Czym jest ból pooperacyjny?

– Ból stanowi naturalną reakcję organizmu na uszkodzenia narządów czy tkanek (m.in. skóry, błony śluzowej, organów wewnętrznych), które pojawiają się w następstwie zabiegów chirurgicznych. Naruszenie integralności tkanek sprawia, że na ich powierzchni pojawiają się tzw. algogeny, czyli substancje wywołujące ból. Podrażniają one bowiem zakończenia nerwowe, które przekazując do mózgu sygnały bólowe w konsekwencji powodują odczuwane dolegliwości. Najmocniejszy ból pacjent odczuwa w ciągu pierwszych dni po przeprowadzeniu operacji, a jego intensywność sukcesywnie powinna zmniejszać się wraz z upływem czasu. Jego ustępowanie jest z jednej strony czynnikiem naturalnym (tkanki samoistnie podlegają odbudowie), natomiast z drugiej stanowi efekt stosowania właściwego leczenia i pielęgnacji pacjenta (m.in. stosowanie środków przeciwbólowych) – komentuje fizjoterapeutka Karolina Hertman.

Zakres odczuwanego bólu pooperacyjnego jest uzależniony od wielu czynników. Należą do nich:

• przygotowanie przed operacją – to bardzo istotny etap, podczas którego pacjent powinien uzyskać wszelkie informacje nt. przeprowadzenia operacji, możliwych komplikacji, a także ewentualności wystąpienia i natężenia bólu. Ważne jest również przygotowanie tkanek – odpowiednie ćwiczenia przed operacją spowodują mniejsze odczuwanie bólu i szybszy powrót do zdrowia;
• charakter operacji lub zabiegu – im mocniejsza ingerencja w organizm podczas operacji, tym większe prawdopodobieństwo wystąpienia silniejszych odczuć bólowych. Silniejsze dolegliwości pojawiają się np. w przypadku operacji związanych z klatką piersiową lub okolic brzucha, a mniejsze np. w przypadku zabiegów kończyn;
• osobowość pacjenta – osoby neurotyczne, często i mocno odczuwający lęk i strach oraz pacjenci mający skłonności depresyjne, posiadają mniejszą tolerancję na ból;
• płeć – kobiety inaczej odczuwają ból – mogą znieść słabsze dolegliwości przez długi czas, natomiast mężczyźni lepiej znoszą nawet najsilniejsze, ale krótkotrwałe dolegliwości bólowe. Kobiety rzadziej zgłaszają zapotrzebowanie na środki przeciwbólowe;
• wiek – ból pooperacyjny zdecydowanie łatwiej potrafią znieść osoby starsze.

Warto również dodać, że odczuciom bólowym mogą towarzyszyć inne dolegliwości (będące m.in. konsekwencją prowadzonego leczenia). Wymienić należy m.in.: osłabienie odporności, zdecydowane pogorszenie samopoczucia, nudności, wymioty, zasłabnięcia, bezsenność, a nawet depresję, wzrost ciśnienia tętniczego czy problemy z oddychaniem.

Jak uśmierzyć ból pooperacyjny?

Mimo że ból stanowi naturalną reakcję organizmu i świadczy o jego prawidłowym funkcjonowaniu, niezbędne jest wprowadzenie odpowiedniego leczenia, które poprawi jakość życia pacjenta i ułatwi proces rekonwalescencji. Wśród metod uśmierzania bólu pooperacyjnego należy wymienić m.in.:

1. Przyjmowanie środków farmakologicznych

To bardzo szeroka kategoria związana ze zwalczaniem bólu pooperacyjnego. Leczenie farmakologiczne obejmuje bowiem m.in.:

• leki opioidowe – stosowane przy umiarkowanym i silnym bólu, podawana doustnie, dożylnie lub domięśniowo;
• niesteroidowe leki przeciwzapalne – podawane przy pojawieniu się łagodnych i umiarkowanych dolegliwości bólowych, wśród nich znajdują się: ibuprofen, naproksen czy aspiryna;
• miejscowe nieopioidowe leki przeciwzapalne – często stosowane jako wzmocnienie działania leków opioidowych lub w leczeniu niewielkiego bólu, zaliczamy do nich m.in. paracetomol i tramadol;
• leki znieczulające miejscowo – podawane w formie zastrzyku i aplikowane w okolicach operowanego miejsca,  należą do nich m.in.: ropiwakaina i lidokaina;
• znieczulenie regionalne – pozwalające na zatrzymanie odczuwania bólu w obrębie operowanej części ciała, może ono dotyczyć dolnej połowy ciała (podpajęczynówkowe), kończyn dolnych lub górnych.

Stosowanie środków, które poprzez działanie na organizm zmniejszają lub eliminują ból jest podstawową i najważniejszą metodą pomocy dla pacjenta, który odczuwa dolegliwości pooperacyjne.

2. Fizjoterapia – zastosowanie metod fizjoterapeutycznych pozwala na usprawnienie możliwości ruchowych pacjenta, dzięki czemu zdecydowanie szybciej wraca do formy sprzed operacji. Dodatkowo wykazuje ona działanie przeciwbólowe. W ramach fizjoterapii możemy wymieć m.in.:

• elektroterapię – podczas zabiegów fizjoterapeuta nakłada pacjentowi specjalne elektrody, przez które płynie prąd. Jedna sesja trwa zazwyczaj 15-20 minut, a cykl wykonania zabiegów zazwyczaj wynosi 10 jednostek (niekiedy jest zwiększany do 15 zabiegów). Jednym z efektów jest znaczna ulga w odczuwaniu dolegliwości bólowych, jednak do innych korzyści należy zaliczyć: wchłanianie się obrzęków, poprawę ukrwienia oraz zmniejszenie napięcia mięśni;
• ultradźwięki – specjalista wykonujący rehabilitację, podczas zabiegu wykorzystuje specjalną głowicę, która poprzez skórę przekazuje falę ultradźwiękową do głębszych struktur ciała. Ultradźwięki zwiększają odżywienie w tkankach, poprawiają ukrwienie, zdejmują obrzęk, działają przeciwbólowo oraz wspomagają regenerację, przez co dochodzi do zwiększenia ruchomości w stawie.

3. Terapia rezonansem magnetycznym MBST – to innowacyjna metoda, która pozwala na przyspieszenie gojenia się ran pooperacyjnych, stymuluje namnażanie tkanek, wspiera ich regenerację oraz wykazuje silne działanie przeciwbólowe. Dzięki temu czas powrotu do zdrowia jest zdecydowanie krótszy i bardziej przystępny dla pacjenta. Terapia wykorzystuje pole elektromagnetyczne o określonej częstotliwości. Dzięki temu wytworzona energia przekazywana w operowane miejsce, wyzwala procesy metaboliczne i biofizyczne. Terapia jest bardzo komfortowa dla pacjenta – wymaga jedynie ustawienia się pacjenta w odpowiedniej pozycji – siedzącej lub leżącej (w zależności od części ciała poddawanej leczeniu) – na określony przez lekarza czas (jedna sesja trwa zaledwie 60 minut). Czas terapii jest relatywnie krótki i zazwyczaj jest to 5, 7 lub 9 godzin.