Komórki VSEL w rękach Polaków

W 2011 roku na specjalnej konferencji w Watykanie polski biolog profesor Mariusz Ratajczak głosił, że udało się wyizolować i zidentyfikować nieznany wcześniej typ komórek pluripotencjalnych, posiadających właściwości zbliżone do embrionalnych komórek macierzystych, a pochodzących z dorosłych organizmów mysich. Pierwsze doniesienia na ten temat opublikowano w czasopiśmie Experimental Hematology już w 2010 roku. Według badaczy komórki te, nazywane VSEL (ang. very small embryonic-like), można izolować ze szpiku kostnego dorosłych myszy. Na przestrzeni kilku lat, w ramach szeroko zakrojonych projektów dotyczących komórek macierzystych, komórki typu VSEL były przedmiotem badań w takich ośrodkach jak Uniwersytet Jagielloński, Instytut Biologii Doświadczalnej im. Nenckiego, Pomorski Uniwersytet Medyczny w Szczecinie, Śląski Uniwersytet Medyczny w Katowicach oraz Centrum Medycznego Kształcenia Podyplomowego w Warszawie.

Rola Watykanu

Samo miejsce konferencji nie pozostaje bez znaczenia. Zgromadzeni w Watykanie w 2011 roku teologowie gorąco poparli ideę zastąpienia wątpliwego etycznie wykorzystywania embrionów ludzkich do pozyskiwania komórek macierzystych, które, jak się coraz częściej przekonujemy, mogą nieść ogromny potencjał terapeutyczny, przy zastosowaniu właściwych procedur biomedycznych. Co więcej, Watykan postanowił wesprzeć finansowo dalsze badania nad komórkami typu VSEL, inwestując środki w rozwój formy NeoStem, specjalizującej się między innymi w tej dziedzinie.

Podważona prawdziwość

Tymczasem naukowcy z Uniwersytetu Stanforda podjęli czynności zmierzające do powtórzenia izolacji komórek VSEL ze szpiku myszy. Pomimo zastosowania metod zgodnych z publikowanymi doniesieniami naukowymi, nie udało się wyizolować komórek o opisywanych właściwościach. W efekcie zespół opublikował w ostatnim czasie raport, w którym przedstawia swoje badania i wyciąga następujące wnioski:

• komórki potencjalnie stanowiące populację typu VSEL zawierają tylko niewielkie ilości DNA i nie tworzą typowych form kulistych, co sugeruje, że mogą być to jedynie szczątki innych komórek;
• nie są one zdolne do ekspresji markerów komórek macierzystych w postaci genu Oct4;
• nie wykazują zdolności hematopoetycznych, typowych dla komórek macierzystych szpiku.

O krok dalej idzie amerykański bioetyk dr Arthur Caplan, który komentując zaistniałą sytuację mówi, że raport uczonych z Uniwersytetu Stanforda w najlepszym razie świadczy o pomyłce, w najgorszym zaś – o oszustwie. Natomiast naukowcy z Uniwersytetu Jagiellońskiego dystansują się od rzekomo wysoce obiecujących wyników badań dotyczących komórek VSEL i podkreślają, że nie są współpracownikami profesora Ratajczaka.

Co dalej z komórkami VSEL?

Jak podkreślają specjaliści, publikowane metody badawcze powinny nade wszystko charakteryzować się powtarzalnością. Z drugiej strony badania polskich biologów bronione są poprzez wskazywanie na możliwość niewłaściwego stosowania procedur i potencjalne błędy popełniane w trakcie ich realizacji przez inne zespoły. Sytuacji nie sprzyja jednak aspekt religijny. Cytowany wcześniej bioetyk dr Caplan zwraca uwagę na problem wpływu religii na rozwój strategii badawczej, której postęp podyktowany jest wówczas raczej względami moralnymi niż naukowymi. Otwarta pozostaje kwestia przyszłego losu komórek VSEL, które są przedmiotem silnego zainteresowania nie tylko naukowców, ale także teologów, osób duchownych, bioetyków i wreszcie prywatnej firmy z Nowego Jorku.