Jemioła jest wiecznie zielonym półpasożytem drzew, tworzącym na nich charakterystyczne kuliste krzewy. Rodzaj jemiołowate obejmuje około 70 gatunków roślin, rosnących głównie w tropikalnej i subtropikalnej Afryce, a tylko nieliczne gatunki występują w Azji, Europie i Australii. Jemiołę europejską Viscum album L. dzieli się na trzy podklasy: (1) Viscum album ssp. album – jemioła pospolita typowa (biała, europejska), występująca na drzewach liściastych, głównie na topolach i jabłoniach, ale także na klonach, lipach, robiniach, głogu, wierzbach płaczących, migdałowcach, brzozach i czasem na dębach oraz wiązach; (2) Viscum album ssp. austriacum – jemioła pospolita rozpierzchła, występuje na sosnach; (3) Viscum album ssp. abietis – jemioła pospolita jodłowa. Poszczególne gatunki jemioły przywiązane są do określonych gatunków drzew żywicielskich.

Lecznicze właściwości
jemioły Pierwsze wzmianki i sugestie o możliwościach wykorzystania preparatów z jemioły w leczeniu przeciwnowotworowym pochodzą od filozofa i twórcy antropozofii Rudolfa Steiner’a (1861-1925). Zainicjowane przez niego prace doprowadziły do powstania w 1926 r. pierwszego preparatu Iscar (późniejszy Iscador), będącego sfermentowanym ekstraktem z jemioły białej, podawanym pacjentom podskórnie. Do innych preparatów dostępnych komercyjnie należą: Helixor, Isorel, Cefaleksin, Lektinol, Eurixor, Iscucin czy Abnobaviscum, używane do leczenia m.in. antynowotworowego, epilepsji, artretyzmu, nadciśnienia, bezpłodności czy endometriozy. Obecnie uznaje się jemiołę za remedium na ponad dwadzieścia różnych dolegliwości [2-5]. Preparaty oparte o jemiołę, sporządza się z roślin zbieranych wiosną, kiedy występuje w roślinach największy pik rozwoju wegetatywnego, oraz zimą, kiedy w pełni dojrzeją zawiązki i owoce. Ekstrakty są łączone w jednym preparacie. Wynika to z sezonowych różnic w zawartości różnych substancji leczniczych, występujących w jemiole [3].

Ponadto różne gatunki jemioły, z różnych regionów oraz żywicieli charakteryzują się odmiennym składem chemicznym oraz zawartością poszczególnych substancji, co przekłada się również na ich wykorzystanie w leczeniu poszczególnych dolegliwości.

Jemioła – źródło cennych substancji
Pośród najważniejszych substancji, występujących w ekstraktach z jemioły Viscum album, wyróżnia się: glikoproteiny, polipeptydy, peptydy, oligo i polisacharydy, flawonoidy, tiole, triterpeny i glikozydy fenolowe (Tab.1.). Liście Viscum album stosowane są głównie w terapiach przeciwnowotworowych, przeciwcukrzycowych oraz obniżających ciśnienie krwi. Preparaty ze świeżych liści Globimetula braunii (rodzaj afrykańskiej jemioły) mają właściwości przeczyszczające, a ekstrakt etanolowy z liści posiada właściwości antyoksydacyjne, wynikające ze wzrostu aktywności dysmutazy nadtlenkowej, katalazy oraz peroksydazy glutationowej i malanodialdehydu, obniżając jednocześnie poziom triglicerydów [4]. Ekstrakt z koreańskiej jemioły (Viscum album L. var. coloratum Ohwi), w połączeniu z ćwiczeniami, może również skutecznie zapobiegać utracie siły i masy mięśniowej
u ludzi starszych [6].

