Na zamówienie Ministerstwa Nauki i Informatyzacji powstał Raport diagnostyczny stanu rozwoju biotechnologii w Polsce przygotowany przez Centrum Transferu Technologii w Gdańsku

Nasze uczelnie kształcą obecnie więcej specjalistów biotechnologicznych, niż może ich wchłonąć rozwijający się rynek krajowy. Biotechnologii naucza się na 21 uczelniach wyższych, w tym 7 prowadzi studia doktoranckie. Na kierunku biotechnologia kształci studentów 9 uniwersytetów, 6 akademii rolniczych, 2 akademie medyczne i 4 politechniki.

Skutecznym narzędziem oceny kondycji polskiej nauki - obok oczywiście szansy na przetrwanie i nabranie oddechu - stało się uczestnictwo w programach naukowych UE.

W ramach zakończonego 5. Programu Ramowego z Polski napłynęło 5700 zgłoszeń, z czego finansowanie z programu uzyskały 1323 zespoły, na łącznie 152 mln EUR. Największą popularnością cieszył się program ,,Quality of Life" związany właśnie z naukami biologiczno-medycznymi. Wnioski do programu złożyło 1496 polskich zespołów a 236 uzyskało finansowanie, z czego 24 to projekty pod polskim koordynatorem. Według danych Krajowego Punktu Kontaktowego pomimo wielu sukcesów, Polska jednak odzyskała z wkładu w 5 PR zaledwie 88%, tymczasem np. Czechy i Węgry ponad 100% składki. Nasz udział - stwierdza raport - wykazał poważne niedoinwestowanie nauki polskiej, brak priorytetów badawczych, niską innowacyjność gospodarki oraz brak współpracy naukowców z przemysłem, tymczasem 5 PR był ukierunkowany głównie na projekty wymagające znacznego udziału przemysłu.

W roku 2002 w Urzędzie Patentowym RP dokonano 323 zgłoszeń patentowych dotyczących wynalazków biotechnologicznych, wśród których 41 zostało zgłoszone przez podmioty polskie. W tym samym roku Urząd udzielił 72 patenty na wynalazki w tej dziedzinie, w tym 7 dotyczyło wynalazków polskich. Dodatkowo udzielono ochrony krajowej ok. 30 polskim rozwiązaniom uznanym przez autorów raportu za pośrednio związane tematycznie z biotechnologią. W Polsce ogólna liczba patentów jest znacznie poniżej średniej dla OECD i nadal maleje. W minionych 10 latach trzykrotnie zmalała liczba patentów krajowych, a jednocześnie wzrosła trzykrotnie liczba patentów międzynarodowych.

Polski przemysł biotechnologiczny znajduje się we wczesnym stadium rozwoju. Roczny dochód krajowych firm to ok. 100 mln USD. Największy generują podmioty zajmujące się ochroną zdrowia, następnie przemysł biotechnologiczny (głównie biofermentacyjny) oraz przedsiębiorstwa zorientowane na produkcję rolniczą. Główne kierunki rozwoju biotechnologii rolniczej to środki ochrony roślin, produkty weterynaryjne oraz transgeniczne. W odniesieniu zarówno do zespołów badawczych, jak i firm kierunek rozwoju wyznacza wstąpienie Polski do UE i związane z tym uczestnictwo w Europejskiej Strategii Innowacji poprzez Krajową Strategię Innowacji zbudowaną w powiązaniu z Regionalnymi Strategiami Innowacji. Biotechnologia zajmuje w tych strategiach poczesne miejsce.

Oceniając potencjał polskiej biotechnologii, należy przypomnieć, że ratyfikując w 1995 Konwencję o Różnorodności Biologicznej Polska przyjęła na siebie obowiązek ochrony zasobów genowych o rzeczywistej - bezpośredniej lub potencjalnej wartości. W Polsce banki genów utrzymują łącznie 73 tysiące genotypów o znaczeniu użytkowym. W ramach programu finansowanego przez Ministerstwo Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej chronionych jest około 55 tys. obiektów, z czego ponad 49 tys. to próbki nasion w Krajowym Centrum Roślinnych Zasobów Genowych IHAR, a 1800 genotypów przechowywanych jest w Ogrodzie Botanicznym PAN.

W krajowym sektorze farmaceutycznym jest 221 firm, z tego 139 produkuje głównie środki farmaceutyczne półsyntetyczne i syntetyczne. 63 zajmują się produkcją postaci farmaceutycznych pochodzenia naturalnego, ale ich potencjał produkcyjny nie przekracza 2,5% rynku leków. W Polsce zarejestrowanych i dopuszczonych do obrotu jest 8248 polskich i zagranicznych postaci farmaceutycznych (z tego wyprodukowanych w Polsce jest 45%). Ogółem w gronie firm o największej bazie produkcyjnej jest 36 firm produkujących polskie środki farmaceutyczne.

Największą nadzieją dla polskiej biotechnologii mogą być unijne środki finansujące coraz to ambitniejsze projekty. Od 2003 roku, kiedy to powstał wyżej opisany raport, zmieniło się wiele na polu biotechnologii w Polsce. Powstało więcej stron internetowych i czasopism poświęconych tej dziedzinie. Wiele rodzimych firm uzyskuje współpracowników za granicą, a firmy z zachodu chętniej inwestują swoje pieniądze w innowacje z zakresu biotechnologii medycznej czy przemysłowej. Młodzi naukowcy z nadzieją patrzą w przyszłość. Tylko czy będą mogli realizować swoje plany w Polsce?

red. Anna Stępień