Czym jest transplantologia?

Transplantologia jest jedną z obecnie najszybciej rozwijających się dziedzin medycyny. Obejmuje ona przeszczep komórek/tkanek/narządów pobranych z organizmu dawcy do organizmu biorcy. W drugiej połowie ubiegłego wieku nastąpił ogromny rozwój transplantologii, a to wszystko za sprawą wprowadzenia nowych technik badania zgodności tkankowej, udoskonalenia metod przechowywania narządów i opracowania leków immunosupresyjnych. Ogromny wpływ miały też zdobyte przez naukowców nowe umiejętności walki z zakażeniami i odrzutami oraz poprawa organizacji technik przeszczepiania. Stały się one powszechną metodą walki z niewydolnością narządową i dały szansę wyleczenia wielu chorób, na które dotąd nie było lekarstwa. Zabiegi te już od ponad pięćdziesięciu lat ratują życie ofiarom niebezpiecznych wypadków oraz cierpiącym m.in. na nowotwory układu krwiotwórczego czy złożone niedobory immunologiczne. Rutynowo wykonuje się obecnie przeszczepy nerki, trzustki, wątroby oraz serca, a ponadto coraz częściej przedmiotem zabiegów stają się takie organy jak płuca czy fragmenty jelita. Oprócz narządów unaczynionych wykonuje się również m.in. transplantacje komórek krwiotwórczych, zastawek serca czy fragmentów kostnych. 

Ze względu na różnice genetyczne między dawcą a biorcą wyróżnia się następujące rodzaje przeszczepów:

• autogeniczny – dawca i biorca to ten sam osobnik,
• izogeniczny – między identycznymi genetycznie osobnikami tego samego gatunku np. bliźnięta monozygotyczne,
• allogeniczny – między różnymi genetycznie przedstawicielami tego samego gatunku,
• ksenogeniczny – między osobnikami odmiennych gatunków. 

Powody poszukiwania nowych metod 

Pomimo wielu możliwości jakie dają transplantacje, wiąże się też z nimi wiele problemów m.in.  psychospołecznych wynikających głównie z obowiązku długiego czekania na operację. Społeczeństwa krajów rozwiniętych starzeją się, w wyniku czego wzrasta częstość występowania przewlekłych chorób, których wyleczenie wymaga często wykonania przeszczepu. Ponadto coraz więcej ludzi cierpi na otyłość, której skutkami ubocznymi są owe choroby, występujące u coraz to młodszych osób. W ciągu ostatnich lat uwidoczniły się dwa ogromne problemy związane z transplantacjami – dysproporcja pomiędzy krótkoterminowym a długoterminowym funkcjonowaniem przeszczepu i przede wszystkim niewystarczająca liczba organów do przeszczepu. 
Im dłużej pacjent czeka, tym jest w coraz gorszym stanie i prawdopodobieństwo jego zgonu rośnie. Jak na ironię, postęp medycyny prowadzący między innymi do zmniejszenia liczby śmiertelnych ofiar wypadków drogowych, zmniejszył również liczbę potencjalnych dawców organów.
Coraz rzadziej rodzina zgadza się na pobranie organów od zmarłego. Swój udział w obecnym stanie rzeczy ma społeczne niedoinformowanie dotyczące kryteriów śmierci klinicznej oraz zwyczajne wątpliwości dotyczące przestrzegania owych zasad. 
W 2014 r. w Polsce przeszczep otrzymało 1619 biorców narządów, z czego przeszczepiono: 1121 nerek, 37 trzustek, 366 wątrób, 76 serc, 19 płuc i w jednym przypadku kończynę górną. Warto podkreślić, że wykazano bardzo dobre wskaźniki przeżycia biorców oraz przeszczepów, co jest miarą jakości wykonywanych w Polsce tego typu operacji.
Od dnia 1.11.1996 r. istnieje w Polsce Centralny Rejestr Sprzeciwów na pobranie komórek, tkanek i narządów ze zwłok, do którego zgłaszają się osoby, które nie zgadzają się na oddanie po śmierci swych szczątek do przeszczepu. Zgodnie z ustawą z dnia 01 lipca 2005 r. pobrania komórek, tkanek i narządów ze zwłok ludzkich można dokonać, jeżeli osoba zmarła nie wyraziła za życia sprzeciwu. Sprzeciw należy zgłosić osobiście lub listownie w Centralnym Rejestrze Sprzeciwów w Centrum Organizacyjno- Koordynacyjnym ds. Transplantacji w Warszawie  (więcej na www.poltransplant.org.pl).

