Według danych Centralnego Instytutu Ochrony Pracy – Państwowego Instytutu Badawczego na świecie ok. 5,5 mln pracowników służby zdrowia, przemysłu farmaceutycznego oraz placówek weterynaryjnych jest zawodowo narażonych na działanie cytostatyków. W Polsce liczba ta wynosi ok. 15 tys. osób. Badania wskazują, że 67% personelu medycznego odczuwa skutki uboczne związane z ekspozycją na cytostatyki. Do najczęstszych objawów należą: zaburzenia funkcji rozrodczych, alergie skórne oraz problemy z układem oddechowym. [1] Cytostatyki to grupa leków stosowanych głównie w terapii nowotworów, które hamują podziały komórkowe i prowadzą do niszczenia szybko dzielących się komórek, takich jak komórki rakowe. Działają poprzez różne mechanizmy, np. zakłócając syntezę DNA, RNA lub białek, co uniemożliwia dalszy rozwój nowotworu. Kontakt z cytostatykami może mieć działanie rakotwórcze, mutagenne oraz toksyczne dla rozrodu. Niezachowanie środków ostrożności może prowadzić do poważnych konsekwencji zdrowotnych. Należy ściśle przestrzegać procedur bezpieczeństwa, aby zminimalizować ryzyko ekspozycji.

Wpływ systemów zamkniętych na bezpieczeństwo personelu i pacjentów

Systemy zamknięte do przenoszenia leków (CSTD) zostały zaprojektowane w celu minimalizacji narażenia pracowników służby zdrowia na działanie niebezpiecznych substancji podczas przygotowywania, podawania i utylizacji leków. Stosowanie CSTD skutecznie ogranicza ryzyko ekspozycji na leki cytostatyczne, co przyczynia się do zwiększenia bezpieczeństwa personelu medycznego. – Wprowadzenie CSTD jest kluczowym krokiem. Takie rozwiązania nie tylko zwiększają bezpieczeństwo pracy, ale również budują świadomość wśród pracowników służby zdrowia, jak istotne jest minimalizowanie ryzyka podczas codziennych obowiązków – komentuje dr n. farm. Piotr Merks, ekspert Koalicji na rzecz Bezpieczeństwa Szpitali w dziedzinie opieki farmaceutycznej, przewodniczący Związku Zawodowego Pracowników Farmacji.

Najczęstsze błędy prowadzące do kontaminacji

Kontaminacja (przypadkowe rozprzestrzenienie się niebezpiecznych substancji) może wynikać z kilku czynników. Jednym z nich jest niewłaściwe stosowanie środków ochrony indywidualnej. Brak odpowiedniego użycia rękawic, masek czy fartuchów ochronnych znacząco zwiększa ryzyko kontaktu z niebezpiecznymi substancjami. Kolejnym istotnym zagrożeniem są nieprawidłowe procedury przygotowywania leków. Jeśli leki są przygotowywane poza wyznaczonymi strefami lub bez użycia właściwych urządzeń, takich jak komory laminarne (które chronią leki i miejsce pracy przed zanieczyszczeniami) czy izolatory (które chronią zarówno leki, jak i osobę pracującą przed kontaktem z niebezpiecznymi substancjami), może dojść do rozprzestrzeniania się aerozoli zawierających substancje niebezpieczne. Również brak regularnego monitorowania powierzchni do pracy przyczynia się do kontaminacji. Nieprzeprowadzanie systematycznych kontroli obecności substancji niebezpiecznych na powierzchniach może prowadzić do nagromadzenia się resztek leków, co zwiększa ryzyko zanieczyszczenia środowiska pracy i ekspozycji personelu na substancje szkodliwe. – Nawet drobne zaniedbania, takie jak nieprawidłowe użycie rękawic czy brak regularnych kontroli czystości, mogą prowadzić do poważnych konsekwencji dla personelu medycznego i pacjentów. Dlatego tak istotne jest budowanie świadomości i konsekwentne stosowanie się do wyznaczonych standardów bezpieczeństwa – podkreśla dr n. ekon. Anna Gawrońska, przewodnicząca Grupy Roboczej ds. Przepływu Produktów Medycznych w Szpitalach, adiunkt w Zakładzie Innowacji w Ochronie Zdrowia, Szkole Głównej Handlowej w Warszawie.

Praktyczne rozwiązania zwiększające bezpieczeństwo pracy z lekami niebezpiecznymi

Aby minimalizować ryzyko związane z lekami niebezpiecznymi, kluczowe jest stosowanie systemów zamkniętych, które ograniczają uwalnianie substancji toksycznych do środowiska pracy. Równie ważne są regularne szkolenia personelu zwiększające świadomość zagrożeń i poprawiające standardy bezpieczeństwa. Monitorowanie czystości i dezynfekcja powierzchni roboczych pozwalają eliminować potencjalne źródła kontaminacji, zmniejszając ryzyko ekspozycji. Nieodzownym elementem są środki ochrony indywidualnej, takie jak rękawice, maski i odzież ochronna, które minimalizują kontakt z substancjami toksycznymi. Wdrożenie tych praktyk oraz korzystanie z nowoczesnych rozwiązań technologicznych to klucz do bezpiecznej pracy z lekami cytotoksycznymi i poprawy warunków w placówkach medycznych. – Właściwe zarządzanie lekami niebezpiecznymi to nie tylko kwestia przestrzegania procedur, ale również ciągłego doskonalenia standardów bezpieczeństwa. Systemy zamknięte oraz odpowiednie szkolenia personelu stanowią nieodzowne elementy ochrony, które pozwalają minimalizować ryzyko kontaminacji i chronić zarówno personel medyczny, jak i pacjentów. Troska o higienę i regularne monitorowanie środowiska pracy to kluczowe działania, które znacząco podnoszą poziom bezpieczeństwa w placówkach medycznych – puentuje dr n. med. Dalinda Szpruch, specjalista w zakresie farmacji szpitalnej i aptecznej, konsultant wojewódzki w dziedzinie farmacji szpitalnej, członek Rady Aptekarskiej w Łodzi.