Zanieczyszczenie instalacji sieci wodociągowej

Powstawanie zastoin wody, obecność na wewnętrznej powierzchni rur warstw biologicznych, osadów i produktów korozji sprzyja zanieczyszczeniu instalacji wody pitnej bakteriami Legionella. Największe ryzyko występowania i namnażania tych bakterii w systemach wodociągowych związane jest z instalacjami wody ciepłej. Główne miejsca występowania tych mikroorganizmów to ślepe odcinki sieci, elementy instalacji pokryte kamieniem kotłowym, prysznice, wylewki baterii, nasadki sitkowe baterii umywalkowych. Niezachowanie reżimu temperaturowego dla wody ciepłej, czyli temperatura poniżej 50°C, stwarza warunki do rozwojowi pałeczek Legionella. Dlatego jakość wody ciepłej powinna podlegać systematycznemu monitoringowi w celu zapewnienia bezpieczeństwa zdrowotnego jej użytkowników. Wymagania mikrobiologiczne, jakim powinna odpowiadać woda ciepła oraz procedury postępowania w przypadku występowania w niej bakterii z rodzaju Legionella w liczbie przekraczającej dopuszczalne kryteria zostały zamieszczone w Rozporządzeniu Ministra Zdrowia z 7 grudnia 2017 r. w sprawie jakości wody przeznaczonej do spożycia przez ludzi. Do rozwoju pałeczek Legionella może dochodzić również w instalacjach wody zimnej, zwłaszcza w okresie letnim. Przy niewłaściwej izolacji sieci dochodzi do wzrostu temperatury wody zimnej, czego wynikiem jest pogorszenie jej jakości mikrobiologicznej.

Zakażenie

Zakażenie następuje poprzez inhalację, czyli dostanie się do dróg oddechowych aerozolu wodnego o średnicy kropel od 0,2 do 5,0 µm zawierającego bakterie z rodzaju Legionella. Szczególnie narażone są osoby z nieprawidłowo funkcjonującym układem odpornościowym oraz chorobami współistniejącymi, pacjenci oddziałów intensywnej terapii, osoby po chemioterapii i transplantacjach. Ryzyko zachorowania na legionellozę rośnie z wiekiem – najczęściej chorują mężczyźni powyżej 50. roku życia. Nie wszystkie gatunki bakterii Legionella powodują zachorowania u ludzi. Wśród rejestrowanych zachorowań 80-90% wywołanych jest przez gatunek Legionella pneumophila. Legionelloza występuje w dwóch odmianach klinicznych: o stosunkowo lekkim przebiegu grypopodobnym oraz szybko postępującym zapaleniu płuc z zaburzeniami neurologicznymi. Ze względu na to, że bakterie Legionella pneumophila wytwarzają β-laktamazy oraz namnażają się wewnątrz makrofagów (komórek układu odpornościowego) leczenie penicylinami, które wykorzystuje się w typowym zapaleniu płuc, nie jest skuteczne. Dlatego w leczeniu legionellozy stosowane są antybiotyki makrolidowe, np. erytromycyna. Śmiertelność pacjentów z postacią płucną legionellozy jest stosunkowo wysoka (15-20%), zależy od stanu zdrowia osób, u których wystąpiła choroba oraz właściwości wirulentnych bakterii, czyli ich zdolności do wywoływania choroby. Nie stwierdzono przenoszenia się zakażenia z człowieka na człowieka. Wypicie wody zanieczyszczonej tymi bakteriami nie prowadzi do zakażenia. Ryzyko istnieje tylko w przypadku zakrztuszenia się i przedostania płynu do dróg oddechowych.

Bakterie z rodzaju Legionella

Bakterie Legionella to ruchliwe pałeczki, których naturalnym środowiskiem bytowania są wody śródlądowe, wody morskie oraz gleba. Optymalna temperatura ich wzrostu mieści się w przedziale od 20°C do 45°C. W przypadku ich bytowania w komórkach pierwotniaków mogą namnażać się nawet w temperaturze 67°C. Wykazują dużą zdolność do adaptacji w różnych warunkach środowiskowych – izolowano je z wody o temperaturze od 0°C do 70°C. Bakterie z rodzaju Legionella występują zazwyczaj z innymi mikroorganizmami – bakteriami heterotroficznymi, pierwotniakami, grzybami i glonami, tworząc trudno usuwalne biofilmy.

Urządzenia wymagające stałego nadzoru

Źródłem zakażenia pałeczkami Legionella są najczęściej urządzenia i systemy wytwarzające aerozol wodno-powietrzny, takie jak:

* prysznice,

* układy klimatyzacyjne z wodnymi chłodniami wentylatorowymi,

* respiratory,

* nawilżacze.

Do urządzeń wytwarzających aerozol, które mogą być czynnikiem zachorowani zbiorowych, należą wanny lecznicze i wirowe (baseny z hydromasażem). Podwyższona temperatura wody oraz niezapewnienie odpowiedniej higieny urządzeń sprzyjają rozwojowi bakterii Legionella i tworzeniu podwyższonego ryzyka zakażeń. Dlatego też stężenie wolnego chloru w wannach z hydromasażem powinno być wyższe niż w zwykłych basenach kąpielowych. Ponadto po każdym dniu użytkowania baseny z hydromasażem powinny być zawsze opróżnione, myte i dezynfekowane.

Działania zapobiegawcze

Aby nie dopuścić do zakażeń wywoływanych przez pałeczki Legionella, należy ograniczyć korzystanie z urządzeń i systemów wytwarzających aerozol wodno-powietrzny, takich jak fontann miejskich, kurtyn wodnych, zachować reżim sanitarny nawilżaczy i inhalatorów, przeprowadzać systematyczne mycie i dezynfekcję elementów instalacji wodnej: kurków czerpalnych i główek prysznicowych oraz urządzeń klimatyzacyjnych.

Autorka: mgr inż. Anna Rygała, Katedra Biotechnologii Środowiskowej na Wydziale Biotechnologii i Nauk o Żywności Politechniki Łódzkiej