IF, czyli skrót od angielskiego Impact Factor, na język polski tłumaczony jest jako "współczynnik wpływu", czy też "miara oddziaływania" (polska nazwa jest bardzo rzadko używana).  Jest to jeden z wielu wskaźników bibliometrycznych krążących wokół publikacji i czasopism naukowych. Zgodnie ze swoją definicją wskazuje on prestiż, czy też siłę oddziaływania czasopisma naukowego.  Z punktu widzenia redaktorów jest to zdecydowanie najważniejszy parametr, ponieważ często autorzy artykułów wybierają czasopisma z wyższym IF jako miejsce publikacji wyników swoich badań. W Polsce jest on powszechnie wykorzystywany do oceny nie tylko samych czasopism, ale również uczelni i dorobku naukowego naukowców, którzy np. biorą udział w konkursach grantowych. Przy wykazie swojego dorobku naukowego wymieniają oni swoje najlepsze publikacje, a tuż obok nich często podają wartość IF - a więc oceniani są bardziej pod względem naukowej użyteczności swoich prac niż ich jakości. Można by więc wyciągnąć wniosek, że szybciej karierę naukową można zrobić w obrębie "topowych" tematów badawczych niż zajmując się unikalnymi i przełomowymi zagadnieniami. Co prawda mogą się one stać popularne, ale czasem dopiero kilka lat po opublikowaniu rewolucyjnych rezultatów badań. Na szczęście nie wszyscy naukowcy patrzą na naukę z punktu widzenia liczb, co pozwala na rozwój wielu nowych kierunków badawczych.

Kilka słów historii...

Pierwszy raz usłyszano o IF na łamach czasopisma Science już w 1955 roku. Następnie pomysłodawca, dr Eugene Garfield, podjął współpracę z Narodowym Instytutem Zdrowia (National Institutes of Health) i wspólnie z Irwing'iem H. Sher'em w 1961 roku opublikował pierwszy artykuł, który zapoczątkował wyliczanie IF czasopismom. Wymienieni panowie uważani są za twórców Impact Factor’a. Przyświecała im nadrzędna idea jaką było wyłonienie wartościowych czasopism publikujących mniej artykułów będących w cieniu dużych i publikujących setki prac rocznie. Wcześniej często znaczące czasopisma publikowały dużo artykułów i ilość była wymiernikiem popularności. Kolejne lata były okresem umacniania się pozycji IF jako czynnika opisującego zarówno czasopismo, jak i autorów publikacji. Obecnie, przeniesienie się czasopism w przestrzeń Internetu znacznie ułatwiło i zautomatyzowało wyliczanie współczynnika. Jednak cały czas wokół IF krąży fala krytyki i próba skorelowania jakości publikacji z wielkością współczynnika.

Jak wyliczyć IF?

IF jest rezultatem bardzo prostego równania matematycznego i jest corocznie wyliczany przez agencję prasową Thomson Reuters. Stanowi on iloraz liczby wszystkich cytowań artykułów  opublikowanych w danym roku kalendarzowym do ich liczby. Jak widać, działanie jest bardzo proste i łatwe w interpretacji. Przykładowo jedno z prestiżowych czasopism biotechnologicznych - Trends in Biotechnology za 2012 rok posiada wyliczony IF równy 9.660. Oznacza to, że średnio na każdy artykuł umieszczony w czasopiśmie przypada 9,66 cytowania. Jednak jak w wielu aspektach naszego życia, tak i tutaj potwierdza się zasada Pareto (od nazwiska pomysłodawcy - włoskiego socjologa i ekonomisty), znana także jako zasada 80/20. W tym przypadku oznacza to, że 20% publikacji pozyskuje 80% cytowań, czyli większość artykułów jest cytowana zaledwie kilka razy lub nawet wcale. Zaś wysoki IF jest zawdzięczany najlepiej cytowanym pracom. Oprócz tego trzeba pamiętać, że nie każdy tekst umieszczony w czasopiśmie jest zaliczany do całkowitej liczby opublikowanych artykułów, zaś ich cytowania wliczają się w wartość IF.

