Praktyka branży

Na wielu rynkach częstokroć stosowanym zabiegiem handlowym jest oferowanie konsumentom telefonicznie lub za pośrednictwem korespondencji tradycyjnej spotkań-pokazów różnorodnych towarów i usług. W niektórych przypadkach zaproszenie jest wyraźnie oznaczone jako pokaz handlowy firmy X. W innych konsumenci są zapraszani na spotkanie jako laureaci konkursów, tzw. „wylosowani”. W tym drugim przypadku firma Y zapewnia, że nagroda jest gwarantowana, a podczas spotkania dojdzie do prezentacji innych produktów tej firmy. Podczas tego spotkania oferuje się im już zakup konkretnych usług lub towarów. Istnieje także kolejny rodzaj praktyk polegających na zaproszeniach na „neutralne” spotkania o „niehandlowym charakterze”, w szczególności medycznym czy na konferencje edukacyjne, warsztaty, szkolenia. Podczas tych spotkań w części przypadków istnieje możliwość skorzystania z usług badań medycznych. W rzeczywistości jednak konsumentom oferuje się podczas tego spotkania możliwość nabycia konkretnych, często drogich, usług lub towarów. 

Z tego rodzaju szczególnym przypadkiem mieliśmy do czynienia, zgodnie z informacją Prezesa UOKiK, w postępowaniu zakończonym wydaniem dnia 10 grudnia 2018 r. decyzji stwierdzającej naruszenie zbiorowych interesów konsumentów. 

Postępowanie przed Prezesem UOKiK

Prezes UOKiK wszczął w czerwcu 2018 r. postępowanie przeciwko Promed sp. z o.o. z Poznania (wcześniej działająca pod firmą NMedical, NovuMedical) i badał stosowane przez nią praktyki handlowe polegające na:

• nieujawnianiu w kierowanych do konsumentów zaproszeniach na prezentację oferowanych towarów oraz w toku samych prezentacji handlowego ich celu, przy jednoczesnym sugerowaniu konsumentom, że przedmiotem prezentacji są bezpłatne badania;

• przekazywaniu (po przeprowadzeniu badań) informacji dotyczących możliwych schorzeń oraz zaleceń co do sugerowanej terapii wykrytych schorzeń, w celu wpłynięcia na decyzje konsumentów co do zawarcia umowy uczestnictwa w programie medycznym oferowanym przez spółkę, w sytuacji wykonywania badań przez osoby nieposiadające wykształcenia medycznego i przy pomocy urządzenia niebędącego wyrobem medycznym;

• odmawianiu konsumentom prawa odstąpienia od umowy uczestnictwa w programie medycznym oferowanym przez spółkę poza lokalem przedsiębiorstwa, z powołaniem się na wyłączenie zawarte w art. 3 ust. 1 pkt 7 ustawy z dnia 30 maja 2014 r. o prawach konsumenta (u.p.k.), tj. dotyczących usług zdrowotnych świadczonych przez pracowników służby zdrowia pacjentom w celu oceny, utrzymania lub poprawy ich stanu zdrowia, łącznie z przepisywaniem, wydawaniem i udostępnianiem produktów leczniczych oraz wyrobów medycznych, bez względu na to, czy są one oferowane za pośrednictwem placówek opieki zdrowotnej, w sytuacji, gdy umowy były zawierane przez przedstawicieli handlowych spółki niebędących pracownikami służby zdrowia.

Przy badaniu stanu faktycznego, Prezes UOKiK ustalił, że praktyka była kierowana do osób powyżej 40. roku życia, które doświadczają częstszych dolegliwości zdrowotnych. Przy ustalaniu kolejnych okoliczności wzięto pod uwagę, że osoby starsze, które brały udział w pokazach i zawierały umowy ze spółką, to osoby, które wykazują się, co do zasady, mniejszą przezornością, są bardziej podatne na manipulacje, w szczególności „przeciętny konsument działa w zaufaniu do osoby, która wyraża troskę o jego zdrowie. Nie jest na tyle uważny i ostrożny, aby np. zweryfikować otrzymane informacje dotyczące stanu swojego zdrowia i zaleconych metod terapii” (s. 40. decyzji).

