Choroby układu krążenia, w tym niewydolność serca, są odpowiedzialne za blisko 1/3 wszystkich zgonów w krajach Europy Środkowo-Wschodniej i regionu Morza Bałtyckiego [1]. Co więcej, śmiertelność z powodu schorzeń serca i naczyń pozostaje w tym regionie znacznie wyższa niż w wysoko rozwiniętych państwach Europy Zachodniej. Eksperci reprezentujący 11 krajów regionów Europy Środkowo-Wschodniej i Morza Bałtyckiego (Bułgarię, Chorwację, Czechy, Estonię, Węgry, Łotwę, Litwę, Polskę, Rumunię, Serbię, Słowację i Słowenię) przeanalizowali dostępne dane literaturowe i przeprowadzili badania ankietowe, na podstawie których wskazali wspólne wyzwania dla całego regionu w obszarze opieki w niewydolności serca, w odniesieniu do analogicznych danych pochodzących z pięciu krajów krajach Europy Zachodniej: Francji, Niemczech, Włoszech, Hiszpanii i Wielkiej Brytanii.

Różne kraje, wspólne wyzwania

– Na wstępie naszych badań przeanalizowaliśmy dostępne dane literaturowe, aby zebrać informacje na temat epidemiologii dotyczącej niewydolności serca w 11 krajach regionów Europy Środkowo-Wschodniej i Morza Bałtyckiego. Częstość występowania niewydolności serca w tych państwach wynosiła 1,6-4,7% (w Polsce 1,8%), równocześnie zapadalność szacowano na 3,1-6,0 na 1000 osobolat (w Polsce 3,1). Ze względu na stosunkowo niewielką liczbę opublikowanych danych na temat leczenia niewydolności serca w badanych państwach, w ramach dwóch dodatkowych badań ankietowych przeprowadzonych wśród reprezentantów 11 państw, zebraliśmy także informacje na temat lokalnych praktyk w zakresie zarządzania opieką w niewydolności serca. Na podstawie połączonych wyników, z przeglądu literatury oraz wyników ankiet, stworzyliśmy indywidualne dla każdego badanego kraju profile opieki w niewydolności serca. Dodatkowo opracowaliśmy wspólny dla wszystkich analizowanych państw schemat optymalnej ścieżki pacjenta z niewydolnością serca, a także propozycje działań naprawczych. Celem opracowania było stworzenie recepty na poprawę kluczowych wskaźników jakości i efektywności opieki w tym obszarze medycyny w regionach Europy Środkowo-Wschodniej i Morza Bałtyckiego – wyjaśnia prof. Piotr Ponikowski, dyrektor Instytutu Chorób Serca Uniwersyteckiego Szpitala Klinicznego we Wrocławiu, rektor Uniwersytetu Medycznego we Wrocławiu.

Pięć głównych wyzwań

Na podstawie analizy zebranych danych eksperci zdefiniowali dla regionu Europy Środkowo-Wschodniej i Morza Bałtyckiego pięć wspólnych barier utrudniających optymalną opiekę nad pacjentem w niewydolności serca. Są to:

* brak danych epidemiologicznych (w tym przede wszystkim rejestrów);

* niska świadomość niewydolności serca;

* brak krajowych strategii poświęconych niewydolności serca;

* luki w infrastrukturze i systemach opieki zdrowotnej;

* niewystarczający dostęp do nowoczesnych metod leczenia niewydolności serca.

Pięć kierunków działań naprawczych

W toku prac wskazano także propozycje działań naprawczych, których celem jest poprawa kluczowych wskaźników jakości i efektywności opieki w niewydolności serca, to jest:

* ustanowienie regionalnych i krajowych prospektywnych rejestrów niewydolności serca w celu systematycznego gromadzenia danych epidemiologicznych;

* organizowanie kampanii edukacyjnych skierowanych do społeczeństwa, pacjentów, opiekunów i personelu medycznego;

* utworzenie formalnych strategii postępowania w niewydolności serca w celu ustalenia jasnych i mierzalnych celów polityki w tym obszarze medycyny oraz wsparcia planowania budżetu dedykowanego temu sektorowi opieki medycznej;

* poprawa dostępu do ośrodków zapewniających wysoką jakość opieki, multidyscyplinarnych zespołów opieki, badań diagnostycznych i telemedycyny, w tym telemonitoringu;

* ustanowienie krajowych programów monitorowania procesu leczenia w celu opracowania polityk zapewniających zarezerwowanie odpowiednich proporcji budżetów na innowacyjne terapie stosowane w leczeniu niewydolności serca.

