W zaawansowanych stadiach ad dochodzi do zmniejszenia masy mózgu, co jest spowodowane degeneracją i obumieraniem komórek nerwowych, szczególnie w obszarze hipokampu i kory mózgu. Obecnie wiadomo już, że utrata neuronów jest dość późnym wydarzeniem w procesie neurodegeneracji i jest poprzedzona innymi zdarzeniami komórkowymi, takimi jak: zmiany metaboliczne, dysfunkcje synaps, zaburzenia cyklu komórkowego. Wciąż nie istnieją skuteczne terapie.
Brak markerów fazy przedklinicznej, a co za tym idzie zbyt późna diagnoza choroby Alzheimera powoduje, że obecnie stosowane jest jedynie leczenie objawowe. W leczeniu objawów otępienia powszechnie stosowane są związki będące inhibitorami acetylocholinesterazy (donepezil, rywastygmina, galantamina), memantyna – zmniejszająca pulę wewnątrzkomórkowego wapnia, witaminy E, C oraz leki psychotropowe. Szeroko stosowane są także związki skierowane przeciwko Aβ-inhibitory γ-sekretazy, β-sekretazy oraz aktywatory α-sekretazy. W praktyce klinicznej spotyka się także zmniejszanie puli amyloidu poprzez jego rozbijanie oraz immunizację, stosując przeciwciała anty-Aβ.

Nie tylko neurony służą informacją
Liczne badania wykazały, że hiperfosforylacja białka tau nie jest specyficzna jedynie dla choroby Alzheimera. Również rola Aβ jako pierwotnego czynnika prowadzącego do rozwoju ad jest w ostatnich latach coraz bardziej kwestionowana. Dlatego też, bazując na nowych hipotezach rozwoju ad, grupa prof. Wojdy w Pracowni Badań Przedklinicznych o Podwyższonym Standardzie (LaPrec) Centrum Neurobiologii Instytutu Nenckiego poszukuje przyczyn choroby Alzheimera wcześniejszych niż pojawienie się Aβ. Inspiracją do stworzenia nowych metod leczenia ad stały się coraz liczniejsze badania, wskazujące na znaczenie zaburzenia cyklu komórkowego, stresu oksydacyjnego oraz zaburzeń mitochondrialnych. Według prof. Urszuli Wojdy, już na wczesnych etapach tej choroby dochodzi m.in. do zaburzeń sygnalizacji wapniowej, zaburzeń białek regulujących cykl komórkowy i apoptozę komórek. Zespół naukowy LaPrec takie właśnie zmiany zidentyfikował u pacjentów w zaawansowanych stadiach choroby Alzheimera. Obecnie procesy te analizowane są także u pacjentów we wczesnych stadiach choroby. Głównym celem badaczy jest zidentyfikowanie jak najwcześniejszych zmian i zaprojektowanie nowych terapii. Warto zaznaczyć, że zmiany molekularne w chorobie Alzheimera występują nie tylko w mózgu, lecz manifestują się w całym organizmie chorego. Zespół prof. Wojdy zaobserwował m.in. zmiany cyklu komórkowego oraz apoptozy właśnie w limfocytach oraz fibroblastach pacjentów z ad, co świadczy o tym, że choroba Alzheimera ma cechy choroby systemowej.

– Laboratorium zajmuje się badaniem patogenezy choroby Alzheimera z dwóch powodów: po pierwsze – występuje niezwykle istotne i narastające zapotrzebowanie społeczne na nowe, skuteczne leki, po drugie – walka z tą demencją stanowi ogromne wyzwanie naukowe. Choroba Alzheimera jest bardzo złożona, a zrozumienie jej mechanizmu jest bardzo ważne dla stworzenia naukowych koncepcji chorób wieloczynnikowych. Demencja ta przez wiele lat może występować w stadium utajonym, dlatego takie analizy przyczynią się do dokładniejszego poznania powodów powstawania chorób neurodegeneracyjnych. Prowadzone w pracowni badania mogą pozwolić zidentyfikować nowe punkty uchwytu leków, wczesne biomarkery, a także stworzyć nowe modele tej choroby. Brak skutecznych metod leczenia przyczynowego wskazuje, że potrzebne jest nowe spojrzenie na podstawy neurodegeneracji. Ponadto należy dodać, że problem ten narasta, gdyż demograficznie społeczeństwa się starzeją. – komentuje prof. Urszula Wojda.

Unikalna kolekcja limfocytów
W wyniku współpracy prof. Wojdy z prof. Jackiem Kuźnickim z Laboratorium Neurodegeneracji Międzynarodowego Instytutu Biologii Molekularnej i Komórkowej, z prof. Marią Barcikowską i prof. Tomaszem Gabrielewiczem z Kliniki Neurologii Centralnego Szpitala Klinicznego mswia oraz prof. Cezarym Żekanowskim z Zespołu Kliniczno-Badawczego Chorób Zwyrodnieniowych Centralnego Układu Nerwowego Instytutu Medycyny Doświadczalnej i Klinicznej pan, powstała unikatowa w skali europejskiej kolekcja unieśmiertelnionych limfocytów, które są zdeponowane w banku komórek Instytutu Nenckiego. Limfocyty te pochodzą od różnych grup pacjentów z rodzinną oraz sporadyczną formą chorobą, a także od osób z łagodnymi zmianami poznawczymi. Ponadto unikatowy model badawczy stanowią pierwotne fibroblasty izolowane ze skóry pacjentów z rodzinną postacią choroby, charakteryzujące się mutacją w genie Preseniliny 1. Komórki te wykorzystywane są także do analizy zaburzeń cyklu komórkowego, apoptozy oraz profilowania genów zaangażowanych w te procesy. W pracowni profilowane są także microRNA izolowane z osocza i limfocytów pacjentów.