Spośród wszystkich narządów w organizmie ludzkim to właśnie trzustka posiada największą zdolność do syntezy białek, w tym enzymów trawiennych. Enzymy te obejmują lipazy trawiące tłuszcze, amylazy - węglowodany oraz proteazy, rozkładające białka. W skrócie bez sprawnej trzustki nie ma mowy o prawidłowej przemianie materii. Narząd ten w pełni zasługuje na miano wysokowydajnej chemicznej fabryki, która każdego dnia wytwarza do 3 litrów soków. Trzustka jest w stanie naprawdę długo „chorować” zanim da odczuć jakiekolwiek objawy, stąd tak trudne jest szybkie zdiagnozowanie jej dysfunkcji. Udowodniono, że funkcje zewnątrzwydzielnicze (produkcja soków trawiennych) są upośledzone dopiero wtedy, gdy uszkodzone jest około 90% jej miąższu. Ostre zapalenie trzustki (OZT) to stan zagrożenia życia, natomiast rak zwykle jest wykrywany u pacjenta w stadium zaawansowanym, kiedy choremu w zasadzie nie sposób pomóc.
Niedobór trzustkowych enzymów jest spowodowany zwykle zapaleniem, mukowiscydozą lub usunięciem narządu z powodu nowotworu. Jeżeli zdolność zewnątrzwydzielnicza sięga zaledwie 10% dochodzi do upośledzenia trawienia tłuszczy i białka co może objawiać się tzw. steatorrheą (stłuszczone stolce), azotorrheą (nadmiar azotu w kale), zaburzeniem wchłaniania witamin i utratą masy ciała. Niestrawność, nazywana także dyspepsją, może być spowodowana obecnością w śluzówce żołądka np. Helicobacter pylori, nadużywaniem leków z grupy NLPZ lub mieć swoje podłoże właśnie w powyżej opisanej dysfunkcji wydzielniczej trzustki (dyspepsja czynnościowa). Pomimo, iż niestrawność nie wydaje się zmniejszać sama w sobie długości życia, to na pewno obniża jego jakość. Szacuje się, że 25 % ludzi „zachodniego świata” boryka się z tym problemem.

Aktualne wytyczne zalecają stosowanie leków, które będą zmniejszać wydzielanie kwasu solnego w żołądku, czyli antagonistów receptora H2 (np. ranitydyna) lub inhibitorów pompy protonowej (np. omeprazol). Niekiedy rekomendowane są także leki prokinetyczne (metoklopramid) i trójpierścieniowe antydepresanty ze względu na ich działanie cholinolityczne (rozkurcz mięśni gładkich). Suplementacja enzymów trzustkowych nie jest często wykorzystywaną metodą, tymczasem pierwsze doświadczenia z ich udziałem wykazują bardzo korzystny profil działania redukując wzdęcia, gazy i uczucie rozpierającej pełności po spożyciu zwłaszcza tłustego posiłku. Leczenie enzymami trzustkowymi poprawia również wchłanianie witamin A, D, E, K oraz z grupy B.

Przed 2005 rokiem na rynku było dostępnych zaledwie kilka preparatów będących substytutem enzymów trzustkowych. Produkty te zawierały pankreatynę, czyli lipazę, amylazę i proteazę, pochodzenia świńskiego lub bydlęcego. FDA w odpowiedzi na pozytywne efekty suplementacji zaleciła, aby do 2010 roku producenci leków z tej kategorii przedstawili dowody ich skuteczności, bezpieczeństwa stosowania i jakości. W ten sposób  na światowym rynku leków dziś obecnych jest 7 preparatów będących zatwierdzonymi przez FDA : Kreon ®, Pancreaze ®, Pertzye ™ , Ultresa ™ , Viokace ™ , Zenpep ® i Pancrelipase ™ 5000. Niektóre z wymienionych leków zawierają pankreatynę (mieszankę enzymów w różnych proporcjach), inne jeden konkretny enzym. W zasadzie wszystkie preparaty mają postać kapsułek dojelitowych, aby mogły zadziałać w miejscu docelowym. Dodatkowo leki nowszej generacji zawierają wewnątrz kapsułki setki mikrogranulek, które w ciągu zaledwie 2 minut ulegają rozpuszczeniu w żołądku by jak najszybciej trafić do dwunastnicy- miejsca swojego działania. Enzymy trzustkowe są dostępne także jako dodatki żywieniowe i suplementy. Od ich producentów nie są wymagane badania biodostępności, stąd trwałość tych produktów w żołądku, a przez to skuteczność w jelicie cienkim jest nieznana.

Komu więc powinniśmy polecać enzymy trzustkowe?
Na pewno osobom chorym na mukowiscydozę. Zewnętrzna suplementacja pomaga zwalczać niedożywienie związane z zaburzeniami trawienia i wchłaniania. Preparaty poleca się także osobom cierpiącym na przewlekłe zapalenia trzustki, zespół upośledzonego wchłaniania, z niedrożnością przewodu trzustkowego lub żółciowego oraz osobom starszym z dysfunkcją tego narządu. Enzymy nie leczą natomiast ostrego zapalenia trzustki, ale są wymieniane jako użyteczna suplementacja w okresie rekonwalescencji po OZT. Dawkowanie powinien ustalić lekarz gastrolog indywidualnie, zależnie od potrzeb chorego. Lek powinno przyjmować się w tuż przed lub/i w trakcie posiłku popijając wodą, aby enzymy dobrze wymieszały się ze zmiażdżonym pokarmem. Na dyspepsję czynnościową mogą cierpieć także niemowlęta i małe dzieci. Wówczas zaleca się wymieszanie zawartości kapsułki z sokiem lub pokarmem o kwaśnym czy obojętnym odczynie. Nie zaleca się mieszania z mlekiem ze względu na jego charakter zasadowy i zbyt wczesną aktywację enzymów.

A jak w inny sposób mogą sobie pomóc pacjenci ze stwierdzoną dyspepsją czynnościową? Niebagatelną rolę jak zawsze odgrywa tutaj tryb życia, unikanie posiłków o wysokiej zawartości tłuszczu, spożywanie posiłków częstszych i mniejszych objętościowo w ciągu dnia, wykluczenie alkoholu z diety (alkohol jest przyczyną około 50% przypadków ostrego zapalenia trzustki). Leki zobojętniające kwas żołądkowy również u znacznej części pacjentów powinny przynieść ulgę.

red. Magdalena Habuz