Jemioła w walce z nowotworem
Chyba najlepiej przebadanymi substancjami o właściwościach antynowotworowych są lektyny galaktozo i N-acetyloglukozamina, składające się z dwóch podjednostek: łańcucha A oraz B połączonych mostkiem dwusiarczkowym. Łańcuch A odpowiedzialny jest za inaktywację podjednostki 60S rybosomu, powodując zahamowanie syntezy białek, natomiast łańcuch B łączy się z glikokoniugatami, występującymi na powierzchni komórek, ułatwiając wnikanie do komórek toksycznej podjednostki łańcucha A oraz powodując wzrost sekrecji cytokin i aktywację komórek NK („natural killers” – naturalni zabójcy) [5,7,8]. W badaniach nad ostrą białaczką szpikową (AML) wykazano, że lektyny z kwasem oleanolowym powodują zahamowanie proliferacji komórek nowotworowych oraz indukują apoptozę [3,9]. Działają m.in. poprzez mechanizmy związane ze szlakami sygnałowymi Wnt, mikroRNA – miR-135a i b, a aktywację syntezy mRNA poprzez interleukiny, wzmaganie efektu cytotoksycznego komórek NK i wzrost poziomu cytokin przeciwzapalnych (TNFα, IL-1 czy Il-6) oraz aktywację innych komórek układu odpornościowego, takich jak makrofagi i granulocyty [3,10,8]. Podobne właściwości aktywujące układ immunologiczny mają zawarte w ekstrakcie z jemioły wiskotoksyny [3,5], (Ryc.1.). Zauważono również, iż reemisja nowotworów wydaje się być związana z przypadkami wystąpienia u chorego gorączki. Systematyczna hypertermia jest znanym czynnikiem uwrażliwiającym radio- i chemioterapię, aktywując komórki NK oraz komórki dendrytyczne. Powstała hipoteza, że substancje takie jak liposacharydy i lektyny, poprzez receptory np. toll-like, odgrywają rolę w efekcie antynowotworowym związanym z gorączką. W badaniach retrospektywnych, u przeważającej większości pacjentów, po infuzji preparatu z jemioły nastąpił
wzrost temperatury do ≥ 38,5 °C w przeciągu 24 h. Nieznany jest jednak na razie dokładny mechanizm związany z indukcją gorączki u pacjentów [11].

U chorych po terapii preparatami z jemioły zauważono również: zmniejszenie efektów ubocznych radio- i chemioterapii oraz symptomów, takich jak: mdłości, wymioty, biegunka czy immunosupresja, polepszenie odpowiedzi immunologicznej (wzrost naturalnych mechanizmów obronnych organizmu i spadek podatności na infekcje), zmniejszenie dolegliwości bólowych związanych z chorobą nowotworową, polepszenie jakości życia (wzrost apetytu, normalizacja snu, termowrażliwości, zauważalna poprawa nastroju), zapobieganie nawrotom nowotworów, skrócenie czasu hospitalizacji oraz wydłużenie czasu przeżycia [3].

Redukcję efektów ubocznych, wynikających z zastosowania u pacjentów chemoterapii, i wydłużenie czasu przeżycia oraz polepszenie jakości życia zaobserwowano np. w badaniach z lekiem Iscador (1442 pacjentów) [12,13], Hexilor (741 pacjentów) [14] czy Abnova-Viscum Mali (270 pacjentów) [15].

Na świecie przeprowadzono ponad 120 badań klinicznych z użyciem preparatów z jemioły, w różnych typach nowotworów [3]. Obecnie trwają m.in. badania z lekiem Iscador Qu w raku trzustki, nowotworze jelita grubego, Helixor® M w zaawansowanych guzach litych oraz abnoba- VISCUM 900 via Mitomycin C u pacjentów z nowotworem pęcherza [16].

Na rynkach zagranicznych dostępnych jest kilka rodzajów preparatów z jemioły stosowanych w różnych wskazaniach, podczas gdy w Polsce są one na razie w większości niedostępne. W aptekach nabyć można jedynie wyciąg alkoholowy z jemioły Intractum Visci albi – stosowany w stanach łagodnego nadciśnienia tętniczego. Niemniej jednak prowadzone pierwsze badania kliniczne z lekiem Iscador dają nadzieję również polskim pacjentom – nie tylko z chorobami nowotworowymi – na szerszą informację o właściwościach wyciągów z jemioły i lepszy dostęp do preparatów zawierających jemiołę.

Firma MTZ Clinical Research prowadzi badanie kliniczne z podaniem wyciągu z jemioły u nowo zdiagnozowanych pacjentów z nieoperowalnym rakiem trzustki.

Autor:

dr n. med. Dagmara Kabzińska,
Konsultant naukowy, MTZ Clinical Research