Rośnie liczba przypadków demencji

W 2020 r. demencją było dotkniętych na świecie ponad 55 mln osób. Za 20 lat ta liczba może się nawet podwoić. Trend wzrostu liczby przypadków demencji często wiązany jest ze starzeniem się populacji i statystycznie średnio dłuższym życiem kobiet i mężczyzn. Wbrew temu badanie z 2016 r. finansowane przez Narodowy Instytut Zdrowia (NIH) pokazało, że od lat 70. XX w. widać spadek liczby nowo zgłaszanych przypadków demencji średnio o 20% na dekadę. Co więcej, z badania wynika, że edukacja istotnie wpływa na zmniejszenie ryzyka demencji – częstotliwość występowania choroby zmniejszyła się o 44% u osób co najmniej z dyplomem szkoły średniej w porównaniu do lat 70 XX w.

Demencja i choroba Alzheimera, chociaż często współistnieją, różnią się pod względem potencjalnych szans odwrócenia zmian zachodzących w mózgu. Podczas gdy pewne formy demencji mogą być odwracalne, jak na razie nie sposób cofnąć procesów związanych z chorobą Alzheimera. Dlatego też wczesne rozpoznanie i zrozumienie różnic pomiędzy tymi dwoma przypadłościami jest konieczne dla podjęcia skutecznego leczenia i opieki nad pacjentami. Anomalie poznawcze i spadek aktywności psychicznej w początkowych stadiach mogą mieć wiele przyczyn, co komplikuje diagnozę. Rozpoznanie choroby Alzheimera w jej wczesnym etapie jest wyzwaniem ze względu na subtelne symptomy, często przypominające demencję starczą. W początkowej fazie choroby Alzheimera objawy składają się z trudności w zapamiętywaniu nowych informacji i  problemów z koncentracją oraz pozornie niewinnego zapominania o bieżących obowiązkach, np. wyłączeniu światła w pokoju. Te oznaki bywają mylone z objawami depresji, takimi jak wycofanie społeczne czy wahania nastroju. W miarę postępu choroby objawy stają się bardziej widoczne i poważniejsze, łącznie z brakiem ochrony prywatności czy trudnościami w orientacji przestrzennej i rozpoznawaniu bliskich. W bardziej zaawansowanym stadium choroba Alzheimera uniemożliwia pacjentowi samodzielne funkcjonowanie.

Rok urodzenia a wielkość mózgu

UC Davis Health przeprowadziło badanie z wykorzystaniem danych z Framingham Heart Study (FHS), czyli rozpoczętego w 1948 r. badania populacyjnego, które objęło ponad 15 tys. osób z trzech pokoleń mieszkańców Framingham w Massachusetts. Celem badania było zilustrowanie trendów w zdrowiu serca i mózgu. Charles De Carli zasugerował, że dekada urodzenia może mieć znaczenie dla wielkości mózgu, co z kolei wpływa na długoterminową kondycję mózgu. To połączenie badań rzuca nowe światło na potencjalne przyczyny spadku liczby przypadków demencji i uwypukla rolę czynników zewnętrznych oraz genetyki w kształtowaniu zdrowia mózgu. Naukowcy porównali wyniki rezonansu magnetycznego mózgu osób urodzonych w dekadach od 1930 do 1970 r. Śledzili zmiany w strukturach mózgowych. Badaniem objęto 3226 osób (w tym 53% kobiet i 47% mężczyzn), bez historii zaburzeń poznawczych czy udarów, jako że mogłyby one zwiększyć ryzyko wystąpienia demencji. Przeprowadzone w ramach Framingham Heart Study (FHS) w latach 1999-2019 badania pokazały ciekawe zjawisko – stopniowy wzrost objętości niektórych struktur mózgowych między kolejnymi pokoleniami. Objętość wewnątrzczaszkowa (ICV) wzrosła średnio o 6,6% – z 1234 ml w latach 30. XX w. do 1321 ml w latach 70. XX w. Co ciekawe, mimo że ludzie z lat 70. byli średnio wyżsi niż ich rówieśnicy z lat 30., to po uwzględnieniu wzrostu różnice w ICV utrzymały się na istotnym poziomie. Większa objętość wewnątrzczaszkowa może wskazywać na zwiększoną „rezerwę mózgową”, potencjalnie chroniącą przed demencją. Dodatkowo zaobserwowano znaczący wzrost objętości istoty białej i istoty szarej. Istota szara jako zewnętrzna warstwa mózgu jest odpowiedzialna za funkcje umysłowe, pamięć, emocje i ruch, natomiast istota biała to głębsza tkanka mózgowa z milionami mielinowanych włókien nerwowych. Obie zmieniły się na przestrzeni lat. W przypadku istoty białej stwierdzono wzrost objętości o 7,7%, a istoty szarej – o 2,2%. Objętość hipokampu, kluczowego dla procesów pamięciowych, wzrosła o 5,7%, podczas gdy powierzchnia kory mózgowej, czyli pomarszczona warstwa widoczna na zewnątrz mózgu, zwiększyła się o 14,9%.

Przełomowy enzym PDE4B

Odkrycie związane z chorobą Alzheimera i działaniem enzymu PDE4B daje nadzieję na nowe metody leczenia tej oraz innych form demencji. Neil Dawson z LU, współautor badania, zauważył, że zmniejszenie aktywności PDE4B zaledwie o 27% w mysim modelu choroby Alzheimera może klarownie poprawić pamięć, funkcje mózgu oraz zmniejszyć stan zapalny. Steven Clapcote z LU podkreślił, że ograniczenie aktywności PDE4B nie tylko przyniosło korzyści myszom w postaci poprawy pamięci oraz metabolizmu glukozy, ale także może oferować ochronę przed innymi zaburzeniami funkcji poznawczych, takimi jak choroba Huntingtona, również charakteryzująca się gromadzeniem blaszek w mózgu. W badaniach zauważono, że myszy z chorobą Alzheimera, które wykazywały normalną aktywność PDE4B, miały problemy z pamięcią podczas poruszania się po labiryncie. Natomiast te z genetycznie zmniejszoną aktywnością enzymu nie wykazywały upośledzeń pamięciowych. Co więcej, u mysz z modyfikacją genetyczną – cierpiących na chorobę Alzheimera – pomimo choroby, metabolizm glukozy w mózgu utrzymał się na prawidłowym poziomie. Dodatkowo te same myszy miały mniej objawów stanów zapalnych w mózgu, co jest jednym z głównych markerów choroby Alzheimera. Obserwacje sugerują, że dalsze badania nad ograniczeniem aktywności PDE4B mogą wyznaczyć nowe ścieżki leczenia choroby Alzheimera. Wyniki dają nadzieję na rozwój nowych metod terapii, mogących przynieść korzyści pacjentom cierpiącym na tę chorobę. Naukowcy planują dalsze testy, by sprawdzić, czy leki hamujące PDE4B mogą mieć podobnie pozytywny wpływ w modelach mysich choroby Alzheimera, co może być kluczem do opracowania skutecznych terapii.