Metody przyszłości

Ze względu na tak duże zapotrzebowanie na organy do przeszczepu ciągle opracowywane są nowe sposoby leczenia. Ponadto sporymi problemami, które pojawiają się w późniejszych etapach walki z chorobą jest toksyczność leków immunosupresyjnych, rozwój przewlekłego odrzucenia i nieumiejętność indukcji tolerancji. Nadal prowadzone są prace nad wykorzystaniem komórek macierzystych, które są niezróżnicowane i totipotencjalne, dzięki czemu mogą dać początek każdemu rodzajowi tkanki. Teoretycznie wykorzystanie ich może w sposób nieograniczony dostarczać ludzkich narządów i tkanek  do allotransplantacji. Modyfikacje komórek macierzystych mogłyby też umożliwić otrzymywanie komórek nienarażonych na odpowiedź immunologiczną. 
Innym sposobem walki z brakiem organów do przeszczepu, nad którym pracują naukowcy jest klonowanie terapeutyczne, które umożliwiałoby otrzymanie tkanki immunologicznie zgodnej z biorcą. Przeprowadzanie izotransplantacji pozwalałoby uniknąć problemów związanych m.in. z lekami immunosupresyjnymi. 
Kolejny pomysł to terapia hybrydowa, która umożliwiałaby w miejsce zniszczonych czy utraconych komórek wszczepienie nowych. Byłyby one powleczone sztucznymi błonami, które osłaniają przed atakami odpowiedzi immunologicznej, ale jednocześnie zapewniają swobodny przepływ substancji odżywczych i tlenu do wnętrza oraz zbędnych związków na zewnątrz. Innym rozwiązaniem są też sztuczne narządy i bioreaktory, które mogą pełnić rolę narządów do czasu właściwej transplantacji. 
Pomimo tego, iż w szczególności komórki macierzyste są bardzo atrakcyjnym i obiecującym rozwiązaniem, to naukowcy potrzebują jeszcze wielu lat, żeby metoda ta zaczęła być powszechnie praktykowana w szpitalach.

 „Zgoda na życie” 

Od jesieni 2015 r. do końca 2016 r. trwa kampania „Zgoda na życie” finansowana w ramach Narodowego Programu Rozwoju Medycyny Transplantacyjnej na lata 2011 – 2020. Jej celem jest szerzenie wiedzy na temat medycyny transplantacyjnej oraz budowanie szerokiego poparcia społecznego dla idei dawstwa narządów, komórek i tkanek. W tym celu została założona „Liga na Rzecz Transplantologii”. Jest to Grono Eksperckie, do którego można się zwracać z pytaniami i wątpliwościami związanymi z tą dziedziną medycyny. 50% Polaków zgadza się, by po śmierci pobrano od nich narządy do przeszczepu - to niemal 30 milionów potencjalnych dawców. Jednocześnie 80% Polaków nie zna woli swoich najbliższych w tej sprawie. Kampania ma zachęcać do rozmowy z rodziną i publicznego wyrażania swojego stanowiska. Organizatorzy stworzyli aplikację webową, która umożliwia przedstawienie w mediach społecznościowych swojej woli odnośnie zostania po śmierci dawcą narządów.

W ramach kampanii powołana została drużyna sportowa. Poprzez udział w różnorodnych wydarzeniach sportowych jej członkowie będą promować ideę transplantologii oraz zachęcać ludzi do publicznego deklarowania swojej woli w kwestii dawstwa narządów. Każdy może dołączyć do drużyny. Więcej na ten temat znajdziecie na stronie internetowej oraz na facebooku.