Rosnąca antybiotykooporność patogenów człowieka stanowi realne zagrożenie w dziedzinie zdrowia publicznego i bezpieczeństwa międzynarodowego. Eskalacja problemu nie znajduje odzwierciedlenia na rynku farmaceutycznym, gdzie w ciągu ostatnich 20 lat obserwuje się wyraźny spadek liczby nowych klas antybiotyków. Obecnie zaplecza badawcza stanowią w głównej mierze ośrodki akademickie. Schyłek ery antybiotykowej jest następstwem dwóch procesów: rozprzestrzeniania się mechanizmów oporności oraz niewłaściwego użycia antybiotyków. Pierwszy z nich możliwy jest dzięki istnieniu naturalnych mechanizmów horyzontalnego transferu genów i napędzany jest obecnością presji selekcyjnej, szczególnie w środowisku szpitalnym. Presja ta związana jest nie tylko ze stosowaniem dużych ilości leków, ale także ze złą polityką antybiotykową.

Z jednej strony antybiotyki często przepisywane są w sposób nadmierny i nieukierunkowany, z drugiej strony leki funkcjonują także w nieudokumentowanym obiegu i są w niewłaściwy sposób przyjmowane. Infekcje wywołane przez lekooporne patogeny są istotnym czynnikiem zagrażającym pacjentom w trakcie leczenia szpitalnego, którego udział na terenie USA i Europy ocenia się odpowiednio na 5% i 7,1%, a w państwach rozwijających się na 15,5%. Do grupy tzw. patogenów alarmowych zalicza się bakterie z gatunków: Enterococcus faecium, Staphylococcus aureus, Klebsiella pneumoniae, Acinetobacter baumannii, Pseudomonas aeruginosa i Enterobacter spp., określone przez Amerykańskie Towarzystwo Chorób Zakaźnych akronimem ESKAPE. Są to patogeny zdolne do „ucieczki” przed działaniem dostępnych antybiotyków.

(E) Enterococcus faecium
Gram-pozytywna bakteria kolonizująca w szczególności jelito grube i skórę. W obrębie tego gatunku oporność na antybiotyki β-laktamowe jest niemal gwarantowana (w 2006 r. całkowitą oporność na ampicylinę i imipenem odnotowano u 98,8% szczepów na terenie Wielkiej Brytanii i Irlandii). Od lat 80. ubiegłego wieku obserwuje się szczepy oporne na wankomycynę (VRE), wykazujące różnorodne mechanizmy oporności, zależne od występowania w genomie wysp patogeniczności.

(S) Staphylococcus aureus
Gram-pozytywna bakteria zasiedlająca skórę i kolonizująca przedsionek nosa, wywołująca szerokie spektrum ostrych i przewlekłych schorzeń. W epidemiologii S. aureus wyróżnia się szczepy MSSA (metycylinowrażliwe) oraz MRSA (metycylinooporne). Oporność warunkuje gen mecA niesiony na kasecie chromosomalnej SCCmec. Obecność kasety warunkuje oporność na β-laktamy z grupy penicylin, cefalosporyn i karbapenemów oraz może nieść inne determinanty oporności. Odsetek MRSA w ponad jednej trzeciej krajów europejskich osiąga 25%, a w niektórych regionach ponad 50%. Od lat 90. XX w. odnotowuje się szczepy średniooporne i oporne na wankomycynę.

(K) Klebsiella pneumoniae
Jedna z najbardziej zjadliwych bakterii Gram-ujemnych z rodziny Enterobacteriaceae. Odznacza się zdolnością do szybkiego nabywania i rozprzestrzeniania mechanizmów oporności, kodowanych na plazmidach β-laktamaz o poszerzonym spektrum działania (ESBL) oraz karbapenemaz hydrolizujących (tzw. leki ostatniej szansy – karbapenemy). Horyzontalny transfer determinant oporności z K. pneumoniae jest przyczyną rosnącej zjadliwości, m.in. szczepów Escherichia coli.

(A) Acinetobacter baumanii
Gram-ujemna bakteria często izolowana w jednostkach intensywnej terapii. Gatunek ten zdolny jest do długookresowego przetrwania na sztucznych powierzchniach i w trudnych warunkach środowiska. Obecność w genomie wysp patogeniczności i plazmidów warunkuje ekspresję pomp antybiotykowych typu efflux oraz produkcję β-laktamaz i karbapenemaz.

(P) Pseudomonas aeruginosa
Gram-ujemna pałeczka zdolna do przetrwania, m.in. w śluzie towarzyszącym mukowiscydozie. Błona zewnętrzna P. aeruginosa jest nieprzepuszczalna dla związków o masie >500 Da. Częste mutacje w genie gyrazy i/lub topoizomerazy zapewniają oporność na fluorochinolony. Bakteria ta posiada szereg pomp usuwających szerokie spektrum antybiotyków oraz jest zdolna do produkcji β-laktamaz i karbapenemaz.

(E) Enterobacter spp.
Gatunki z rodzaju Enterobacter wywołują infekcje dróg moczowych, oddechowych i układu krwionośnego. To kolejni przedstawiciele rodziny Enterobacteriaceae zdolni do produkcji β-laktamaz i karbapenemaz. Teraz lekami ostatniej szansy w zwalczaniu patogenów z grupy ESKAPE, szczególnie z rodziny Enterobacteriaceae, są kolistyna i tigecyklina.

Zwalczanie opisanych patogenów jest ogólnoświatowym priorytetem w dziedzinie badań w nadchodzących latach.