Zdaniem ekspertów zaproponowane kierunki działań stanowią pierwszy krok na drodze do poprawy wyników leczenia pacjentów z niewydolnością serca w regionach Europy Środkowo-Wschodniej i Morza Bałtyckiego. Jak zaznaczają badacze, celem działań powinno być dążenie do efektywnego zmniejszenia dysproporcji w opiece nad pacjentami z niewydolnością serca pomiędzy państwami Europy. Według ekspertów kluczowe wyzwanie stanowi zwiększanie poziomu finansowania opieki zdrowotnej, w tym środków przeznaczanych na profilaktykę, diagnostykę i terapię niewydolności serca. Za istotne specjaliści uznają optymalizowanie dostępu do innowacyjnych terapii  – zawartych w wytycznych towarzystw naukowych, o potwierdzonym bezpieczeństwie i skuteczności. Według danych z raportu obecnie na dostęp do innowacyjnych terapii pacjenci z regionów Europy Środkowo-Wschodniej i Morza Bałtyckiego czekają średnio o 304 dni dłużej niż pacjenci z krajów z grupy wysoko rozwiniętych państw Europy Zachodniej.

Niewydolność serca – aktualne wyzwania dla Polski

W kontekście stworzonego w ramach prac analitycznych indywidualnego profilu krajowego badacze wyróżnili wyzwania charakterystyczne dla polskiego systemu opieki w niewydolności serca. W zakresie epidemiologii podano, że liczbę chorych na niewydolność serca w Polsce szacuje się na 1,2 mln i zaznaczono, że liczba ta stale rośnie. Chociaż wskaźnik zapadalności i śmiertelności nie jest w Polsce najgorszy w regionach Europy Środkowo-Wschodniej i Morza Bałtyckiego, Polska ma w stosunku do pozostałych badanych państw wyjątkowo wysoki wskaźnik hospitalizacji z powodu niewydolności serca. Jak wyjaśnia prof. Jadwiga Nessler, kierownik Kliniki Choroby Wieńcowej i Niewydolności Serca Instytutu Kardiologii Collegium Medicum Uniwersytetu Jagiellońskiego, pełnomocnik Zarządu Głównego Polskiego Towarzystwa Kardiologicznego ds. Inicjatyw w Niewydolności Serca, to problem istotny z kilku powodów: – Po pierwsze, każda hospitalizacja z powodu zaostrzeń niewydolności serca istotnie pogarsza rokowanie. Po drugie, jest to wysoko kosztochłonna metoda opieki, która znacząco obciąża budżet narodowego płatnika (i, w pewnym uproszczeniu, uszczupla budżet, który można byłoby przeznaczyć np. na refundację innowacyjnych terapii niewydolności serca). Po trzecie, dostęp do specjalistów kardiologów, poradni niewydolności serca i opieki w ośrodkach referencyjnych jest ograniczony i niewystarczający, co utrudnia zapewnienie optymalnej opieki pacjentom.

W zakresie opracowywanych rozwiązań badacze wymieli wdrażane w Polsce elementy programów opieki koordynowanej nad pacjentami z niewydolnością serca. Eksperci przyznali, że postulowany Program Koordynowanej Opieki nad Pacjentami z Niewydolnością Serca KONS powinien zostać wdrożony w pełnym zakresie i w skali ogólnopolskiej, a nie jako program pilotażowy. – Jako przedstawiciele zawodów medycznych, zaangażowanych w opiekę nad pacjentami z niewydolnością serca, postulujemy rozszerzenie opieki ambulatoryjnej (AOS) i wykorzystanie potencjału pielęgniarek-edukatorek niewydolności serca. Dostrzegamy potrzebę intensyfikacji działań edukacyjnych, w tym realizacji ogólnopolskich kampanii świadomościowych poświęconych prewencji pierwotnej i wtórnej niewydolności serca oraz szerszej współpracy towarzystw naukowych z organizacjami pacjentów. Jako Polskie Towarzystwo Kardiologiczne podejmujemy inicjatywy w wymienionych obszarach – mówi prof. Izabella Uchmanowicz, kierownik Zakładu Pielęgniarstwa Internistycznego Uniwersytetu Medycznego we Wrocławiu, prezydent The Association of Cardiovascular Nursing and Allied Professions of European Society of Cardiology (ACNAP ESC). W kontekście dostępności optymalnych metod leczenia za aktualne potrzeby eksperci uznają poszerzanie dostępu do innowacyjnych terapii, rozumiane jako refundowanie nierefundowanych jeszcze, a zawartych w wytycznych towarzystw naukowych, technologii oraz poszerzanie zakresu refundacji dla refundowanych, ale w ograniczonym zakresie, rozwiązań lekowych i nielekowych.