Kontrolowany podmiot, zdaniem UOKiK, stwarzał wrażenie, że jest wyspecjalizowanym podmiotem medycznym, w szczególności w ten sposób, że:

a) prowadzi infolinię medyczną, która w rzeczywistości nie była obsługiwana przez lekarza, a przez pracownika spółki w biurze programu;

b) podczas pokazów przeprowadza badania za pośrednictwem urządzenia Quantum, które w praktyce nie było jednak wyrobem medycznym, a więc brak było badań klinicznych potwierdzających jego skuteczność oraz wiarygodność wyników otrzymanych z jego użyciem;

c) przeprowadzano badanie za pomocą urządzenia Quantum w ten sposób, że konsument przez kilka minut (1,5-5) miał trzymać w ręce sondę (metalową rączkę), a później dostawał wydruk z informacją o tym, że ma różne poważniejsze choroby, takie jak np. miażdżyca, choroby reumatyczne kości, infekcje płuc;

d) po otrzymaniu wydruku z urządzenia badania były analizowane, komentowane i towarzyszyły im różnego rodzaju zalecenia dalszego leczeniu, w szczególności po przeprowadzeniu badania wystawiano „skierowanie” do programu profilaktyczno-rehabilitacyjnego lub na leczenie uzdrowiskowe/rehabilitację uzdrowiskową;

e) przekazywano materiały dotyczące diety antypatogenowej czy książki o zaletach terapii magnetycznej (przy jednoczesnej możliwości zakupienia na miejscu specjalnej maty rehabilitacyjnej mającej wykorzystywać właściwości pola magnetycznego).

Treść decyzji Prezesa UOKiK

Po przeprowadzeniu postępowania Prezes UOKiK uznał, że powyższe praktyki handlowe naruszają zbiorowe interesy konsumentów określone w art. 24 ust. 1 i 2 pkt 3 oraz art. 24 ust. 1 i 2 pkt 2 ustawy z dnia 16 lutego 2007 r. 

Prezes UOKiK określił ww. praktyki handlowe jako odpowiednio:

• stanowiące nieuczciwą praktykę rynkową, o której mowa w art. 6 ust. 1 w zw. z art. 6 ust. 3 pkt 2 ustawy z dnia 23 sierpnia 2007 r. o przeciwdziałaniu nieuczciwym praktykom rynkowym (u.p.n.p.r.), tj. zaniechanie wprowadzające w błąd, jeżeli pomija się istotne informacje potrzebne przeciętnemu konsumentowi do podjęcia decyzji dotyczącej umowy, a mianowicie nieujawnienie handlowego celu praktyki, jeżeli nie wynika on jednoznacznie z okoliczności i jeżeli powoduje to lub może spowodować podjęcie przez przeciętnego konsumenta decyzji dotyczącej umowy, której inaczej by nie podjął;

• stanowiące nieuczciwą praktykę rynkową, o której mowa w art. 5 ust. 1 u.p.n.p.r., tj. działanie wprowadzające w błąd, jeżeli działanie to w jakikolwiek sposób powoduje lub może spowodować podjęcie przez przeciętnego konsumenta decyzji dotyczącej umowy, której inaczej by nie podjął;

• naruszające art. 27 u.p.k., który stanowi, że konsument, który zawarł umowę na odległość lub poza lokalem przedsiębiorstwa, może w terminie 14 dni odstąpić od niej bez podawania przyczyny i bez ponoszenia kosztów, z wyjątkiem kosztów określonych w art. 33, art. 34 ust. 2 i art. 35 u.p.k.

Wnioski z decyzji Prezesa UOKiK

Decyzja nie jest prawomocna, jednak płyną z niej już pierwsze wnioski. Po pierwsze, w ocenie Prezesa UOKiK szczególną grupą konsumentów są osoby starsze, które częściej martwią się o swoje zdrowie, a więc mogą być bardziej podatne na wprowadzanie w błąd przy tworzeniu wrażenia, że oferowane im usługi są usługami medycznymi, podczas gdy takimi w rzeczywistości nie są. Po drugie, możliwość powołania się na wyłączenie od prawa odstąpienia w terminie 14 dni przy umowach zawieranych na odległość lub poza lokalem przedsiębiorstwa, możliwe jest jedynie w ściśle określonych okolicznościach, tj. przede wszystkim w sytuacji rzeczywistego świadczenia zdrowotnego przez faktycznych pracowników służby zdrowia, nie zaś stwarzania błędnego wrażenia, że mamy do czynienia ze świadczeniami zdrowotnymi, a przedstawiciele handlowi mają być rzekomymi pracownikami medycznymi. Po trzecie i szczególnie istotne, przy zaproszeniach kierowanych do konsumentów należy wyraźnie i jednoznacznie ujawniać faktyczny, handlowy cel spotkania, na które konsument jest zapraszany.

Masz pytania? Napisz: juchanska@chwp.pl

Dr Joanna Uchańska, Managing Associate, radca prawny

Dział Life Science & Healthcare

Kancelaria Chałas i Wspólnicy