Wirtualny Instytut Badawczy jest nowatorskim programem finansowania badań w dziedzinie biotechnologii medycznej – onkologii. Jego adresatami są najwybitniejsi polscy naukowcy, którzy mogą zaoferować rozwiązania atrakcyjne dla przemysłu i biznesu. WIB powstał w oparciu o ustawę z dnia 4 kwietnia 2019 r. o wspieraniu działalności naukowej z Funduszu Polskiej Nauki. Ministerstwo Edukacji i Nauki przeznaczyło na jego cel w sumie blisko pół miliarda złotych. Podmiotem Zarządzającym programem jest Łukasiewicz – PORT Polski Ośrodek Rozwoju Technologii z Wrocławia, jeden z wiodących instytutów Sieci Badawczej Łukasiewicz. 

Tym, co wyróżnia WIB na tle wielu innych programów finansowania badań naukowych, jest nacisk położony nie tylko na poziom merytoryczny projektów, ale przede wszystkim potencjał komercjalizacyjny wypracowanych w ich efekcie produktów i technologii. Celem Programu jest bowiem połączenie nauki i biznesu w sposób przynoszący korzyści każdej ze stron, a w efekcie – wzrost konkurencyjności polskiego przemysłu biotechnologicznego na arenie międzynarodowej.

– W pierwszym konkursie udział wzięło 12 zespołów badawczych. Do finansowania zarekomendowany został tylko jeden projekt – mówi dr Andrzej Dybczyński, dyrektor Łukasiewicz – PORT Polskiego Ośrodka Rozwoju Technologii we Wrocławiu. – Ta sytuacja wynikała z dwóch nakładających się czynników. Jednym z nich był bardzo wymagający proces selekcji, której dokonał międzynarodowy panel ekspertów. Drugim – ograniczona możliwość proponowania przez polskie jednostki naukowe badań o wysokim potencjale komercjalizacyjnym, których odbiorcą może być przemysł biotechnologiczny. Jeżeli WIB jest swego rodzaju publicznym programem inwestycyjnym, to inwestujące w badania społeczeństwo musi mieć wysoki stopień prawdopodobieństwa opłacalności takiej inwestycji, a nie finansować badania „po prostu”. Musimy jednak mieć również świadomość wyzwań wynikających z otoczenia, w którym na co dzień funkcjonuje polska biotechnologia jako dyscyplina naukowa. To brak wystarczająco rozwiniętego przemysłu biotechnologicznego w naszym kraju, tworzącego środowisko o określonej masie krytycznej i generującego zapotrzebowanie na innowacyjne rozwiązania opracowywane przez zdolnych naukowców. Ciągle też brak nam kompleksowego, systemowego wsparcia dla naukowców w zakresie wdrażania innowacyjnych odkryć i rozwiązań, które powstają w laboratoriach. Dlatego jednym z założeń Wirtualnego Instytutu Badawczego jest otoczenie naukowców ludźmi i kompetencjami pozwalającymi te innowacje wprowadzać do przemysłu. Proponujemy mechanizmy, które zdejmują z naukowców obowiązek prowadzenia równolegle działalności naukowej i biznesowej, otwierając przed nimi nowe możliwości komercjalizacji efektów badań. Jestem przekonany, że doświadczenia z pierwszego konkursu zaprocentują i w ramach jego drugiej odsłony złożonych zostanie więcej wniosków o finansowanie realizujących główne założenia Programu WIB. Musimy jednak zdawać sobie sprawę, że budowa konkurencyjnego, międzynarodowo – a tylko taki ma sens – sektora biotechnologii medycznej w Polsce to proces, który potrwa całe lata – dodaje dyrektor Andrzej Dybczyński.

W pierwszym konkursie WIB najwyższą ocenę ekspertów i rekomendację do finansowania otrzymał projekt „Horyzont doskonałości w zastosowaniach matrycowego RNA w immunoOnkologii [HERO]”. Jego celem jest opracowanie technologii terapeutycznego mRNA o wysokiej skuteczności i jej zastosowanie w immunoterapii nowotworów. Umowa o finansowanie z zespołem badawczym została podpisana 17 stycznia 2022 r., a realizacja projektu rozpoczęła się 1 lutego i zaplanowana jest na pięć lat z opcją przedłużenia o kolejny, pięcioletni okres.

