Mikotoksyny

Mikotoksyny to metabolity wtórne, wytwarzane przez pleśnie i grzyby kapeluszowe. Mikotoksyny wywołują tzw. Mikotoksykozy, objawiające się zatruciem ostrym lub przewlekłym . W przypadku grzybów kapeluszowych, dokonano podziału na gatunki bezwzględnie i fakultatywnie trujące. Podział oparty jest na próbach obróbki termicznej owocników, po której poziom mikotoksyn spada do poziomu niegroźnego dla człowieka ( gatunek fakultatywnie trujący).

Tabela 1. Zatrucia grzybami. (Źródło: Pomorskie Centrum Toksykologii)

Muchomor sromotnikowy - główny producent mikotoksyn o działaniu cytotoksycznym

Działanie cytotoksyczne mikotoksyn, objawia się silnie toksycznym oddziaływaniem na wiele komórek organizmu. Za głównych sprawców działania cytotoksycznego muchomora sromotnikowego, uważa się amanitynę, fallotoksynę i orellaninę. 

Amanitotoksyna

Amanitotoksyna wywołuje pierwsze objawy zatrucia około 11 godzin po spożyciu grzybów.  Głównymi objawami są silne bóle brzucha, połączone z nagłym spadkiem ciśnienia krwi, przyspieszony puls, często występują tzw. stany szokowe. Co ciekawe, amanityna jest niezwykle trwałym związkiem, odpornym na gotowanie.  Amanitotoksyna wiąże się z polimerazą RNA, wykazując silne działanie hepatotoksyczne. Narządem docelowym działania amanitotoksyny jest wątroba, zaś dawka LD50 wynosi zaledwie 0,1 mg/kg! Jak podaje Narodowy Instytut Zdrowia, 100 g muchomora sromotnikowego zawiera ok 20 mg toksyny. Jak łatwo obliczyć, dawka śmiertelna dla 60kg człowieka wynosi  zaledwie 6mg toksyny, co pokazuje, że zjedzenie już 5 g grzyba może zakończyć się śmiercią.

Ryc. 1. Amanitotoksyna- wzór

Kolejnym niezwykle groźnym związkiem jest fallotoksyna. Jak do tej pory udało się wyizolować sześć biologicznie aktywnych form fallotoksyny, przy czym wszystkie wykazują silnie toksyczne właściwości. Ze względu na swoją budowę, fallotoksyna i pochodne wykazują niezwykłą odporność na działanie wysokiej temperatury, kwasów czy enzymów trawiennych.  Po wchłonięciu do krwioobiegu toksyny łatwo wiążą się z albuminami, co powoduje nawet 10 krotny wzrost ich toksyczności.

Gyromitryna

Gyromitryna syntetyzowana jest przez piestrzenicę kasztanowatą. Nie wykazuje tak silnego działania toksycznego jak amanitotoksyna czy fallotoksyna, jednak może prowadzić do uszkodzenia nerek czy w skrajnych przypadkach - wątroby. Zatrucie giromytryną określane jest jako zespół rzekomosromotnikowy. Co ciekawe, toksyna pojawia się w parze wodnej, powstającej w czasie gotowania grzybów. Gyromitryna ulega stosunkowo szybkiej hydrolizie do hydrazyn, które drażnią światło przewodu pokarmowego .  Ugotowane piestrznice nie stanowią więc potencjalnego źródła toksyn.  Kliniczne objawy zatrucia pojawiają się po około 8 godzinach od spożycia- pojawiają się nbudności, biegunka, kłucie w żołądku.

Borowik ponury i szatański - producenci muskaryny

Muskaryna uważana jest za trujący alkaloid, którego działanie ujawnia się po około 30 minutach od spożycia. Zatrucia objawiają się najczęściej silnymi wymiotami, łzawieniem, biegunką czy rozmyciem obrazu. Dawka śmiertelna do dorosłego człowieka wynosi ok 0,5g.

Ryc. 3. Muskaryna - wzór

Rzadkie objawy zatrucia grzybami

W ostatnim czasie odnotowywane są nowe zespoły chorobowe, wywołane zatruciem grzybami. Należą do nich m.in. zespół miopatii z następową rabdomioliozą (objawia się silnymi uszkodzeniami mięśni, cechuje się bardzo wysoką śmiertelnością, sięgającą nawet 25%), erytromelagia (napadowe zaczerwienienie i ociepleniem kończyn z towarzyszącym piekącym silnym bólem), zespół immunochemolityczny (nudności, wymioty, silna anemia hemolityczna, hemoglobinuria), opóźnione uszkodzenie Obwodowego Układu Nerwowego (Zespół OUOUN).

Opracowała Edyta Bańcyr