Historia medycyny laboratoryjnej

Jak powszechnie wiadomo, nie zawsze wyniki badań laboratoryjnych odpowiadają diagnozie postawionej przez lekarza. Informacje, które lekarz uzyskuje po przebadaniu pacjenta mogą tylko ewentualnie pomóc w określeniu stanu chorego. Medycyna laboratoryjna bardzo się zmieniła w ostatnich latach. Dawniej potrafiono ocenić stan całego organizmu, następnie stan narządów, potem stan komórek. W miarę rozwoju nauki możliwe stało się badanie enzymów, antygenów, przeciwciał i wreszcie cząsteczek DNA, RNA i mikroRNA. Metody analityczne rozwinęły się w takim stopniu, iż możliwa jest ocena genów oraz produktów wynikających z ich ekspresji. Zwiększenie zakresu medycyny laboratoryjnej jest spowodowane dwoma czynnikami. Pierwszy z nich to rozwój nauk klinicznych, natomiast drugi – rozwój nauk podstawowych takich jak biologia molekularna, genetyka czy mikrobiologia.

Współczesna rola medycyny laboratoryjnej

Medycyna laboratoryjna jest niezwykle istotnym czynnikiem w opracowaniu metod leczenia pacjentów. Rozwój w tej dziedzinie przede wszystkim pozwala na personifikację metod terapii. Pacjenci różnią się między sobą tempem metabolizmu oraz biochemiczną reakcją na podawane leki. I właśnie dzięki dokładnemu określeniu profilu chorego, możliwe jest  zastosowanie indywidualnych metod leczenia. Ponadto testy laboratoryjne pozwalają na monitorowanie skuteczności leczenia oraz stanowią podstawę medycyny zapobiegawczej.

Co powinien wiedzieć pracownik laboratorium medycznego?

Prawidłowe wykonanie analiz laboratoryjnych to nie wszystko. Medyk laboratoryjny powinien wykazywać się szeregiem cech i umiejętności, dzięki którym jego praca da pożądany efekt, czyli prawidłowe zdiagnozowanie i leczenie chorego. Przede wszystkim wskazane jest, aby pracownik laboratorium medycznego znał molekularne mechanizmy chorób, a także biochemiczne konsekwencje stosowania leków. Co więcej powinien znać podstawy diagnostyki jak również zasady postępowania prewencyjnego. Ale przede wszystkim medyk laboratoryjny powinien współpracować w efektywny sposób z klinicystami i farmaceutami.

Współpraca medycyny laboratoryjnej i medycyny klinicznej

W dzisiejszych czasach owa współpraca jest niewystarczająca. W przyszłości jednym z priorytetów powinna stać się współinterpretacja wyników uzyskiwanych metodami medycyny laboratoryjnej i medycyny klinicznej. Będzie to wpływało w dużej mierze na zdiagnozowanie  oraz podjęcie decyzji o sposobie leczenia chorego. Postęp w rozwoju diagnostyki laboratoryjnej oraz zmiany w warunkach pracy medyków klinicznych mogą przyczynić się do tego, iż współpraca tych dwóch dziedzin może stać się częścią procedury diagnozowania pacjenta.

Medyk laboratoryjny – farmaceuta, kolejny ważny kanał przepływu informacji

Leczenie pacjenta nie powinno kończyć się na diagnozie i zaleceniu odpowiedniej terapii farmakologicznej. Ważne jest, aby farmakoterapia była monitorowana badaniami laboratoryjnymi. Pacjenci mogą posiadać różny metabolizm, przez co określona dawka leku może zadziałać w odmienny sposób na dwie osoby cierpiące na to samo schorzenie. Wynika to z tego, iż różni ludzie charakteryzują się różnym tempem metabolizmu. U pacjentów z ultraszybkim metabolizmem nawet bardzo wysoka dawka leku nie zadziała. Natomiast u chorych posiadający wolny metabolizm, bardzo małe dawki leku mogą przynosić niechciane, uboczne efekty. A wystąpienie takich efektów nie dosyć, że jest nieprzyjemne dla pacjenta, to w dodatku podnosi to koszty leczenia.  Błędy w rodzajach oraz dawkach stosowanych leków są przyczyną ponad połowy hospitalizacji w USA. Dlatego właśnie współpraca medyka laboratoryjnego i farmaceuty jest tak istotna.

Znaczenie terapii monitorowanej

Terapia monitorowana przyszłości opiera się na współpracy medyka laboratoryjnego, lekarza i farmaceuty. Współdziałanie pomiędzy wymienionymi jednostkami jest bardzo istotnym elementem w osiągnięciu prawidłowego efektu terapeutycznego. Zapewnienie odpowiedniej opieki nad chorym oraz osiągnięcie sukcesu klinicznego, możliwe jest tylko poprzez opisaną współpracę. Zgodna komunikacja i wymiana informacji może pozwolić zarówno na efektywną diagnostykę, jak i efektywne leczenie. Jednak osiągnięcie tak owocnej współpracy nie jest na chwile obecną możliwe. Aby tego dokonać, potrzebna będzie zmiana całego systemu ochrony zdrowia, która będzie prowadzić do większego zintegrowania poszczególnych podjednostek.

Perspektywa przyszłości

Przyszłość medycyny laboratoryjnej zapewne będzie opierała się na badaniach opartych na różnych działach metabolomiki, takich jak genomika czy proteomika. Dowiedziono, że informacje zapisane w genach w cale nie muszą ulegać ekspresji prowadzącej do powstania białka. Niedawno odkryto cząsteczki mikroRNA, które mają istotny wpływ na regulację procesu translacji. Cząsteczki te mają zdolność do degradacji mRNA a także zmiany jego struktury. Taki wpływ mikroRNA na mRNA powoduje zahamowanie biosyntezy biała. I tu właśnie pojawia się pytanie? Czy bardziej uzasadnione jest badanie genomu czy proteomu? Bo przecież zmiany zachodzące w proteomie nie muszą świadczyć o zmianach w genomie. Badanie samego genomu będzie niewystarczające, ponieważ gen może być właściwy, a białko już nie.

Z tymi i wieloma innymi dylematami będzie musiała zmierzyć się medycyna laboratoryjna przyszłości. Jednak podstawą efektywnego działania służby zdrowia zapewne będzie stworzenie takiego systemu ochrony zdrowia, dzięki któremu lekarz, diagnostyk laboratoryjny i farmaceuta będą mogli osiągnąć sukces diagnostyczny.

Justyna Barys

Artykuł zainspirowany wykładem „Medycyna laboratoryjna wyzwania XXI wieku” prof. dr hab. Dariusza Sitkiewicza (Warszawski Uniwersytet Medyczny), który został wygłoszony podczas konferencji „Zastosowanie badań laboratoryjnych w diagnostyce i prewencji chorób o największym znaczeniu społecznym” w czasie targów EuroLab2013