Krytyka i dyskusja wokół IF

Wokół IF powstało bardzo wiele negatywnych opinii. Przyczyn jest wiele i w większości przypadków jest to uzasadnione. Dla czasopisma utrata IF lub jego znaczny spadek jest równoważny często z upadkiem czasopisma (większość z czasopism to instytucje nastawione na dochód, a w momencie gdy przynosi ono straty staje się to nieopłacalne). Dlatego niektóre czasopisma starają się go maksymalnie naciągać w górę, co z powodu pewnej prostoty wyliczenia współczynnika jest możliwe w łatwy sposób. Dodatkowo Impact Factor jest też pewnym wyznacznikiem mody. Artykuły publikowane w czasopismach o najwyższym IF poruszają zagadnienia popularne, chwytliwe i kontrowersyjne, a działania redaktorów niektórych czasopism pozwalają na częściowe narzucanie trendów badań naukowych. W dodatku artykuły badawcze znacznie wykraczające poza obecnie panującą modę, a wytyczające  całkowicie nowy i przełomowy kierunek badań często zaniżają współczynnik IF. Zaś fala cytowań takiej publikacji pojawia się w momencie gdy nie ma to już wpływu na wartość IF.

IF vs jakość

O opinię na temat znaczenia oraz możliwości odniesienia IF do jakości artykułów naukowych poprosiliśmy dr. Emanuela Kulczyckiego z Instytutu Filozofii Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, filozofa i komunikologa, prowadzącego blog – „Warsztat badacza” (www.ekulczycki.pl):

Już od wielu lat nie dyskutuje się o tym, czy Impact Factor mówi coś o jakości danej publikacji, a dokładniej: artykułu. Po prostu porzucono walkę z IF i uznano, że jest nieefektywna – lepiej jest stworzyć inne wskaźniki. IF to dobry wskaźnik do mówienia o całych czasopismach, lecz nie o pojedynczych artykułach – dlatego takiego rozpędu nabrały prace nad alternatywnymi metrykami (np. Article Level Metrics). Impact Factor jest wciąż przydatny dla bibliotekarzy, którzy mają zdecydować się na zakup danego czasopisma – w końcu do tego ten wskaźnik wpływu został zaprojektowany.

Uważam, że Impact Factor nie jest wymierną formą oceny wartości publikacji naukowej – bez przeczytania danej publikacji i jej eksperckiej oceny nie możemy tego stwierdzić. Nie oznacza to jednak, że IF jako pewnego rodzaju narzędzie heurystyczne nie jest przydatne. Jest i to bardzo – mówi nam chociażby o tym, czy dane czasopismo poddało się procesowi ewaluacji. Jednakże uproszczenie – artykuł w czasopiśmie z wyższym IF jest lepszy od tego z czasopisma z niższym IF (nawet w obrębie tej samej subdyscypliny) jest nieuzasadnione. Impact Factor mówi o cytowaniach, a nie o jakości.

Pomimo, iż z definicji IF mówi o większym lub mniejszym prestiżu czasopisma, nie można wykorzystać go do porównywania czasopism z różnych dziedzin. Największym współczynnikiem IF charakteryzują się czasopisma medyczne i biochemiczne, zaś najniższym matematyczne. Badania statystyczne dowodzą, że pod artykułami medycznymi jest znacznie więcej przypisów literaturowych niż w przypadku innych dziedzin, co jest bezpośrednią przyczyną różnic w wartości IF.

Impact Factor nie jest jedynym istniejącym współczynnikiem oceny. Oprócz niego powstało bardzo dużo innych, zaś niektóre takie jak: Eigenfactor, R-Factor, Y-Factor i inne zyskały na popularności. Długość istnienia IF daje po sobie znać głównie dlatego, że nie nadąża on za postępem technologii, został stworzony w momencie, gdy istniały wyłącznie papierowe czasopisma. W dobie Internetu IF budzi coraz więcej zastrzeżeń, jednak w dalszym ciągu nie udało się stworzyć alternatywy zdolnej zastąpić Impact Factor.