Na czym polega fizjoterapia stomatologiczna i jakie są do niej wskazania?

Terminem fizjoterapia stomatologiczna określamy szereg działań diagnostycznych i terapeutycznych dotyczących przede wszystkim obszaru czaszkowo-żuchwowo-szyjnego. Do fizjoterapeuty stomatologicznego powinien zgłosić się każdy pacjent, który odczuwa ból twarzy, głowy, szyi, a także taki, który planuje leczenie chirurgiczne w obrębie jamy ustnej bądź głowy, leczenie ortodontyczne i protetyczne. Wskazań do takiej konsultacji i terapii jest jednak znacznie więcej.

Z jakimi problemami najczęściej zwracają się do Pani pacjenci?

Najczęściej pacjenci zgłaszają się z bruksizmem, tj. nawykowym zaciskaniem zębów bądź zgrzytaniem zębami. Często towarzyszy im permanentne uczucie napięcia w żuchwie, szyi, skroniach. Kolejną grupą pacjentów są osoby z bólami głowy o różnym charakterze. Pacjenci z szumami usznymi, trzaskami w stawach skroniowo-żuchwowych, chorobami układu oddechowego również stanowią pokaźną grupę. Coraz częściej zgłaszają się osoby przygotowujące się do założenia aparatu ortodontycznego, protetyki lub operacji z zakresu chirurgii szczękowo-twarzowej. U takich pacjentów szczególnie ważne jest przygotowanie do zabiegu, a także rehabilitacja po nim.

Jakie niepokojące dolegliwości powinny stanowić sygnał, że należy wybrać się na konsultację do fizjoterapeuty stomatologicznego? Czy nałogowe żucie gumy lub nieświadome przygryzanie warg i policzków świadczą o tym, że pacjent powinien udać się do specjalisty?

Przede wszystkim należy udać się do fizjoterapeuty stomatologicznego wtedy, gdy wiemy, że zgrzytami zębami w nocy lub zaciskamy je w dzień. Powinniśmy też reagować w takich sytuacjach, jak przygryzanie policzków, języka i częste żucie gumy lub innych przedmiotów. Takie czynności zaliczamy do parafunkcji i powinniśmy je ograniczyć, a najlepiej – zaprzestać. Bóle głowy to zawsze wskazanie do wizyty zarówno u fizjoterapeuty, jak i w niektórych przypadkach też u neurologa. Trzaski i przeskakiwanie w stawach skroniowo-żuchwowych także powinny być skonsultowane. Osoby, które leczą się na choroby układu oddechowego, np. astmę lub POChP, również powinny wybrać się na wizytę w celu reedukacji oddechowej, zmniejszenia uczucia duszności, poprawy wydolności oddechowej i jakości życia.

Kogo najczęściej dotyczą zaburzenia skroniowo-żuchwowe?

Dysfunkcje skroniowo-żuchwowe najczęściej dotyczą kobiet w wieku 20-40 lat. Nie oznacza to, oczywiście, że panów nie dotyczą wcale. Taką dysproporcję naukowcy tłumaczą wpływem żeńskich hormonów płciowych (estrogenów) na stan zapalny i modulowanie bólu.

Na czym polega leczenie bruksizmu i czy można go całkowicie wyeliminować? Jakie konsekwencje może mieć nieleczony bruksizm? 

Konsekwencje nieleczenia bruksizmu mogą być bardzo różnorodne – od uszkodzenia zębów (ich starcia, a nawet złamania), poprzez uczucie ciągłego zmęczenia i niewysypiania się, aż po silne bóle głowy. Leczenie bruksizmu to przede wszystkim znalezienie jego przyczyny. Bruksizm sam w sobie nie jest chorobą – jest zaburzeniem, które informuje nas o tym, że w naszym organizmie coś nie działa prawidłowo. Do częstych przyczyn bruksizmu należą: zaburzenia oddychania (np. obturacyjny bezdech senny), choroba refluksowa (GERD), stan emocjonalny pacjenta, tężyczka. Leczenie opiera się na wyeliminowaniu przyczyny, a także terapii manualnej obszaru żuchwowo-czaszkowo-gnykowego, poprawie pracy i pozycji spoczynkowej języka, wykonaniu odpowiedniej szyny przez lekarza stomatologa. Bardzo ważna jest także edukacja pacjenta na temat nawyków w obrębie jamy ustnej, higieny snu i oddychania oraz relaksacji.

Czy fizjoterapia stomatologiczna wykonana w odpowiednim momencie pozwala zapobiec poważnym dolegliwościom w przyszłości?

Oczywiście! Im wcześniej zaczniemy leczyć pewne dolegliwości, tym mniej szkodliwych kompensacji zdążymy wytworzyć. Należy pamiętać, że późno wykryty i leczony problem najczęściej przybiera już globalne wymiary, tzn. dotyczy wielu ukladów i obszarów ciała, więc też leczenie jest bardziej skomplikowane, dłuższe i kosztowne.

