Zgodnie z ideą przewodnią, podobnie jak poprzednie edycje konkursu, także tegoroczny Złoty Medal Chemii skierowany był do autorów nowatorskich prac licencjackich lub inżynierskich o znaczeniu poznawczym, jak również aplikacyjnym w dziedzinie chemii (oraz z pogranicza chemii i biologii lub chemii i fizyki), napisanych i obronionych w Polsce, w roku akademickim 2022/2023. Patronat honorowy nad konkursem sprawują: prof. dr hab. Maciej Żylicz, prezes Fundacji na rzecz Nauki Polskiej, Polskie Towarzystwo Chemiczne i Komitet Chemii Analitycznej Polskiej Akademii Nauk. Organizatorem konkursu jest Instytut Chemii Fizycznej PAN, a fundatorem nagród firma DuPont. – Poziom zgłoszonych w tym roku prac był bardzo wysoki, co niezwykle nas cieszy i napawa optymizmem. Ten konkurs pokazuje, że młodzi naukowcy są zarówno ambitni, jak i innowacyjni. Chcielibyśmy, aby przyznawane przez nas nagrody były motywacją do ich dalszego rozwoju – mówi dr hab. Adam Kubas, dyrektor Instytutu Chemii Fizycznej PAN.

Zwycięska praca autorstwa Róży Okoń pod tytułem „Comparative assessment of the photochemistry of N7- and N9-adenosine (Ocena porównawcza fotochemii N7- i N9-adenozyny)” została napisana pod opieką naukową dr hab. Katarzyny Jarzembskiej, prof. UW i dr. inż. Rafała Szabli. W jej ramach zbadano fotostabilność adenozyny, która jest jednym z budulców DNA oraz jej niebiologicznego izomeru. Obliczenia kwantowo-chemiczne obejmujące badanie dostępności przecięć stożkowych oraz pomiary femtosekundowej spektroskopii czasowo-rozdzielczej pokazały, że biologiczna adenozyna jest znacznie bardziej fotostabilna od swojego niebiologicznego izomeru. Świadczy to o możliwym udziale światła UV w prebiotycznej selekcji adenozyny na cząsteczkę o znaczeniu biologicznym.

Srebrny Medal Chemii zdobyła Karolina Wrochna z Wydziału Chemicznego Politechniki Warszawskiej. Jej praca inżynierska zatytułowana „Otrzymywanie kompleksów boroorganicznych typu BODIPY wykazujących absorpcję w zakresie światła czerwonego do zastosowań w terapii fotodynamicznej” wykonana była pod opieką naukową dr. hab. inż. Tomasza Klisia, prof. PW i mgr inż. Karoliny Urbanowicz. Praca dotyczy modyfikacji strukturalnej boroorganicznych kompleksów BODIPY w kontekście ich potencjalnego zastosowania w terapii fotodynamicznej – strategii zwalczania komórek nowotworowych. Badania obejmują syntezę oraz charakterystykę związków o absorpcji w zakresie tzw. optycznego okna tkanki. Zastosowane innowacyjne podejście do modyfikacji kompleksów BODIPY, poprzez wprowadzenie cyklicznego rdzenia na atomie boru, umożliwia efektywne generowanie reaktywnych form tlenu, które odpowiadają za niszczenie komórek nowotworowych.

Brązowy Medal Chemii otrzymał Łukasz Jakubski z Wydziału Chemicznego Politechniki Śląskiej w Gliwicach za pracę inżynierską pod tytułem „Zastosowanie kombinacji magnetytu z magnesem molekularnym, jako wypełnienia membran alginianowych w procesie odwadniania etanolu techniką perwaporacji” napisaną pod opieką naukową dr hab. inż. Gabrieli Dudek. Tematyka pracy wiąże się z rosnącym zapotrzebowaniem na czyste alkohole niskocząsteczkowe, stosowane np. jako biopaliwa czy środki dezynfekujące. Wykorzystano efekt synergii dwóch różnych rodzajów wypełnień, magnetytu i magnesu molekularnego, w celu uzyskania unikalnych właściwości membran. Dzięki przeprowadzonej kompleksowej analizie wytypowano membranę o właściwościach jak do tej pory nieosiągalnych dla tego typu rozdziału. Opracowanie to jest podstawą patentu i publikacji w renomowanym czasopiśmie naukowym.

