Wśród leków zawierających bizmut, które da się znaleźć w polskich aptekach, można wymienić głównie czopki i maść przeciwko hemoroidom, w których skład wchodzi zasadowy galusan bizmutu, dermatol (środek ściągający i wysuszający, stosowany na skórę i błony śluzowe) oraz lek złożony obniżający kwaśność treści żołądkowej, który poza związkiem bizmutu zawiera też węglan magnezu i chlorowodorek papaweryny. Wyraźnie brakuje w ofercie preparatów stosowanych w terapii wrzodów, zapaleniu żołądka i zgadze, tj. Pylorid, czyli tabletki zawierające cytrynian bizmutawy ranitydyny.

Tymczasem, co udowodnili nobliści z 2006 roku w dziedzinie medycyny i fizjologii, najczęstszą przyczyną wrzodów żołądka i dwunastnicy oraz zapalenia żołądka jest zakażenie Helicobacter pylori (Hp). W Raporcie Uzgodnieniowym Maastricht/Florence IV z maja 2012 roku, możemy przeczytać następujące informacje na temat najnowszych wytycznych co do leczenie zakażenia Hp:

• podstawową terapia – pierwszej linii – jest potrójna terapia, wg badań najbardziej efektywna, będąca połączeniem klarytromycyny, metronidazolu oraz inhibitora pompy protonowej (np. omeprazolu);
• alternatywą jest czterolekowy schemat oparty na leku zawierającym bizmut, jednak może on być też terapią pierwszej linii na terenach z wysokim poziomem oporności na klarytromycynę;
• kombinacje wielolekowe są niezbędne dla zapewnienia wystarczającej skuteczności przeciwbakteryjnej.

Niestety, na skutek oporności Hp, spada skuteczność terapii opartej na klarytromycynie, przez co wymagane są nowe strategie lekowe. W Polsce oporność na klarytromycynę wśród dorosłych wynosi 16%. Teoretycznie w sprzedaży powinny być dostępne leki oparte na bizmucie wchodzące w skład alternatywnego schematu eradykacji Hp, w rzeczywistości nie sposób znaleźć ich w żadnej z aptek.  Przyczyny tego stanu rzeczy nie są znane.

Tymczasem bizmut cechuje się wielokierunkowym działaniem, które można wykorzystać w różnych schorzeniach, głównie przewodu pokarmowego. W lecznictwie można napotkać się na takie formy związków bizmutu jak oksydojodogalusan, zasadowy galusan, salicylan, tlenek, koloidalny cytrynian oraz wymieniony wcześniej cytrynian bizmutawy ranitydyny. W Chinach stosowany jest w chorobach przewodu pokarmowego kompleks bizmutu i kwasu d-poligalakturonowego, nazywany „koloidalną bizmutową pektyną”. Sole tego metalu mają działanie adsorbujące, ściągające, wysuszające, zmniejszają przekrwienie tkanek w stanach zapalnych. Poza tym blokują działanie enterotoksyn oraz działają bezpośrednio przeciwbakteryjnie. W terapii przeciwko Helicobacter pylori Bi(III) działa hamująco na syntezę ściany komórkowej, wpływa na syntezę ATP oraz na funkcję błony komórkowej bakterii, hamuje adhezję do powierzchni komórek nabłonka oraz obniża aktywność ureazy. Poza terapią wrzodów oraz eradykacją Helicobacter pylori, związki bizmutu stosowane są też w takich chorobach jak mikroskopowe zapalenie jelita grubego, profilaktyka biegunki podróżnych, żylaki i zmiany zapalne odbytu.

Co do badanych kierunków potencjalnego zastosowania w medycynie, związki Bi(III) są rozpatrywane jako metody terapii m.in. nowotworów. Po sukcesie terapeutycznym platyny, liczne metale próbowano wprowadzić do lecznictwa w postaci bionieorganicznych kompleksów, na razie bez powodzenia. Projektowano związki o działaniu antynowotworowym i przeciwproliferacyjnym zawierające bizmut połączony z takimi ligandami jak tiosemikarbazony, 6-merkaptopuryna, czy też pochodne dibenzo[c,f][1,5]azabismocynowe. Silne działanie przeciwnowotworowe wykazują także połączenia związków bizmutu z przeciwciałami monoklonalnymi. Cechowały się wysoką cytotoksycznością w badaniach przeciwko m.in. białaczce i chłoniakom. Zaproponowano również, iż bizmut mógłby być wykorzystywany w celowanej radioterapii jako radionuklid. Interesujące są też próby wykorzystania związków bizmutu przeciwko innym niż Hp bakteriom oraz pasożytom. Pochodne fenylo-pirazolinianowe bizmutu wykazywały aktywność przeciwko bakteriom Gram-ujemnym oraz Gram-dodatnim, jak też grzybom Aspergillus niger i Penicilium notatum. Połączenia bizmutu i fluorochinolonów działały hamująco nie tylko na Hp, ale też na Escherichia coli, Staphylococcus aureus, Staphylococcus epidermidis, Bacilllus pumilus. Z kolei połączenia Bi(III) oraz niesteroidowych leków przeciwzapalnych wykazywały aktywność przeciwpasożytniczą na postacie prostigota Leishmania major.

Leki oparte na bizmucie posiadają bezsprzeczną stabilną pozycję nie tylko w historii medycyny (m.in. jako środki na kiłę, zakażenia górnych dróg oddechowych), ale także w jej przyszłości. Pozostaje tylko mieć nadzieję, że również polski rynek leków rozszerzy się na środki zawierające ten metal, umożliwiając pacjentom korzystanie z nowoczesnych, a zarazem sprawdzonych rozwiązań terapeutycznych.

Irmina Włodarczyk