁰C) chemioterapeutykiem, co podwyższa skuteczność jego działania. Hipertermia perfuzyjna znalazła zastosowanie w leczeniu onkologicznym przerzutowych nowotworów otrzewnej (m. in. rak jelita grubego, międzybłonniaka otrzewnej).

Kolejny typ to hipertermia miejscowa, powiązana z lokalnym ogrzewaniem tkanek czy narządów. Stosowana jest przede wszystkim w przypadku zlokalizowanych guzów litych. Nagrzanie zmienionego miejsca powoduje pochłanianie energii poprzez białka komórek nowotworowych oraz zmianę ich metabolizmu i śmierć bez wpływu na zdrowe tkanki.

Analogicznie, hipertermia ogólnoustrojowa polega na ogrzaniu całego organizmu do określonej temperatury w pewnych odstępach czasowych przy regulowanej długości takich zabiegów. W przypadku terapii onkologicznej, metoda ta znajduje zastosowanie wobec nowotworów rozsianych i z przerzutami. Udowodniono również jej korzystny wpływ na system immunologiczny.

Gdzie hipertermia terapeutyczna znajduje zastosowanie?

Szeroko badanym zastosowaniem hipertermii terapeutycznej jest terapia skojarzona z cytostatykami lub radioterapią w onkologii. Podwyższenie temperatury zmian nowotworowych powoduje liczne zmiany w ich fizjologii. Pierwsza z nich powiązana jest z wydzieleniem białek szoku cieplnego (ang. heat shock proteins - Hsp): Hsp70, Hsp72, stanowiących swoiste markery dla przeciwciał. Hsp70 przyłącza się głównie do błony komórek nowotworowych. W tych warunkach przeciwciała rozpoznają oraz atakują tak oznaczone struktury. Mechanizm ten umożliwia pobudzenie układu immunologicznego.

Istnieje również ogólne zjawisko przyspieszenia metabolizmu oraz krążenia. Komórki nowotworowe, w wyniku szybkiego rozrostu, charakteryzują się chaotycznym unaczynieniem tkanki, a podwyższona temperatura dodatkowo utrudnia ich odżywianie. Dodatkowo, nagromadzony w ich wnętrzu dwutlenek węgla służy do nadmiernej produkcji kwasu mlekowego. Ostatecznie doprowadza to do zakwaszenia takich komórek oraz śmierci na drodze apoptozy.

Hipertermię terapeutyczną, oprócz szerokiego zastosowania onkologicznego, analizuje się w innych gałęziach medycyny. Przeprowadzone badania wykazały korzystny wpływ regularnie stosowanej metody na obniżenie ciśnienia tętniczego. Pozytywne działanie odnotowano również w przypadku schorzeń reumatycznych, nadmiernego napięcia mięśni, chronicznego zapalenia stawów kręgosłupa, fibromialgii czy sklerodermii systemowej. Bada się również użycie hipertermii ogólnoustrojowej w  medycynie sportowej w przypadku powysiłkowej regeneracji mięśni.

{page_break}

Efekt stosowania w onkologii

Najczęstszym efektem stosowania hipertermii terapeutycznej w onkologii jest zmniejszenie wielkości guza, co umożliwia jego operacyjne usunięcie.  Sama hipertermia nie jest stosowana w monoterapii, a zawsze w skojarzeniu z odpowiednią podstawową metodą leczenia.  Hipertermia wykazała właściwości wspomagające leczenia cytostatykami oraz promieniowaniem jonizującym.

- Gorączka jest radio- i chemiouczulaczem. Wystawia tkankę nowotworową na skuteczniejsze działanie standardowej terapii – podkreśla Dariusz Droś. - W skojarzeniu z chemio- i radioterapią jest świetnym dopełniaczem zwiększającym szansę na leczenie. W przypadku skuteczności działania, wskaźnik przeżycia dla pacjentów kształtuje się na poziomie 5 - 70%, w zależności od użytego cytostatyka oraz stadium rozwoju i typu nowotworu.

Zalety oraz ograniczenia stosowania terapeutycznej hipertermii

Główną zaletą stosowania hipertermii terapeutycznej jest jej nietoksyczność w porównaniu z produktami medycznymi.

- W przypadku takiego zabiegu, nie podajemy organizmowi nic innego jak energię, którą często w systemie samoobrony powinien sam wyprodukować – dodaje Dariusz Droś.

Poza tym, ma bardzo mało skutków ubocznych. Możliwe jest jej zastosowanie w przypadku różnych typów nowotworów i schorzeń, a także dostosowanie planu terapeutycznego do indywidualnych potrzeb pacjenta.

Mimo wielu korzyści wynikających z zastosowania hipertermii terapeutycznej, istnieją jej pewne przeciwwskazania.

-  Absolutną dyskwalifikacją do hipertermii miejscowej jest rozrusznik serca, obecność implantów oraz klamer w nagrzewanym obszarze – tłumaczy Dariusz Droś. - Użycie fal elektromagnetycznych w takim przypadku mogłoby niekorzystnie wpłynąć na organizm. Z kolei z zabiegów hipertermii całego ciała wyłączone są zarówno kobiety w ciąży jak i pacjenci cierpiący np. na ostre zapalenia wątroby czy przewlekłą niewydolność nerek.

Bezpieczeństwo stosowania hipertermii terapeutycznej

Pcała procedura powiązana jest ze sztucznym podniesieniem temperatury ciała. Stąd pytania o bezpieczeństwo jej stosowania oraz możliwe efekty uboczne.

- Jednym z przeciwwskazań jest nadwrażliwość termiczna – podkreśla Dariusz Droś. - Każda osoba ma inną wrażliwość na wysoką temperaturę. Może to doprowadzić do pojawienia się stanów złego samopoczucia. Z tego powodu z terapii rezygnuje maksymalnie 5% pacjentów.

Pacjenci klasyfikowani są do zabiegu po uzyskaniu odpowiedniego wywiadu środowiskowego. W przypadku hipertermii ogólnoustrojowej, temperatura ciała pacjenta mierzona jest podczas zabiegu w trzech punktach:  per rectum, pod pachą i na skroni. Ponadto, kontrolowany jest puls oraz saturacja tlenowa. W przypadku zastosowania onkologicznego wymagana jest obecność pielęgniarki oraz lekarza.

– Producenci sprzętu medycznego dbają o zmniejszenie do minimum możliwość poparzenia pacjenta – przekonuje Dariusz Droś. – W zabiegu hipertermii całego ciała stosuje się promieniowanie typu A, wnikające do wnętrza ciała i tam oddające swoją energię, co również obniża to ryzyko. Z kolei urządzenia do hipertermii miejscowej są wyposażone w zaawansowany system chłodzenia elektrod prowadzący do analogicznego skutku przeciwpoparzeniowego.