Dziś tematem numer jeden jest koronawirus i wszystko, co z nim związane. Jakie zmiany w naszej psychice pojawiają się, gdy mamy do czynienia z czymś nieznanym, a jednocześnie niebezpiecznym?

Podstawową rzeczą, którą należy brać pod uwagę, jest oczywiście lęk i to taki lęk, który pozostaje z nami przez długi czas. Możemy bać się aktualnie wielu rzeczy. Czy sobie poradzę z edukacją domową moich dzieci? Czy będę w stanie zapłacić kolejne raty kredytu? Czy będę w stanie wyżywić rodzinę? Co z moją przyszłością? Co z planami? Występujący lęk jest naturalną koleją rzeczy – to jego odczuwanie zapewnia nam przetrwanie. Problem jednak pojawia się wtedy, gdy próbujemy radzić sobie z nim w niezdrowy sposób – na przykład korzystając z używek.

Jakie objawy stresu związane z pandemią można zaobserwować wśród ludzi?

W przypadku pandemii można podejść do odczuć człowieka jak do sytuacji długotrwałego, chronicznego stresu. To nie jest obcy scenariusz dla wielu z nas. Mam wrażenie, że nasze współczesne społeczeństwo jest społeczeństwem ludzi, dla których stres jest towarzyszem codzienności. To, co różnicuje pandemię od innych momentów to fakt, że źródłem stresu jest niemal wszystko, co nas otacza.

Niezaprzeczalnie ubocznym skutkiem pandemii będą problemy ze zdrowiem psychicznym. Lęki i nerwice zapewne pojawiły się już u niejednej osoby. Jak poradzić sobie z lękiem spowodowanym obecną sytuacją wokół nas?

Przede wszystkim musimy nastawić się na to, że aktualna sytuacja nie zniknie nagle. Raczej lepiej jest przyjąć mniej optymistyczny scenariusz – przed nami przynajmniej kilka tygodni, podczas których świat staje na głowie. Dobrze jest zatem zastanowić się nad kilkoma wspierającymi elementami. Po pierwsze: jakie mam cele na każdy kolejny tydzień, co chcę zrobić, z czym się uporać, co wreszcie dla siebie mogę zrobić? Po drugie: co chcę przeżyć? Może nadszedł czas na maraton francuskich filmów lub spędzenie kilku chwil z albumem, który od dawna leży na półce? Połączenie zadań i przeżyć może wzbogacić ten czas, który jest przed nami. W obu przypadkach zachęcam do zrobienia sobie na każdy tydzień dwóch list: listy zadań i listy przeżyć. Im mniej "rozpływania się" w tym czasie, tym lepiej.

Czy lęk o nasze zdrowie i przyszłość może spowodować zaburzenia osobowości? Jeśli tak, to jakie?

To, czy u człowieka pojawiają się zaburzenia osobowości, wynika z bardzo wielu czynników. Bierzemy pod uwagę: wpływy rodzinne, zaniedbania w dzieciństwie, uwarunkowanie genetyczne. Oznacza to, że towarzyszący nam dzisiaj lęk może raczej nasilić czyjeś objawy. Tak naprawdę chroniczny lęk i chroniczny stres są zawsze czynnikami, które nas osłabiają. Reaguje nasza psychika, ale też układ odpornościowy – badania pokazują jednoznacznie, że długotrwały i "niezaopiekowany" stres przyczynia się do obniżenia odporności organizmu.

Wielu naszych bliskich (lekarze, ratownicy medyczni, pielęgniarki) jest na pierwszej linii frontu w walki z epidemią. Mogą oni doświadczać wtórnego stresu traumatycznego. Jakie zmiany w ich zachowaniu powinny nas zaniepokoić?

Zanim zajmiemy się PTSD, warto skupić się na tym, co dzieje się dzisiaj. Cały stres, obawy o zdrowie swoje i bliskich, lęki i wachlarz innych emocji – to coś, na co powinniśmy zwrócić uwagę. Dziś zaniepokoić powinny nas te momenty, w których bliska nam osoba jest sparaliżowana lękiem, przechodzi ataki paniki i nie radzi sobie z napięciem, jakie jej towarzyszy.

Jak pozostanie w domu przez dłuższy okres i spędzanie więcej czasu z rodziną w czasie pandemii może wpłynąć na relacje jej członków?

Oczywiście mamy tutaj dwie strony medalu. Niektóre związki i rodziny będą teraz przeżywać rozkwit. Może być to dla nich paradoksalnie najbardziej wartościowy czas życia. Inne pary będą u progu poważnego kryzysu. To, co niezwykle ważne dla każdego z nas to zarówno momenty budowania więzi, rozmowy, wspólne spędzanie czasu, jak i momenty samotności, spokoju bez tych wszystkich ludzi wokół. Byłoby dobrze, gdyby każdy miał taką chwilę w ciągu dnia.

Puste półki, brak jedzenia – to obraz, który powrócił w pamięci osób starszych. Jak trauma z dawnych czasów może odbić się na ich psychice i zdrowiu?

Wszystko zależy od tego, czy taka trauma została przepracowana, czy nie. Kiedyś rzeczywiście rzadko coś robiło się z takimi przeżyciami. Najczęściej osoby doświadczone przez los w taki sposób wracały do swojego życia lub budowały je na nowo w odmienionych okolicznościach. Dziś wiemy więcej o tym, jak schowane w cień trudne emocje i doświadczenia wpływają na całe życie. Możemy czerpać z tej wiedzy.