Specjaliści dyskutowali o tym podczas sesji poświęconej związkom, jakie występują między ADHD (zespołem nadpobudliwości psychoruchowej z deficytem uwagi) i uzależnieniami. Odbyła się ona w ramach 48. Zjazdu Naukowego Polskiego Towarzystwa Psychiatrycznego, we wrześniu w Krakowie. Dr n. med. Gniewko Więckiewicz z Kliniki Psychiatrii Wydziału Nauk Medycznych w Zabrzu Śląskiego Uniwersytetu Medycznego przedstawił dane, z których wynika, że co piąta osoba dorosła z ADHD sięga po substancje psychoaktywne. U tych pacjentów rokowania są gorsze i większe jest ryzyko nawrotów uzależniania. Podkreślono jednak, że leki psychostymulujące, podawane osobom z ADHD, nie zwiększają u nich ryzyka uzależnienia. Przekonywał o tym dr Konrad Jurczakowski, psychiatra z Warszawy, specjalizujący się w leczeniu pacjentów z uzależnieniami i ADHD, powołując się na wieloletnie badania i metaanalizy obejmujące lata 1999-2023. Wynika z nich, że farmakoterapia stymulantami nie zwiększa ryzyka rozwoju zaburzeń używania substancji psychoaktywnych, a w niektórych analizach wykazuje nawet potencjalny efekt protekcyjny (ochronny).

Dr hab. Sławomir Murawiec, psychiatra i psychoterapeuta z Warszawy, redaktor naczelny pisma „Psychiatria” oraz członek zarządu głównego Polskiego Towarzystwa Psychiatrycznego, powiedział, że trudne zagadnienie ADHD i większego niż u innych ryzyka uzależnienia może tłumaczyć nowa koncepcja oparta na modelu tzw. umysłu predostatycznego. Dotyczy ona także innych osób z uzależnieniami i jest próbą lepszego ich wyjaśniania. – Nowy paradygmat zakłada, że emocje i zachowanie są reakcją na przewidywanie ryzyka lub nagrody – zaznaczył w swojej prezentacji ekspert. Z tego wywodzi się nazwa „umysł predostatyczny”. To umysł przewidujący zagrożenia i korzyści oraz nakierowany na zachowanie homeostazy rozumianej jako dynamiczny, samoregulujący proces, dzięki któremu organizm ocenia bodźce środowiskowe i potrafi się przystosować do zmiennych warunków zewnętrznych. 

Jakie ma to odniesienie do uzależnień? – Uzależnienie postrzegane jest jako chroniczna deregulacja układów organizmu – wyjaśniał dr hab. Murawiec. Taka deregulacja może przyczynić się do utrzymywania się zachowań poszukiwawczych lub nałogowych, pomimo ich negatywnych konsekwencji. – Zgodnie z koncepcją umysłu predostatycznego mózg i cały układ nerwowy funkcjonują jako probabilistyczny mechanizm predykcyjny, którego głównym zadaniem jest minimalizowanie rozbieżności między tym, jaki świat jest oczekiwany (przewidywany), a dowodami dostarczanymi przez strumień bodźców zmysłowych – dodał specjalista

Umysł wykorzystuje do tego trzy tryby: alarmowy, poszukiwania oraz równowagi. Tryb alarmowy aktywowany jest pod wpływem wysokiego lub bezpośredniego przewidywania ryzyka, czego skutkiem jest wzrost poziomu stresu. Z kolei tryb poszukiwania uruchamiany jest w przypadku długoterminowego przewidywania ryzyka lub nagrody. Zwykle definiowany jest jako poszukiwanie przyjemnych i hedonicznych bodźców, np. substancji psychoaktywnych, doświadczeń seksualnych i społecznych. – U osób z ADHD tryb alarmowy może być aktywowany częściej i intensywniej niż u osób bez tego zaburzenia. Wynika to z większej wrażliwości na stresory, trudności w regulacji emocji oraz częstszych wyzwań w codziennym funkcjonowaniu, np. problemów z koncentracją, frustracji, napięć społecznych. To powoduje, że układ nerwowy częściej „postrzega” sytuacje jako zagrożenie lub stresujące, co aktywuje reakcje związane z trybem alarmowym, takie jak napicie, impulsywność czy szybkie reakcje emocjonalne – tłumaczył dr hab. Murawiec.

Według nowej koncepcji uzależnienie jest skutkiem przewlekłej deregulacji systemów regulacyjnych (kontrolnych) związanych z trzema wspomnianymi trybami. – Zażywanie narkotyków powoduje jedynie krótkotrwałe osiągniecie równowagi i rzadko pomaga w adekwatnej reakcji na bodźce środowiska, co z kolei może ponownie wywołać tryb alarmowy – opisywał dr hab. Murawiec. Specjalista przypomniał, że zażywanie substancji psychoaktywnych może wpływać na korę przedczołową oraz funkcje wykonawcze i podejmowanie decyzji, podtrzymując zachowania uzależnieniowe i dodatkowo osłabiając samokontrole w dłuższej perspektywie. – Przewlekła aktywacja trybów alarmowych i poszukiwania prowadzi do kompulsywnych zachowań, które mają charakter uzależniający, jednocześnie utrudniając powrót do równowagi. Dlatego leczenie ADHD z uwzględnieniem tych mechanizmów może pomóc zapobiegać rozwojowi i utrzymywaniu się uzależnień – uważa dr hab. Sławomir Murawiec. 

Autor: Zbigniew Wojtasiński (PAP)

Źródło: Serwis Nauka w Polsce