Projekt HERO zdobył najwyższą ocenę ekspertów ze względu na połączenie dużej wartości naukowej i wysokiego potencjału komercjalizacyjnego spodziewanych wyników. Technologia mRNA jest obecnie jednym z najbardziej innowacyjnych kierunków rozwoju w branży farmaceutycznej i stanowi przedmiot jej poważnego zainteresowania. Wysoko oceniono również kompetencje członków zespołu, którzy mają w swoim dorobku liczne sukcesy naukowe oraz znaczące osiągnięcia w komercjalizacji. Projekt HERO został opracowany przez naukowców z konsorcjum czterech czołowych polskich jednostek badawczych w składzie: Międzynarodowy Instytut Biologii Molekularnej i Komórkowej w Warszawie, Uniwersytet Warszawski, Warszawski Uniwersytet Medyczny i Instytut Chemii Fizycznej PAN. Liderem zespołu jest dr hab. Andrzej Dziembowski z MIBMiK. W skład zespołu wchodzą również: prof. dr hab. Marcin Nowotny (Międzynarodowego Instytutu Biologii Molekularnej i Komórkowej w Warszawie), prof. dr hab. Marta Miączyńska (Międzynarodowy Instytut Biologii Molekularnej i Komórkowej w Warszawie), prof. dr hab. Jacek Jemielity (Uniwersytet Warszawski), dr hab. Joanna Kowalska (Uniwersytet Warszawski), prof. dr hab. Robert Hołyst (Instytut Chemii Fizycznej PAN), prof. dr hab. Jakub Gołąb (Warszawski Uniwersytet Medyczny) i prof. dr hab. med. Dominika Nowis (Warszawski Uniwersytet Medyczny).

– W ostatniej dekadzie byliśmy świadkami ogólnoświatowej transformacji rynku leków. Większość najlepiej sprzedających się terapeutyków to nie małe cząsteczki wytwarzane na drodze klasycznej chemii medycznej, ale tzw. leki biologiczne, głównie białka rekombinowane, w tym przeciwciała monoklonalne – zauważa prof. dr hab. Andrzej Dziembowski, lider projektu HERO i kierownik Laboratorium Biologii RNA – Grupy ERA Chairs w MIBMiK. – Pandemia COVID-19 przyspieszyła dalszą transformację, a na rynku pojawiły się szczepionki mRNA. Jest to stosunkowo nowa technologia, która ma wiele ograniczeń związanych z niestabilnością RNA, heterogennością syntetyzowanego RNA, nieefektywnym dostarczaniem, a także ograniczonymi możliwościami w zakresie wydajności produkcji białek kodowanych przez mRNA. Wykorzystując nasze doświadczenie i autorskie pomysły, w ramach projektu opracujemy terapeutyczne mRNA nowej generacji do innowacyjnej immunoterapii nowotworów. Ponadto, ponieważ terapeutyczne mRNA są przyszłością leków biologicznych, każde znaczące ulepszenie tej technologii może mieć szerokie zastosowanie i być wykorzystywane do przeciwdziałania i leczenia wielu ludzkich chorób­ – wyjaśnia prof. dr hab. Andrzej Dziembowski.

Drugi konkurs WIB został ogłoszony 10 marca 2022 r. Zespoły badawcze będą mogły składać swoje aplikacje o środki finansowe z Funduszu Polskiej Nauki od 19 do 30 września br., a rozstrzygnięcie konkursu zaplanowano na marzec 2023 r. Dokumentacja konkursu dostępna jest na stronie Programu. Nabór wniosków zostanie poprzedzony przeprowadzonymi przez Podmiot Zarządzający działaniami informacyjnymi, które pozwolą naukowcom zapoznać się z wymaganiami konkursu, by lepiej przygotować aplikacje. Informacje w tym zakresie publikowane są na bieżąco na stronie internetowej Programu.

– Oceny merytorycznej projektów dokona panel międzynarodowych ekspertów, którzy będą rozpatrywać aplikacje pod kątem ich wartości naukowej oraz społeczno-gospodarczej – przypomina Paweł Kurant, dyrektor Programu Wirtualny Instytut Badawczy. – Trzeba podkreślić, że rola ekspertów w Programie jest niezwykle istotna i łączy się z ogromną odpowiedzialnością. Dlatego stawiamy na współpracę z wybitnymi, doświadczonymi specjalistami. To im zawdzięczamy wysoki poziom konkursu, który z jednej strony gwarantuje wybór najlepszych z najlepszych, z drugiej – buduje prestiż przedsięwzięcia – uważa Paweł Kurant.

Jeszcze do 15 czerwca br. trwa nabór uzupełniający ekspertów. Ich rola w konkursie nie ogranicza się wyłącznie do wskazania projektów rekomendowanych do finansowania. Na etapie realizacji wybranych projektów będą oni pełnić rolę doradców, realnie wpływając na kształt i kierunek podejmowanych przez naukowców badań. Należeć do nich będzie również okresowa ewaluacja merytoryczna realizowanych zadań badawczych i ich ocena końcowa. Dokumentacja naboru ekspertów dostępna jest na stronie Programu.

W ramach Programu Wirtualnego Instytutu Badawczego wybranych może zostać maksymalnie 10 aplikacji, które otrzymają środki na realizację badań przez okres do 10 lat. Środki Funduszu Polskiej Nauki przeznaczone są zarówno na finansowanie pracy zespołów, jak i komercjalizację osiągniętych wyników oraz związanego z nimi know-how. Zgodnie z ideą WIB, członkowie grup badawczych korzystać będą z technologii i sprzętów, jakimi dysponują ich macierzyste jednostki naukowe.