Wyróżnienia konkursowe otrzymali: Paweł Bonarek z Wydziału Chemii Uniwersytetu Jagiellońskiego, Bartosz Godlewski z Wydziału Chemicznego Politechniki Warszawskiej, Małgorzata Noworyta z Wydziału Inżynierii i Technologii Chemicznej Politechniki Krakowskiej oraz Kamil Szychta z Kolegium Międzywydziałowych Indywidualnych Studiów Matematyczno-Przyrodniczych na Uniwersytecie Warszawskim. Nagrody finalistów powędrowały do zdobywczyń dwóch pierwszych miejsc w konkursie – Róży Okoń i Karoliny Wrochny. 

Wyróżnienia specjalne firmy DuPont trafiły do: Patrycji Grabowskiej z Wydziału Chemii Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu, Łukasza Jakubskiego (zdobywcy trzeciego miejsca) i Mateusza Zygadło z Wydziału Chemicznego Politechniki Śląskiej w Gliwicach. Temat pracy Patrycji Grabowskiej to „Materiały hybrydowe zawierające tlenek prazeodymu, jako efektywnie działające katalizatory procesu otrzymywania zielonego wodoru”. Opracowano w niej katalizatory hybrydowe na bazie tlenków typu perowskit domieszkowanych prazeodymem oraz węglem i azotem. Uzyskane wyniki potwierdziły możliwość opracowania tanich, wydajnych oraz stabilnych katalizatorów do procesu pozyskania zielonego wodoru. Z kolei w pracy Mateusza Zygadło, pt. „Utilization of waste poly(ethylene terphthalate) by production of plastycizers” opracowano nową, wydajną metodę utylizacji tworzywa sztucznego, jakim jest PET. Materiał ten jest jednym z najczęściej stosowanych polimerów do produkcji butelek i opakowań, co generuje ogromne ilości odpadów. W metodzie opracowanej w pracy PET jest przetwarzany na drodze reakcji chemicznej w plastyfikator, czyli związek stosowany jako dodatek do tworzyw sztucznych (np. PVC), w celu zwiększenia ich elastyczności. W ten sposób uzyskuje się dwa pozytywne efekty – przydatny materiał oraz redukcję ilości odpadów polimerowych. – Autorzy wyróżnionych przez nas prac są dopiero na początku swojej świetnie zapowiadającej się kariery naukowej. Ich prace już dziś stanowią realną odpowiedź na wyzwania cywilizacyjne współczesnego świata. Wierzymy, że w w najbliższej przyszłości w istotnym stopniu przyczynią się do rozwoju polskiego przemysłu w zakresie chemii, czego im z całego serca życzymy – podkreśla Tomasz Redzimski, dyrektor generalny DuPont Polska.

W tym roku do konkursu zgłoszone zostały 43 prace z 14 ośrodków akademickich w 10 miastach w Polsce. Do finału zakwalifikowało się 15 uczestników. Kryteria, którymi kierowało się jury, to: wartość naukowa pracy, dorobek publikacyjny autora, znaczenie praktyczne otrzymanych rezultatów, wykorzystanie nowoczesnych metod analitycznych oraz samodzielność prowadzenia badań. Na laureata Złotego Medalu Chemii czekała nagroda pieniężna w wysokości 10 tys. zł. Zdobywca Srebrnego Medalu otrzymał nagrodę 5 tys. zł, a Brązowego – 2,5 tys. zł. Oprócz nagród głównych przyznane zostały także cztery wyróżnienia konkursowe o wartości 1 tys. zł i trzy wyróżnienia specjalne firmy DuPont o wartości 2 tys. zł. Wszyscy finaliści konkursu zyskali możliwość odbycia stażu naukowego w Instytucie Chemii Fizycznej PAN oraz bezpłatnego realizowania badań w jego laboratoriach. Ogłoszenie końcowych wyników konkursu oraz uroczyste wręczenie nagród odbyło się 13 grudnia 2023 r. w Instytucie Chemii Fizycznej PAN w Warszawie.