Czy praca z fizjoterapeutą stomatologicznym wymaga regularnego powtarzania lub wykonywania ćwiczeń samodzielnie w domu w celu utrzymania efektów?

Choć dla niektórych pacjentów to przykra prawda, niestety odpowiedź jest twierdząca. Natomiast praca własna to nie tylko wymôg fizjoterapii stomatologicznej. Zdrowie pacjenta jest tak naprawdę w jego rękach. Specjalista diagnozuje i prowadzi terapię, ale nie wykona całej pracy za pacjenta. Trzeba mieć na uwadze, że pacjent odwiedza gabinet fizjoterapeuty raz na tydzień, dwa, a czasem nawet rzadziej, więc niemożliwym jest, żeby bez zastosowania się do podstawowych zaleceń nastąpiła całkowita poprawa. Dla pocieszenia dodam, że zalecenia często nie są ani czasochłonne, ani trudne – pacjenci określają je nawet jako przyjemne.

Jakie czynniki i nawyki mogą sprzyjać powstawaniu dysfunkcji stawów skroniowo-żuchwowych?

Do czynników sprzyjających powstawaniu dysfunkcji stawów skroniowo-żuchwowych zaliczamy bruksizm, a więc także czynności polegające na gryzieniu przedmiotów i częstym żuciu gumy. Oddychanie przez usta i nieprawidłowa pozycja spoczynkowa języka również są czynnikami sprzyjającymi występowaniu tych zaburzeń. Naukowcy przypisują też niewielką rolę predyspozycjom genetycznym. Wady zgryzu także sprzyjają tym zaburzeniom. Na koniec, wśród czynników ryzyka, warto wymienić nadmierną ruchomość stawów (hipermobilność).

Jakie efekty zwykle obserwuje się po udanej fizjoterapii stomatologicznej?

Przede wszystkim zmniejszenie bólu i poprawę funkcji (np. ruchomości żuchwy, szyi, języka). Bardzo często pacjenci zgłaszają też lepsze samopoczucie, poprawę jakości snu, zmniejszenie uczucia napięcia w ciele, zmniejszenie częstości i intensywności bólów głowy lub nawet całkowite ich ustąpienie. Mogą żuć i połykać bez bólu.

Co stanowi największe wyzwanie w Pani pracy?

Myślę, że największym wyzwaniem jest umiejętność przystępnego i konkretnego przekazywania informacji pacjentowi. Nie chcemy przecież pacjenta przestraszyć, ale nie możemy przedstawić jego stanu zdrowia w sposób, który skłoni go do bagatelizowania problemu. W zawodzie fizjoterapeuty bardzo ważne są umiejętności miękkie – rozmowa, przekazywanie zaleceń w klarowny sposób, odpowiedni dobór słów. Bardzo istotny jest bowiem komfort pacjenta w gabinecie – częściowo od tego zależy sukces terapeutyczny.

Czy zdarzyła się taka sytuacja w Pani karierze, że nie była Pani w stanie pomóc swojemu podopiecznemu?

Takie sytuacje się zdarzają i trzeba mówić o tym otwarcie. Całe szczęście stanowią one zdecydowaną mniejszość, ale kiedy już się pojawią, najważniejszym jest postawienie sprawy jasno przed pacjentem. Najczęściej wynikają one z braku istotnych informacji medycznych o stanie zdrowia pacjenta, tzn. niepełnej diagnozy, która na dany moment leży poza moimi kompetencjami. Ja w takich sytuacjach wiem, że będę potrzebowała współpracy z innymi specjalistami. Wtedy sugeruję dalsze kroki diagnostyczne – nie zostawiam pacjenta bez dalszych możliwości diagnostyki czy terapii.

Co najbardziej lubi Pani w swojej pracy?

W swojej pracy najbardziej lubię wyzwania, a każdy pacjent i jego historia to osobne wyzwanie. Nie ma dwóch jednakowych sytuacji i osób. Ta praca skłania mnie do nieustannego poszerzania swojej wiedzy i współpracy z innymi specjalistami. Niezmiernie cieszy mnie różnorodność tego zawodu i uśmiech pacjenta.

--

Joanna Gajewska – fizjoterapeutka stomatologiczna z Krakowa. Twórczyni konta na Instagramie i bloga „Kinezjoteka”. Swoją wiedzę stale poszerza, uczestnicząc w wielu szkoleniach i konferencjach z branży fizjoterapeutycznej, logopedycznej i stomatologicznej. Ukończyła m.in. międzynarodowy dwupoziomowy kurs Akademii Terapii Czaszkowo-Twarzowej (CRAFTA).