W momencie potwierdzenia rozpoznania choroby nowotworowej decyzje o dalszym postępowaniu powinny mieć na celu optymalne leczenie matki i zapewnienie dziecku możliwe najbezpieczniejszych warunków do prawidłowego rozwoju. Terapia powinna być tak dobrana, aby zachować zdolności rozrodcze kobiety. Przyjrzyjmy się zatem bliżej, jakie metody diagnostyczne i terapeutyczne oferuje dziś medycyna w takich przypadkach.

Postępowanie diagnostyczne

W okresie ciąży przeciwwskazane są badania wykorzystujące promieniowanie jonizujące w dawce przekraczającej 10 radów. W związku z tym nie wykonuje się badań RTG jamy brzusznej, a także badań z zastosowaniem izotopów. W szczególnych przypadkach (kiedy korzyści przewyższają ryzyko) dopuszcza się wykonywanie scyntygrafii kości u chorych na raka piersi z dużym ryzykiem wystąpienia przerzutów w kościach. W uzasadnionych wypadkach stosuje się także RTG klatki piersiowej i mammografię. Zupełnie bezpieczne są natomiast badania ultrasonograficzne, a względnie bezpieczny, zwłaszcza w II i III trymestrze ciąży, jest rezonans magnetyczny bez podawania kontrastu, który wykazuje zdolność przenikania przez łożysko, a więc może działać toksycznie na płód.

Chemioterapia u kobiet w ciąży

Większość leków stosowanych w leczeniu nowotworów ma działanie teratogenne, czyli jest toksyczna dla rozwijającego się płodu. Dlatego niezmiernie ważne jest dobranie odpowiednich parametrów chemioterapii. Czynnikiem kluczowym jest okres ciąży, w którym planuje się rozpoczęcie leczenia. Do większości uszkodzeń płodu dochodzi we wczesnych jej etapach (w okresie embrio- i organogenezy, czyli do 60. dnia trwania ciąży), dlatego zasadna wydaje się rezygnacja z chemioterapii w I trymestrze. Drugim istotnym czynnikiem wpływającym na toksyczność terapii jest dobór odpowiednich leków. Chemioterapeutyki o niskiej masie cząsteczkowej, dobrej rozpuszczalności w tłuszczach i niskim stopniu wiązania z białkami mają większą zdolność do przenikania przez łożysko, a tym samym będą bardziej toksyczne dla rozwijającego się dziecka. Ze względu na duży rozmiar cząsteczek stosunkowo bezpieczne są antracykliny. W chemioterapii ciężarnych powszechnie stosuje się również taksany, które są substratami dla glikoproteiny-P, w wysokim stężeniu występującej w łożysku. Ta grupa związków jest metabolizowana przez cytochrom P-450, którego aktywność istotnie rośnie w okresie ciąży, co również sprzyja ich bezpieczeństwu. Nie odnotowano poważnych działań niepożądanych po stosowaniu terapii celowanych, np. rytuksymabem czy trastuzumabem. Przeciwwskazane są natomiast antymetabolity i leki alkilujące. Dzięki dużej wiedzy na temat zasad prowadzenia chemioterapii w okresie ciąży zdecydowana większość chorych rodzi zdrowe dzieci, a ewentualne działania niepożądane terapii dla płodu są łagodne i odwracalne.

Radioterapia u kobiet w ciąży

Radioterapia jest stosunkowo mało bezpieczną metodą terapeutyczną u kobiet ciężarnych, ponieważ promieniowanie wywiera szkodliwe działanie na płód. W szczególnych przypadkach (np. chłoniak Hodgkina) przeprowadza się radioterapię, ale z zachowaniem najwyższych środków ostrożności (stosowanie osłon płodu, ścisłe monitorowanie dawek promieniowania trafiających do płodu). Radioterapia jest szczególnie przeciwwskazana w I trymestrze ciąży, kiedy zachodzi organogeneza, a także w ostatnim trymestrze, ponieważ istnieją techniczne trudności wykonania prawidłowych osłon płodu.

Choroba nowotworowa u kobiety ciężarnej jest olbrzymim wyzwaniem dla lekarzy wielu specjalności. Są jednak dostępne metody terapeutyczne prowadzące do wyleczenia matki, z równoczesnym oszczędzeniem życia i zdrowia dziecka.